© Borgis - Nowa Pediatria 1/2002, s. 22-25
Monika Serafin1, Danuta Rosińska-Borkowska2
Problem suchej skóry i jej pielęgnacji u dzieci
Dry skin and nursing in children
1 z Oddziału IV Szpitala Dermatologicznego im. Św. Łazarza w Warszawie
Ordynator Oddziału: dr n. med. Kazimierz Kalbarczyk
2z Oddziału Dermatologii Dziecięcej Szpitala Dermatologicznego im. Św. Łazarza w Warszawie
Ordynator Oddziału: dr n. med. Danuta Rosińska-Borkowska
Streszczenie
Dry skin in children could be a consequence of inappropriate nursing, environmental influence or a disease. The methods of nursing new-borns´, infants´ and babies´ skin should be related to maturity and general condition (dehydration, degrease) of the skin or concomitant illnesses.
Skóra dziecka ze względu na niedojrzałość i odmienność w budowie anatomicznej w stosunku do skóry dorosłego charakteryzuje się większą wrażliwością i delikatnością, naturalne właściwości ochronne nie są jeszcze w pełni wykształcone, o wiele szybciej ulega podrażnieniu, co może zapoczątkować suchość skóry lub też powodować zaostrzenie istniejących stanów chorobowych.
Cel pracy
Celem pracy jest omówienie problemów suchej skóry w aspekcie pielęgnacji skóry małego dziecka.
Charakterystyka skóry dziecka
Skóra niemowlęcia i małego dziecka, podobnie jak dorosłego, składa się z naskórka pokrytego płaszczem lipidowym, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Zawiera przydatki (gruczoły potowe, łojowe i mieszki włosowe), naczynia krwionośne i chłonne oraz zakończenia włókien nerwowych (6). Ale ze względu na mniejszy stopień dojrzałości poszczególnych warstw istnieją odmienności anatomiczne i funkcjonalne, najbardziej widoczne jest to u wcześniaków, noworodków i niemowląt.
Naskórek jest znacznie cieńszy szczególnie u dzieci urodzonych przed terminem (w przypadku noworodków wynosi 50 mm, a u wcześniaków tylko 27,4 mm) (2). Poszczególne składowe naskórka różnią się od odpowiadającym im warstwom u dorosłego. Warstwa rogowa jest słabiej wykształcona, składa się z kilku warstw spłaszczonych komórek, które nie układają się dachówkowato na powierzchni i nie przylegają tak ściśle do siebie jak u osoby dorosłej. Warstwa ziarnista nie jest ewidentnie widoczna na całej powierzchni ciała, może być przerywana lub słabo zaznaczona, tylko na powierzchni dłoniowej rąk i podeszwowej stóp można ją wyraźnie wyodrębnić. Warstwa kolczysta zawiera mniej desmosomów, przez co połączenia międzykomórkowe są słabsze a układ komórek luźniejszy (2, 14).
Warstwa podstawna jest cienka i zwykle składa się z jednej warstwy komórek, hemidesmosomy łączące ją z błoną podstawną są także mniej liczne. Błona podstawna jest prawidłowo rozwinięta choć granica skórno-nas-kórkowa jest węższa. Skóra właściwa zawiera mniejsze i mniej liczne pęczki elastyny (proces jej dojrzewania trwa do 6 miesiąca życia) (2).
Naczynia krwionośne są liczne i poszerzone. Tkanka podskórna jest miernie rozwinięta i składa się z małych zrazików komórek tłuszczowych. Gruczoły łojowe są prawidłowo dojrzałe już w chwili urodzenia, podobnie jak mieszki włosowe, zawierają one włosy cienkie i jasne, które wypadają po 2-3 miesiącach, a odrastają włosy ciemniejsze i grubsze (tzw. włosy ostateczne). Gruczoły ekrynowe mają podobną budowę jak u dorosłych, ale ich aktywność jest zmniejszona ze względu na niewystarczającą kontrolę układu nerwowego. Gruczoły potowe apokrynowe są nie wykształcone i rozwijają się dopiero w okresie dojrzewania płciowego (2, 12, 13).
Funkcje skóry dziecka w porównaniu
do dorosłego
Z ogólnej niedojrzałości skóry niemowlęcia i dziecka wynika gorsze jej funkcjonowanie jako bariery ochronnej przed drobnoustrojami (jak: bakterie, wirusy, grzyby), czynnikami fizycznymi (promieniowanie UV), chemicznymi (środki kosmetyczne, higieniczne – myjące, piorące, substancje toksyczne) i mechanicznymi (urazy, otarcia).
Łatwiejsza przepuszczalność powoduje wzmożoną przeznaskórkową utratę wody, większe wchłanianie substancji stosowanych zewnętrznie, szczególnie jeśli są aplikowane na duże obszary, zwłaszcza, że powierzchnia ciała dziecka w stosunku do jego masy jest znacznie większa niż u dorosłego. Może to powodować szybką kumulację i ewentualne działanie toksyczne.
Prawidłowe pH skóry wynosi około 5,5-6,0 i ma za zadanie przeciwdziałać nadmiernemu rozwojowi bakterii na jej powierzchni, która w momencie urodzenia jest jałowa i chroniona mazią płodową (2). Intensywne mycie zasadowymi mydłami może powodować wzrost pH i ułatwić inwazję bakterii w głąb skóry.
U osoby dorosłej skóra stanowi sprawny układ termoregulacji dzięki splotom naczyń skórnych, pracy gruczołów potowych oraz izolującej roli tkanki podskórnej. Dzieci gorzej radzą sobie z utrzymaniem prawidłowej temperatury ciała. Spowodowane to jest łatwą utratą ciepła przez cienki naskórek, skórę właściwą i tkankę podskórną drogą wypromieniowania i przewodzenia do otoczenia, oraz zaburzoną reakcją na ochłodzenie organizmu ze względu na niedojrzały ośrodkowy układ termoregulacji, szczególnie wyraźnie widać to w przypadku wcześniaków i niemowląt. W pierwszych tygodniach życia dziecka reakcja na przegrzanie też jest upośledzona, ponieważ gruczoły potowe nie działają prawidłowo, są niedostatecznie kontrolowane przez niedojrzały układ nerwowy (2, 12).
Skóra jest także organem immunologicznym, zawiera komórki Langerhansa, keratynocyty oraz limfocyty T stanowiące główne elementy SALT (skin associated lymphoid tissue). Wykazuje też czynność metaboliczną – pod wpływem promieni UV dochodzi do przekształcenia 7-dehydrocholesterolu do cholecalciferolu, nieaktywnej postaci witaminy D3. Z obecności zakończeń nerwowych odbierających bodźce bólu, dotyku, ciepła i zimna wynika czynność recepcyjna skóry (6, 12).
W okresie pierwszych trzech lat życia skóra ulega przemianom, w wyniku których upodabnia się funkcjonalnie i czynnościowo do skóry dorosłego i w późniejszym dzieciństwie nie wykazuje istotnych różnic.
Definicja pojęcia „sucha skóra”
Termin „sucha skóra” proponowany jest do określenia stanu charakteryzującego się występowaniem zmatowienia, szorstkości, złuszczania, pękania naskórka oraz widocznym odtłuszczeniem i zmniejszonym nawilżeniem (7). Niektórzy autorzy na określenie wyżej wymienionych objawów proponują termin „xerosis” (10) którym dotychczas opisywano poronne postacie rybiej łuski. U niemowląt i małych dzieci zwykle suchość manifestuje się tylko zmatowieniem, drobnopłatowym złuszczaniem i czasami niewielkim rumieniem skóry. Oprócz obiektywnych cech przedmiotowych, występują także dolegliwości podmiotowe: jak różnie nasilony świąd, uczucie napięcia, kłucia, mrowienia, czasami nawet bolesność, choć w przypadku niemowląt możemy obserwować tylko niepokój, drażliwość i płaczliwość dziecka.
Fizjologia suchej skóry
Głównym efektorem jest tu warstwa rogowa, której kondycja w dużej mierze wpływa na wymienione wyżej objawy. Stanowi ona zewnętrzną część naskórka i składa się ze spłaszczonych komórek pozbawionych jądra, ściśle przylegających do siebie w dolnej warstwie (rogowaciejącej) oraz luźno ułożonych w górnej (zrogowaciałej). Pod względem chemicznym zawiera keratynę (58%), lipidy (11%), NMF(30%). NMF (natural moisturizing factor), czyli naturalny czynnik nawilżający odpowiada za wiązanie wody oraz wpływa na elastyczność skóry. Składa się on z niskocząsteczkowych, łatwo rozpuszczalnych w wodzie substancji jak aminokwasy, mleczany, mocznik i kwas piroglutaminowy, który jest głównym czynnikiem higroskopijnym (15).
Płaszcz lipidowy pokrywający powierzchnię naskórka ma działanie „okluzyjne” i jego rolą jest przeciwdziałanie utracie wody z warstwy rogowej przez parowanie. Składa się on z wydzieliny gruczołów łojowych i lipidów komórek naskórka.
Do lipidów warstwy rogowej naskórka należą kwasy tłuszczowe, trójglicerydy, ceramidy, sterole, cholesterol w postaci estru i siarczanu, woski oraz skwalen. Stosunek poszczególnych składników może zależeć od okolicy ciała, płci, wieku a nawet pory roku. W okresie zimowym dochodzi do obniżenia ilości ceramidów, cholesterolu i kwasów tłuszczowych (4). U dzieci skład procentowy sebum w warstwie rogowej jest nieznacznie inny niż u dorosłych.
W przypadku niemowląt i dzieci zawartość wody w naskórku jest wyższa niż u dorosłych.
Szczególną rolę w utrzymaniu nawilżenia odgrywają ceramidy. Zmniejszenie ilości ceramidu 3 ma szczególny wpływ na wzrost TEWL (transepidermal water loss), czyli utratę przeznaskórkową wody (3).
W wyniku zmniejszenia ilości i składu lipidów, obniżenia zawartości wody oraz zaburzeń rogowacenia dochodzi do powstawania objawów suchości skóry. U niemowląt i małych dzieci objawy te mogą wystąpić łatwo ze względu na cieńszą warstwę rogową, która gorzej zapobiega parowaniu wody z naskórka oraz wolniejsze odtwarzanie ochronnej warstwy lipidowej, która częściej ulega uszkodzeniu przez zabiegi higieniczne.
Etiologia suchej skóry
Czynniki prowadzące do powstania suchej skóry można podzielić na egzo- i endogenne.
Egzogenne przyczyny to głównie warunki środowiskowe jak długie przebywanie w niskiej lub wysokiej temperaturze otoczenia, szczególnie przy małej wilgotności, dochodzi do tego w klimatyzowanych pomieszczeniach i przy działającym centralnym ogrzewaniu. Niekorzystnie działają też promienie UV – długie opalanie, korzystanie z solarium. Bardzo częstą przyczyną są niewłaściwe lub nadmierne zabiegi higieniczne: długie kąpiele, zwłaszcza w gorącej wodzie z dużą zawartością chloru, stosowanie silnie odtłuszczających zasadowych mydeł, żeli i płynów mających w składzie detergenty.
Endogenne przyczyny to genetycznie uwarunkowane zaburzenia rogowacenia, które mogą polegać na zaburzeniu w procesie złuszczania komórek warstwy rogowej np.: rybia łuska zwykła (ichtiosis vulgaris) lub u starszych dzieci: rogowacenie mieszkowe. Kliniczne nasilenie zmian i czas pojawienia się zależą od sposobu dziedziczenia danej choroby, może też występować w postaci poronnej gdy defekt ektodermalny objawia się tylko suchością i złuszczaniem całej skóry lub tylko pewnych okolic.
Inną genetycznie uwarunkowaną chorobą przebiegającą z nadmierną suchością jest atopowe zapalenie skóry (AZS). U osób cierpiących na AZS w składzie lipidów naskórka stwierdzono, znaczne obniżenie poziomu ceramidów 1 i 3 oraz podwyższenie zawartości cholesterolu, zmniejszona jest także ilość naturalnych czynników nawilżających co prowadzi do zwiększonej utraty przez-naskórkowej wody (TEWL). W wyniku osłabienia bariery ochronnej naskórka i odwodnienia, sucha skóra jest bardziej podatna na drażniący wpływ czynników zewnętrznych, co ma istotny wpływ na przebieg choroby.
Inne choroby, które mogą w fazie przewlekłej powodować złuszczanie, lichenifikacje i wysuszenie skóry to np.: różne postacie wyprysku.
Łuszczyca zwykła (psoriasis vulgaris), której istotą jest wrodzone zaburzenie proliferacji komórek naskórka może pojawiać się w dzieciństwie a nawet w niemowlęctwie. W przypadku dwóch powyższych chorób zaniedbanie leczenia lub stosowanie zbyt agresywnych metod może prowadzić do rozszerzania się wykwitów, czasami nawet do zajęcia całej skóry (erytrodermii).
Pieluszkowe zapalenie skóry (Diaper dermatitis) jedna z najczęstszych dolegliwości w niemowlęctwie, przebiega w postaci różnie nasilonego podrażnienia w miejscu przylegania pieluszki. Powstaje w wyniku działania różnorodnych czynników jak: enzymy kałowe, mocz, środki piorące, nadkażenia bakteryjne i drożdżakowe itd. Przy długo trwającym stanie zapalnym może także doprowadzić do wysuszenia i złuszczania skóry (2).
Suchość skóry może także pojawiać się w rzadko występujących u dzieci ogólnoustrojowych chorobach; jak cukrzyca, przewlekła niewydolność nerek, niedoczynność tarczycy, nowotwory narządów wewnętrznych (7).
Stwierdzenie endogennej przyczyny suchej skóry wymaga oczywiście leczenia choroby podstawowej, niemniej w każdym przypadku istotne znaczenie ma odpowiednia pielęgnacja skóry.
Pielęgnacja suchej skóry
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1.Bianchi B. et al.: A bath for dry skin and itching? J. Eur. Acad. Dermatol. Venereol. 1999, Sep., 13(2):146. 2. Cohen B.A. i wsp.: Dermatologia dziecięca. Wyd. Czelej 1999, Lublin, 13-4. 3. Di Nardo A. et al.: Ceramide and cholesterol composition of the skin of patients with atopic dermatitis. Acta Derm. Venereol. 1998, Jan., 78(1):27. 4. Fartasch M.: Epidermal barrier in disorders of the skin. Microsc. Res. Tech. 1997, Aug. 15, 38(4):361. 5. Gołucki Z.: Wchłanianie substancji leczniczej przez skórę. Farmakoterapia chorób skóry leki zewnętrzne. Gołucki Z., Łańcucki J. (red.) wyd.: PZWL wyd. II Warszawa, 1993, 15. 6. Jabłońska S., Chorzelski T.: Budowa i czynności skóry. Choroby skóry. Wyd. PZWL wyd. IV Warszawa, 1997, 16. 7. Kaszuba A. i wsp.: Etiopatogeneza, fizjologia i klinika suchej skóry. Dermatol. Estet. 1999, 1(2):72. 8. Loden M., Andersson A.C.: Effect of topically applied lipids on surfactant-irritated skin. Br. J. Dermatol. 1996, Feb., 134(2):215. 9. Malinka W.: Emolienty. Zarys chemii kosmetycznej. Volumed, Wrocław 1999, 231. 10. Pierard-Franchimont C., Pierard G.E.: Between factoids and facts, between dry skin and rough skin. Rev. Med. Liege 2000, Oct., 55(10):945. 11. Placek W.: Rola podłoży i emolientów w profilaktyce i przywracaniu bariery naskórkowej. Dermatol. Estet. 1999, 1(4):174. 12. Placek W.: Rozwój, budowa i fizjologia skóry. Dermatologia pediatryczna. Miklaszewska M., Wąsik F. (red.) wyd.: Volumed, Wrocław 1999, 4. 13. Rosińska D.: Leczenie zewnętrzne kortykosteroidami u dzieci. Dermatol. Nowości 1996, 4:6. 14. Saijo S., Tagami H.: Dry skin of newborn infants: functional analysis of the stratum corneum. Pediatr. Dermatol. 1991, Jun., 8(2):155. 15. Tabata N. et al.: Biophysical assessment of persistent effects of moisturizers after their daily applications: evaluation of corneotherapy. Dermatology 2000, 200(4):308. 16. Yamamoto K.: Soaps and Detergents i Children. Clinic Dermatol 1996, Jan.-Feb., 14(1):81.
