© Borgis - Postępy Fitoterapii 3/2007, s. 168-171
*Edyta Kwiatkowska
Właściwości zdrowotne oliwy z oliwek
Health attributes of olive oil (oil olivae)
1Katedra Organizacji i Ekonomiki Konsumpcji, Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, SGGW w Warszawie
Kierownik Katedry: dr hab. Wacław Laskowski
Summary
Olive oil has a preventive role in cardiovascular and inflammatory diseases and cancer. Olive oil contains high content tration oleic acid, present in MUFA, was shown to prevent LDL oxidation. Phenolic compounds present in olive oil might also contribute to health benefits. Olive oil phenolic compounds protected lipids from oxidation in a dose-dependent manner.
Drzewa oliwne uprawiano już w starożytności we wschodniej części regionu Śródziemnomorskiego. Największym producentem oliwy z oliwek w tamtych czasach była Grecja. Grecy następnie założyli uprawy we Włoszech, a mieszkańcy Włoch z kolei w Prowansji i na Półwyspie Iberyjskim. Pomimo, że nie znano jeszcze wtedy składu chemicznego oliwy z oliwek, bardzo ją ceniono. Przez Homera była nazywana „złotym płynem”. Używana była do namaszczania, jako kosmetyk, ale również w codziennej kuchni, jako źródło tłuszczu i energii. Jej walory lecznicze doceniali tacy sławni medycy, jak Hipokrates, Galen, Dioskorides. W ostatnich latach rośnie zainteresowanie oliwą z oliwek ze względu na jej właściwości organoleptyczne, ale także zdrowotne i fakt, że stanowi ona jeden z głównych elementów diety śródziemnomorskiej.
Unia Europejska jest największym producentem, jak również konsumentem oliwy z oliwek na świecie. Największymi producentami oliwy z oliwek są: Hiszpania, Włochy, Grecja; łącznie produkują ok. 75% całej światowej oliwy.
Innymi znaczącymi producentami są Turcja, Syria, Maroko, Tunezja. Światowa produkcja oliwy z oliwek wynosi około 3 miliony ton i dokładnie tyle samo wynosi konsumpcja. Niewątpliwie konsumpcja oliwy z oliwek wzrasta na całym świecie z powodu jej dobroczynnego wpływu na zdrowie.
Oliwę uzyskuje się poprzez procesy mechaniczne, takie jak odwirowywanie, zgniatanie, wymywanie. W ten sposób dokonuje się oddzielenia części płynnej od części stałej (wytłoki). Bez względu na sposób uzyskiwania, oliwa z oliwek w tej fazie jest mętna i należy ją poddać procesowi filtracji. Ze względu na sposób uzyskiwania oliwy z oliwek klasyfikujemy ją następująco:
1. Oliwa z oliwek pierwszego tłoczenia; wyróżniamy tutaj ekstra oliwę z oliwek, oliwę z oliwek i oliwę z oliwek lampante,
2. Rafinowana oliwa z oliwek,
3. Oliwa z oliwek, która jest mieszaniną rafinowanej oliwy z oliwek i oliwy z oliwek pierwszego tłoczenia,
4. Surowa oliwa z wytłoków oliwek,
5. Rafinowana oliwa z wytłoków oliwek,
6. Oliwa z wytłoków oliwek.
Najlepszy dla zdrowia skład chemiczny ma oliwa z oliwek pierwszego tłoczenia, co zostanie omówione w dalszej części opracowania.
Piśmiennictwo naukowe szeroko opisuje zalety oliwy z oliwek. Odznacza się ona bowiem bogatym składem chemicznym, który ma bardzo ważny wpływ na organizm ludzki.
Skład chemiczny oliwy z oliwek zależy od wielu czynników na każdym etapie produkcji, od uprawy (odmiana oliwek, technika agronomiczna), po zbiory (czas zbioru, sposób zbioru – ręczny lub mechaniczny), środek transportu, system uzyskiwania (obieranie z liści, mycie, rozdrabnianie i rozgniatanie, międlenie, tłoczenie), przechowywanie i pakowanie (ryc. 1). Istotne znaczenie mają również uwarunkowania klimatyczne. Na każdym etapie produkcji bardzo ważne jest utrzymywanie odpowiedniej temperatury 27-32oC, aby nie doprowadzić do nieodwracalnych zmian w oliwie.
Ryc. 1. Czynniki wpływające na skład chemiczny oliwy z oliwek.
Owoc oliwki w 15-25% składa się z oliwy. Zawartość wody waha się od 30-60%, cukry ok. 19%, włókna ok. 6%, proteiny ok. 2% i woski ok. 1,5%. Do produkcji oliwy wykorzystuje się cały owoc: miąższ i pestkę. Największą zawartością oliwy odznacza się miąższ.
Biorąc pod uwagę skład oliwy z oliwek pierwszego tłoczenia, lipidy stanowią 99% całej masy produktu.
Oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia cechuje się przewagą kwasu oleinowego, który jest kwasem tłuszczowym jednonienasyconym (MUFA). Kwasy tłuszczowe jednonienasycone mogą pełnić ochronną rolę w profilaktyce miażdżycy i chorób serca, jako składnik zastępujący tłuszcze nasycone. Za korzystnym działaniem kwasów jednonienasyconych przemawiają niskie wskaźniki zachorowalności na chorobę wieńcową i miażdżycę wśród mieszkańców basenu Morza Śródziemnego (2). Liczne badania wskazują, że dieta bogata w oliwę z oliwek hamuje rozwój miażdżycy tętnic i obniża cholesterol w surowicy krwi (3). Kwas oleinowy zmniejsza ryzyko peroksydacji lipidów w lipoproteinach (LDL i HDL) i w związku z tym zapobiega tworzeniu się płytek miażdżycowych. Badania Mata i wsp. (4) wykazały, że kwas oleinowy zapobiega in vitro utlenianiu frakcji LDL, obniża stężenie cholesterolu we frakcji LDL oraz jednocześnie podwyższa frakcję HDL.
Do nasyconych kwasów tłuszczowych należą: kwas palmitynowy i stearynowy, które stanowią 17% składu oliwy. Z punktu widzenia żywieniowego ważną rolę odgrywają kwasy: linolowy, należący do grupy kwasów omega 6 i linolenowy należący do grupy kwasów omega 3. Stanowią one odpowiednio 8 i 1% składu oliwy z oliwek (ryc. 2).
Ryc. 2. Typowy skład procentowy kwasów tłuszczowych oliwy z oliwek extra z pierwszego tłoczenia (1).
Ryc. 3. Typowy skład procentowy pozostałości niezmydlającej (1).
Są to kwasy tłuszczowe wielonienasycone (PUFA), niezbędne dla organizmu ludzkiego, gdyż organizm nie potrafi ich syntetyzować i muszą one być dostarczane z zewnątrz z pożywieniem. Te kwasy tłuszczowe wykazują bardzo istotny wpływ na zdrowie organizmu ludzkiego.
Wchodzą one w skład wielu preparatów leczniczych i suplementów diety. Mają bardzo istotne znaczenie w profilaktyce i leczeniu chorób układu krążenia. Kwasy te w wieloraki sposób wpływają na układ sercowo-naczyniowy:
– wpływają korzystnie na profil lipidowy, obniżają zawartość triglicerydów, cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji LDL i VLDL oraz wolnych kwasów tłuszczowych (5, 6)
– działają antyarytmicznie (7),
– mają korzystny wpływ na ciśnienie krwi (8, 9),
– działają antyagregacyjnie, czyli przeciwzakrzepowo,
– wykazują korzystny wpływ na śródbłonek naczyń (6),
– oddziaływują przeciwzapalnie (7, 10).
Znacznie większą aktywność w obniżaniu zawartości lipidów w surowicy wykazują kwasy tłuszczowe n-3 niż n-6. Badając kwasy n-3: EPA i DHA Mori i wsp. (11) stwierdzili u 59 mężczyzn z nadwagą i łagodnym nadciśnieniem tętniczym silniejsze działanie hipotensyjne kwasu DHA niż kwasu EPA.
W JAMA w 2004 roku (6) opublikowano badanie z randomizacją, w którym oceniono wpływ diety śródziemnomorskiej na dysfunkcję śródbłonka i markery zapalenia naczyń u osób z zespołem metabolicznym. U pacjentów na diecie śródziemnomorskiej znacznie zmniejszyło się stężenie CRP, interleukin 6, 7 i 18, insuliny i glukozy na czczo. Poprawiły się oceniane parametry funkcji śródbłonka. Obserwowano ponadto redukcję stężenia cholesterolu i triglicerydów oraz wzrost stężenia HDL-C. W efekcie zespół metaboliczny w grupie eksperymentalnej miało tylko 40 osób z 90 badanych.
W badaniach Stołyhwo i wsp. (8) potwierdzono hipotezę o wpływie składu wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA) z rodzin n-3 i n-6 w surowicy i w krwinkach czerwonych na wysokość ciśnienia tętniczego u zdrowych mężczyzn.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Narodowe Stowarzyszenie Profesjonalnych Degustatorów Oliwy z Oliwek (ANAPOO). 2. Agencja Promocji Zdrowia; www.apz.pl. 3. Moreno J.J., Mitjavila M.T.: The degree of unsaturation of dietary fatty acids and the development of atherosclerosis (review). J. Nutr. Biochem. 2003, 14, 182. 4. Mata P., Varela O., Alonso R. i wsp.: Monounsaturated and ployunsaturated n-6 fatty acid-enriched diets modify LDL oxidation and decrease human coronary smooth muscle cell DNA synthesis. Arteriosclerosis Thrombosis and Vascular Biology, 1997, 17, 2088. 5. Kolanowski W., Świderski F.: Wielonienasycone kwasy tłuszczowe z grupy n-3 (n-3 PUFA). Korzystne działanie zdrowotne, zalecone spożycie, wzbogacanie żywności. Żywienie Człowieka i Metabolizm 1997, XXIV, 2, 49. 6. Esposito K., Marfella R., Ciotola M. i wsp.: Effect of a mediterranean-style diet on endothelial dysfunction and markers of vascular infammation in the metabolic syndrome: a randomized trial. JAMA, 2004, 292, 1440. 7. De Filippis A.P., Sperling L.S.: Understanding omega-3´s. Am. Heart J. 2006, 151, 564. 8. Stołyhwo M., Bellwon J., Giecewicz J. i wsp.: Związek wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny n-3 i n-6 z ciśnieniem tętniczym u zdrowych mężczyzn. Nadciśnienie Tętnicze 2002, 6, 187. 9. Perona J.S., Caizares J., Montero E. i wsp.: Virgin olive oil reduces blood pressure in hypertensive elderly subjects. Clin. Nutrit. 2004, 23, 1113. 10. Visiolo F., Caruso D., Grande S. i wsp.: Virgin Olive Oil Study (VOLOS): vasoprotective potential of extra virgin olive oil in mildly dyslipidemic patients. Eur. J. Nutr. 2005, 44, 121. 11. Mori T.A., Bao D.Q., Burke V. i wsp.: Docosahexaenoic acid but not eicosapentaenoic acid lowers ambulatory blood pressure and heart rate in humans. Hypertension 1999, 34, 253. 12. Litridou M., Linssen J., Schois H. i wsp.: Phenolic compounds in virgin oils: fractionation by solid phase extraction and antioxidant activity assessment. J. Sci. Food Agric. 1997, 74, 169. 13. Carluccio M. A., Siculella L., Ancora M.A. i wsp.: Olive oil and red wine antioxidant polyphenols inhibit endothelial activation. Arter. Thrombos. Vascul. Biol. 2003, 23, 622. 14. Edgecombe S.C., Stretch G.L., Hayball P.J.: Oleuropein, an antioxidant polyphenol from olive oil, is poorly absorbed from isolated perfused rat intestine. J. Nutr. 2000, 130, 2996. 15. Ramirez-Tortosa M.C., Urbano G., Lopez-Jurado M. i wsp.: Extra-virgin olive oil increases the resistance of LDL to oxidation more than refined olive oil in free-living men with peripheral vascular disease. Human Nutr. Metab. 1999, 129, 12, 2177. 16. De la Puerta R., Maestro-Duran R., Ruiz-Gutierrez V.: Pharmacological activity of the fraction isolated from virgin olive oil containing the sterols and triterpenic alcohols. Grasas Aceites, 1997, 48, 93. 17. Masella R., Vari R., D´Archivio M. i wsp.: Extra virgin olive oil biophenols inhibit cell-mediated oxidation of LDL by increasing the mRNA transcription of glutathione-related enzymes. Nutr.-Gene Interact. 2004, 134, 4, 785. 18. Newmark H.L.: Squalene, olive oil, and cancer risk: A review and hypothesis. Cancer Epid. Biomark. Prev. 1997, 6, 1101. 19. Von Holtz R.L., Fink C.S., Awad A.B.: β-Sitosterol activates the sphingomyelin cycle and induces apoptosis in LNCaP human prostate cancer cells. Nutr. Cancer 1998, 32, 8. 20. Martin-Moreno J.M., Willett W.C., Gorgojo L. i wsp.: Dietary fat, olive oil intake and breast cancer risk. Int. J. Cancer. 1994, 58, 774.
