© Borgis - Postępy Fitoterapii 3/2000, s. 33-37
Bogdan Kędzia1, Jerzy Alkiewicz2, Stanisław Han2
Znaczenie olejku z drzewa herbacianego w fitoterapii. Cz. II. Zastosowanie lecznicze
Significance of tea tree oil in phytotherapy. Part II. Application in therapy
1Instytut Leków i Przetworów Zielarskich w Poznaniu
2Instytut Pediatrii AM w Poznaniu
Summary
This paper presents overview of the therapeutic action of tea tree oil. It is frequently use in dermatology, especially in bacterial skin infections, mycoses and acne. With a good results it is also use in gynecology, urinary and respiratory tract infections. Moreover, toxicity and side effects after local applications and internal administration of tea tree oil are also describes.
Jednym z pierwszych zastosowań olejku z drzewa herbacianego w praktyce leczniczej było odkażanie ran, a także leczenie za jego pomocą ran już zakażonych drobnoustrojami. Obecnie olejek z drzewa herbacianego stosowany jest najczęściej miejscowo w dermatologii i ginekologii (40).
Pojawiły się jednak zupełnie nowe możliwości jego zastosowania, jak na przykład w postaci inhalacji do leczenia górnych dróg oddechowych (1) i doustnie w terapii zakażeń dróg moczowych (41). Z tego względu wydawało się celowe dokonanie przeglądu działania leczniczego olejku z drzewa herbacianego, a także zwrócenie uwagi na jego toksyczność i reakcje uboczne.
Zastosowanie w dermatologii
W dermatologii olejek z drzewa herbacianego największe zastosowanie znalazł w leczeniu zakażeń bakteryjnych skóry, grzybic oraz trądziku.
Zakażenia bakteryjne skóry
Olejek z drzewa herbacianego znalazł zastosowanie w praktyce medycznej jeszcze w latach 30-tych naszego stulecia. Przede wszystkim używano go do leczenia zakażonych, trudno gojących się ran, owrzodzeń cukrzycowych, czyraków, ropni oraz zanokcicy, to jest ropnego zakażenia toczącego się za wałem paznokciowym (21, 23, 29). Natomiast w czasie II wojny światowej był on stosowany w Australii w fabrykach amunicji, jako 1% dodatek do oleju stosowanego w obrabiarkach, celem zmniejszenia zakażeń bakteryjnych skóry (14).
Olejek z drzewa herbacianego wydaje się być lekiem z wyboru w terapii zakażeń skóry spowodowanych przez gronkowce i paciorkowce ropne. Feinblatt (19) stwierdził, że w grupie 25 chorych cierpiących z powodu czyraków, na skutek leczenia olejkiem z drzewa herbacianego, tylko w 1 przypadku konieczna była interwencja chirurgiczna. U pozostałych 24 osób (96%) pędzlowanie czyraków i ich okolicy olejkiem 2-3 razy dziennie spowodowało znaczne ustąpienie zmian chorobowych. Po dalszych 2 tygodniach w 15 przypadkach czyraki uległy całkowitemu zagojeniu. Natomiast w grupie 10 osób nie leczonych, w 5 przypadkach (50%) wymagany był zabieg chirurgiczny, a w pozostałych 5 przypadkach stan czyraków po miesiącu był taki sam jak na początku badań klicznicznych.
Belaiche (7) otrzymał także dobre wyniki leczenia za pomocą olejku z drzewa herbacianego liszajca zakaźnego (mieszane zakażenie paciorkowcowo-gronkowcowe) oraz trądziku ropowiczego o etiologii gronkowcowej. We wszystkich 8 przypadkach pędzlowanie zakażonych miejsc olejkiem (3 razy dziennie), po 3 miesiącach spowodowało całkowite ustąpienie zmian chorobowych.
Grzybice
Skuteczność działania olejku z drzewa herbacianego na grzyby patogenne dla człowieka została potwierdzona wieloma badaniami klinicznymi. Walker (43) badaniami objął 60 chorych z grzybicą stóp wywołaną zarówno przez dermatofity (Trichophyton mentagrophytes, T. rubrum, Epidermophyton floccosum), jak i na grzyby drożdżoidalne (Candida albicans). Olejek z drzewa herbacianego stosowano w postaci nie rozcieńczonej (do pędzlowania), 40% roztworu i maści. Ustąpienie skutków chorobowych zaobserwowano w 58 przypadkach (ok. 97%), przy czym w 38 przypadkach (ok. 86%) było ono całkowite. Ponadto stwierdzono, że olejek z drzewa herbacianego eliminuje objaw tzw. cuchnącego pocenia się stóp.
Inni klinicyści poddali leczeniu 104 chorych z grzybicą stóp wywołaną wyłącznie przez dermatofity (Trichophyton mentagrophytes, T. rubrum, Epidermophyton floccosum) za pomocą 10% maści z olejkiem z drzewa herbacianego, 1% maści z tolnaftatem oraz placebo (42). Po 5 tygodniach leczenia stwierdzono, że maść z olejkiem z drzewa herbacianego dawała najlepsze efekty. Objawy grzybicy stóp, takie jak złuszczenie, stan zapalny, swędzenie i pieczenie, ustąpiły po jej stosowaniu u blisko 65% chorych. Maść z tolnaftatem dawała podobne efekty w około 58% przypadków, a placebo (podłoże maściowe) w 41% przypadków.
Cenne badania kliniczne przeprowadzili także Buck i wsp. (13) ze 117 chorymi, cierpiącymi z powodu głębokiej grzybicy podpaznokciowej. W randomizowanych badaniach klinicznych z podwójnie ślepą próbą porównywano działanie lecznicze olejku z drzewa herbacianego i 1% maści z klotrimazolem. Preparaty stosowano miejscowo 2 razy dziennie przez 6 miesięcy. Stwierdzono całkowite wyleczenie (ujemne posiewy w kierunku grzybów) u 16% chorych, którzy stosowali maść z olejkiem z drzewa herbacianego, i u 11% chorych stosujących maść z klotrimazolem. Objawowe występowanie grzybicy obserwowano także odpowiednio u 60 i 61% chorych.
Podobne efekty lecznicze przy użyciu olejku z drzewa herbacianego w przypadku wyprzenia drożdżakowego, drożdżycy paznokci i łupieżu pstrego (wszystkie schorzenia wywołane przez Candida albicans) uzyskał także Belaiche (7). Po 3 miesiącach pędzlowania chorych miejsc olejkiem całkowite wyleczenie uzyskano w większości hospitalizowanych przypadków.
Z kolei Shemesh i Mayo (37) przeprowadzili leczenie kliniczne 50 chorych z różnymi grzybicami skóry, wywołanymi zarówno przez grzyby drożdżoidalne, jak i przez dermatofity. Po półrocznej kuracji za pomocą preparatów zawierających olejek z drzewa herbacianego u większości chorych nastąpiło wyleczenie, a w pozostałych przypadkach zaobserwowano wyraźne cofanie się zmian grzybiczych.
Trądzik
Do schorzeń, które dość skutecznie można leczyć za pomocą olejku z drzewa herbacianego, należy także trądzik. Basset i wsp. (5) przeprowadzili badania kliniczne z podwójnie ślepą próbą, z udziałem 124 chorych, porównując zdolność leczenia trądziku za pomocą 5% żelu z olejkiem z drzewa herbacianego i 5% płynu (lotionu) z nadtlenkiem benzoilu. Po 3 miesiącach leczenia nie zaobserwowano zasadniczych różnic pomiędzy stosowanymi preparatami. Poza tym w jednakowym stopniu redukowały one zakażone i nie zakażone zmiany trądzikowe. Należy także dodać, że olejek z drzewa herbacianego był lepiej tolerowany przez chorych w porównaniu do nadtlenku benzoilu.
Z kolei Černa (15) badała wpływ preparatów kosmetycznych z olejkiem z drzewa herbacianego na zmiany trądzikowe. Z przeprowadzonych testów wynikało, że 93% chorych po stosowaniu preparatów kosmetycznych z olejkiem odczuwało subiektywną poprawę swojego stanu zdrowia i cofanie się zmian chorobowych.
Inne schorzenia skóry
Olejek z drzewa herbacianego stosowany jest również w wielu innych schorzeniach dermatologicznych. Informacje o nich nie są jednak udokumentowane i często pochodzą od fitoterapeutów i osób, które same stosowały go z dobrym skutkiem.
W piśmiennictwie można zatem spotkać zapisy o stosowaniu olejku z drzewa herbacianego w skaleczeniach, ranach, wrzodach, ropniach, owrzodzeniach żylakowych podudzi, zanokcicy, oparzeniach (w tym słonecznych), a także w przypadkach suchej i popękanej skóry (2, 3, 10, 11, 20, 26, 27, 34, 41).
Wspomina się o stosowaniu olejku w schorzeniach wywołanych przez grzyby drożdżoidalne (afty i zajady) (2, 41) oraz przez wirusy (opryszczka, łącznie z opryszczką narządów płciowych, półpasiec, brodawki) (2, 11, 20, 24, 26, 37, 41).
Poza tym w piśmiennictwie spotyka się liczne wzmianki o stosowaniu tego produktu do leczenia łuszczycy, liszajca, rumienia pieluszkowego i egzem (2, 3, 15, 26, 27, 29, 41), jak również w świądzie skóry, po użądleniach i pogryzieniach przez owady i we wszawicy (2, 3, 10, 27, 29, 41).
Zastosowanie w ginekologii
Liczne badania wskazują, że olejek z drzewa herbacianego z powodzeniem nadaje się do leczenia zapalenia pochwy u kobiet. Schorzenie to może być wynikiem rozwoju w tym narządzie różnych drobnoustrojów chorobotwórczych, między innymi grzybów drożdżoidalnych Candida albicans, pierwotniaków Trichomonas vaginalis, różnych bakterii dających nieswoiste zakażenia, w tym Gardnerella vaginalis i wirusów brodawczaka HPV (human papilloma virus) (9, 44).
Badania kliniczne przeprowadzone z udziałem 130 kobiet z zapaleniem pochwy wykazały, że 0,4% roztwory olejku z drzewa herbacianego stosowane w postaci płukanek i tamponów we wszystkich przypadkach były wysoce efektywne w leczeniu tego schorzenia (28). Już po kilku dniach ból i świąd ustępowały, a narząd oczyszczał się z wydzieliny ropnej i resztek rozpadłych tkanek.
Do leczenia zapalenia pochwy z dobrym skutkiem stosowane były krążki wysycone 200 mg olejku z drzewa herbacianego (9), jak również kapsułki zawierające 20 mg olejku (38). Stosowanie kapsułek z olejkiem z drzewa herbacianego dopochwowo u 28 młodych kobiet raz dziennie na noc już po tygodniu spowodowało u 27 z nich (ok. 37%) ustąpienie objawów zapalenia pochwy, a po miesiącu wszystkie chore uznano za wyleczone (38).
Badania kliniczne prowadzone przez Prokopenko (30, 31) również potwierdzają dobre efekty lecznicze olejku z drzewa herbacianego w leczeniu zapalenia pochwy i upławów. W przypadku zapalenia pochwy u 47 kobiet stosowano żel z olejkiem z drzewa herbacianego 2 razy dziennie przez 6 dni. Po leczeniu u 85% pacjentek zaobserwowano ustąpienie wszelkich dolegliwości, a u 11% nastąpiło wyraźne polepszenie (31). Natomiast u 10 chorych cierpiących z powodu upławów, świądu zewnętrznych części narządów płciowych i bólu w okolicy miednicy, po stosowaniu żelu z olejkiem z drzewa herbacianego 2 razy dziennie przez 4 dni, wszystkie subiektywne dolegliwości ustąpiły (30). Należy dodać, że w pochwie obu grup chorych po leczeniu pojawiła się normalna flora bakteryjna, czego wynikiem była obecność w tym narządzie pałeczek Lactobacillus (30, 31).
Inne zastosowania
Od początku zainteresowania lekarzy olejkiem z drzewa herbacianego był on głównie stosowany w formie naturalnej, do pędzlowania chorych miejsc, lub w postaci płynów, maści, kremów i żeli. Rzadziej stosowano go w krążkach i kapsułkach dopochwowych.
Przegląd piśmiennictwa ostatnich lat wskazuje, że olejek z drzewa herbacianego stosowany jest także w postaci kropli do użytku wewnętrznego, inhalacji (termicznych i mechanicznych) oraz do kąpieli.
Belaiche (6) podaje, że olejek z drzewa herbacianego podawał doustnie 13 pacjentkom cierpiącym z powodu zakażenia pęcherza moczowego pałeczkami z grupy coli. Chore otrzymywały przez 6 miesięcy olejek w ilości 24 mg dziennie, w 3 podzielonych dawkach, na pół godziny przed posiłkami. Druga grupa 13 kobiet otrzymywała w tym czasie placebo. Badania wykazały, że w grupie badanej objawy ustąpiły w 60% przypadków, natomiast w grupie kontrolnej tylko w 15% przypadków. Na tej podstawie możemy przyjąć, że olejek z drzewa herbacianego wykazuje wyraźne działanie lecznicze w tego rodzaju schorzeniu.
O korzystnym działaniu olejku z drzewa herbacianego w zakażeniach dróg moczowych wspominają Tisserand (41) i Maxwell-Hudson (27), z tym, że ostatni z cytowanych autorów zaleca w tych schorzeniach dodawanie olejku do kąpieli.
Według Burtona (12) podawanie doustne olejku z drzewa herbacianego choremu na AIDS, u którego rozwinęło się uogólnione zakażenie grzybami drożdżoidalnymi Candida albicans, spowodowało ustąpienie objawów chorobowych oraz wzrost odporności na zakażenia, objawiające się podwyższeniem w surowicy krwi liczby limfocytów T4 i T8.
Tisserand (41) podaje, że jedna z czołowych fitoterapeutek w Sydney w podobnych przypadkach stosuje olejek z drzewa herbacianego doustnie w ilości od 60 do 120 kropli dziennie przez okres 3-6 miesięcy, aż do ustąpienia objawów uogólnionej grzybicy.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Alkiewicz J. et al.: Post. Aerozoloter. 1998, 6, 115. 2. Altman P.M.: Aust. J. Pharm. 1988, 69, 276. 3. Altman P.M.: Cosm. Aerosol Toilet. Aust. 1991, Nr 4, 27. 4. Apted J.H.: Aust. J. Dermatol. 1991, 32, 177. 5. Basset I.B. et al.: Med. J. Aust. 1990, 153, 455. 6. Beleiche P.: Phytother. 1985, Nr 15, 9. 7. Beleiche P.: Phytother. 1985, Nr 15, 15. 8. Bhushan M., Beck M.H.: Cont. Derm. 1997, 35, 117. 9. Blackwell A.L.: Lancet 1991, 337, 300. 10. Brud W.S., Chrząszcz M.: Aromater. 1998, Nr 4, 20. 11. Brud. W.S., Konopacka I.: Pachnąca apteka. Agencja Wyd. Comes, Warszawa 1992, p. 43. 12. Burton N.: Aust. Wellb. 1987, Nr 19, 98. 13. Buck D.S. et al.: J. Family Pract. 1994, 38, 601. 14. Carson C.F., Riley T.V.: Lett. Appl. Microbiol. 1993, 16, 49. 15. Černa Z.: Badania dla Australian Bodycare. Praga 1994. 16. Del Beccaro M.A.: Vet. Hum. Toxicol. 1995, 37, 557. 17. De Groot A.C.: Cont. Derm. 1996, 35, 304. 18. Elliot C.: Med. J. Aust. 1993, 159, 830. 19. Feinblatt H.M.: J. Nat. Med. Assoc. 1960, 52, 32. 20. Griggs B.: Zielnik współczesnej kobiety. Książka i Wiedza, Poznań 1995. 21. Halford A.C.F.: Med. J. Aust. 1936, 11, 121. 22. Harnischfeger G., Reichling J.: Melaleuca L.: W: Hagers Handbuch der Pharmazeutischen Praxis, Folg. 3 (red. W. Blaschek et al.). Springer Verlag, Berlin-Heidelberg 1998, p. 181. 23. Humphrey E.M.: Med. J. Aust. 1930, 1, 417. 24. Jones J.: Aust. Wellb. 1987, Nr 19, 91. 25. Knight T.E., Hausen B.M.: J. Am. Acad. Dermatol. 1986, 14, 577. 26. Konopacka-Brud I.: Aromater. 1995, Nr 2, 5. 27. Maxwell-Hudson C.: Masaż aromaterapeutyczny. Letter-Perfect International, Warszawa 1995, p. 29. 28. Pena E.F.: Obst. Gynec. 1962, 19, 793. 29. Penfold A.R., Morrison F.R.: Aust. J. Pharm. 1937, 18, 274. 30. Prokopenko A.: Badania dla Australian Bodycare. Prochatice (Czech Republic) 1994. 31. Prokopenko A.: Badania dla Australian Bodycare. Prachatice (Czech Republic) 1995. 32. Reichling J., Saller R.: Ztschr. Phytother. 1996, 17, 11. 33. Riedl R.W.: Conf. Proceed. Nat. Conf., Sydney, Oct. 1996, p. 38. 34. Saller R. et al.: Phytomed. 1998, 5, 489. 35. Selvaag E. et al.: Cont. Derm. 1994, 31, 124. 36. Seńczuk W. (red.): Toksykologia. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 1994, p. 172. 37. Shemesh A., Mayo W.L.: Aust. J. Pharm. 1991, 72, 802. 38. Southwell I.A.: Perfum. Flavor. 1996, Nr 5, 7. 39. Southwell I.A. et al.: J. Essent. Oil Res. 1997, 9, 47. 40. Tisserand R.: Int. J. Aromather. 1988, Nr 1, 1. 41. Int. J. Aromather. 1988, Nr 1, 6. 42. Tong M.M. et al.: Aust. J. Dermatol. 1992, 33, 145. 43. Walker M.: Curr. Ped. 1972. 44. Williams L.R. et al.: Cosm. Aerosols Toilet. Aust. 1994, Nr 3, 23.
