© Borgis - Postępy Fitoterapii 4/2009, s. 256-259
*Dominika Król
Babka płesznik ( Plantago psyllium L.) – wartościowa roślina lecznicza
PLANTAGO PSYLLIUM L.– A VALUABLE MEDICINAL PLANT
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
Dyrektor Instytutu: prof. dr hab. Grzegorz Spychalski
Summary
Plantago psyllium L.is a plant cultivated in Mediterranean area, North Africa and India. It is used in folk medicine for curing various aliments. The results of modern research prove the validity of using psylli semen for teraphy alimentary canal diseases, such as: diarrhea, constipation, hemorrhoids, peptic ulcer, irritable bowel syndrome. Clinical trials prove validity of using Plantago psyllium L. in order to decrease LDL ("bad”) cholesterol level. This herbal plant indicate beneficial therapeutic effects in treatment of patients with type 2 diabetes. Plantago psyllium L.has been considered to be utilized as remedy against certain kinds of cancer, however this theory requires confirmation in clinical trials.
Wprowadzenie
Rodzaj Plantago zawiera ponad 200 gatunków. Psyllium jest zwyczajową nazwą obejmującą różne rośliny z rodzaju Plantago, których nasiona używane są komercyjnie do produkcji roślinnej substancji kleistej. Nasiona bogate w śluz pozyskuje się z Plantago psyllium, Plantago arenaria oraz Plantago ovata. Nasiona otrzymywane z P. psyllium i P. arenaria są znane w obrocie handlowym jako czarne natomiast nasiona z P. ovata jako białe lub blond psyllium (1, 2). Nazwa psyllium wywodzi się z greckiego słowa oznaczającego pchłę, odnosi się do kształtu i rozmiaru nasion.
Polska nazwa Plantago psyllium (syn. Plantago afra) to babka płesznik znana także pod innymi nazwami: pchlica, płesznic – na Lubelszczyźnie, czy pchle nasienie – na Mazowszu.
Babka płesznik należy do rodziny babkowatych Plantago L. i jest rdzenną rośliną zachodniego rejonu Morza Śródziemnego, północnej Afryki i zachodniej Azji. Komercyjnie uprawiana jest w południowej Francji, Hiszpanii (3), państwach byłego Związku Radzieckiego, Pakistanie i Indiach (1). Indie dominują w produkcji i eksporcie psyllium. W Polsce babka płesznik uprawiana jest rzadko, ponieważ bardziej popularne jest siemię lniane, które ma podobne właściwości. Nasiona babki płesznik wykorzystywane są głównie jako produkt leczniczy, a także jako surowiec zielarski. Podobne zastosowanie do nasion babki płesznik mają nasiona babki piaskowej ( Plantago arenaria L.) i babki jajowatej ( Plantago ovata) (4). Oprócz nasion ( Psylli semen) wartościowym surowcem zielarskim, jest również ziele babki płesznik (2).
Opis rośliny
Babka płesznik (ryc. 1) jest roczną, wyprostowaną rośliną. Ma pionowo rozgałęzioną łodygę, która osiąga 0,2-0,4 m wysokości. W górnej części łodyga jest gruczołowato owłosiona. Korzeń jest nieduży, wrzecionowaty, z dużą liczbą drobnych bocznych rozgałęzień. Roślina wyposażona jest w baldaszek ze spłaszczonymi równowąskimi lub równowąsko-lancetowatymi liśćmi. Liście są całobrzegie, owłosione, leżą naprzeciwlegle. Z kątów liści wyrastają jasnobrunatne, drobne, zebrane w nieduże kłosy czteroczęściowe kwiaty. Kielich zbudowany jest z czterech lancetowatych działek, z których każda ma zieloną, centralną żyłkę i amorficzną blaszkę. Korona kwiatu ma kształt spodka z czterema amorficznymi płatkami wstawionymi poniżej zalążni. Zalążnię i częściowo nitkowate, owłosione, odnóża z 4 lancetowatymi, ostrokończystymi płatkami otacza cewka. Owoc stanowi elipsoidalna torebka, otwierająca się wieczkiem. Owoce są błoniaste dwukomórkowe i dwunasienne (5).
Ryc. 2. Struktura chemiczna najbardziej dominujących składników śluzu Plantago psyllium L.
Nasiona babki płesznik są jedwabiste w dotyku, jajowate lub jajowato wydłużone, wklęsło-wypukłe, szersze na jednym z końców. Nasiona są błyszczące, mają jasno- lub średniobrązową barwę i są ciemnobrązowe wzdłuż marginesu. Długość nasion waha się od 1,3 do 2,7 mm, a szerokość od 0,6 do 1,1 mm. W przekroju poprzecznym nasienie ma kształt rogalika (5).
Skład chemiczny
Dominującym składnikiem nasion babki płesznik jest śluz (10-12%). Znajduje się on w zewnętrznej błonie nasion (łupinie). Śluz zbudowany jest przede wszystkim z rozpuszczalnej frakcji polisacharydów, zawierającej głównie kwaśne arabinoksylany (85%) oraz kwas galakturonowy i ramnozę (2, 5) (ryc. 2). Ponadto w surowcu znajduje się białko (15-20%), olej tłusty (5-13%) bogaty w kwas linolowy, oleinowy i palmitynowy, palanteoza (trisacharyd zbudowany z glukozy, fruktozy i galaktozy), małe ilości fitosteroli (kampesterol, ß-sitosterol, stigmasterol), triterpenów i aukubiny (glikozydu irydoidowego) (2, 5, 6).
R yc. 1. Babka płesznik – Plantago psyllium L.
Ziele babki płesznik zawiera śluz, flawonoidy, glikozydy, akubinę, rinantynę, karoten, związki goryczowe i garbniki (2).
Zastosowanie
W medycynie ludowej nasienie Plantago stosowano jako środek wykrztuśny, przeciwkaszlowy, w zapaleniu oskrzeli oraz w przypadku czerwonki. Przypisywano mu właściwości przeciwbakteryjne i moczopędne. Uważano, że ma działanie przeciwbólowe w chorobach reumatycznych i artretyzmie. Stosowano je zewnętrznie w podrażnieniu skóry (5).
Nasiona i łuski nasion babki płesznik są naturalnym źródłem błonnika. W powłoce nasiennej zlokalizowane są związki pęczniejące w wyniku pochłaniania wody. Po spożyciu nasion z dużą ilością wody przechodzą one prawie niezmienione do jelita grubego. Hamują resorpcję zwrotną wody i zwiększając objętość mas kałowych pobudzają w ten sposób perystaltykę jelita grubego oraz odruch defekacji (6).
Ze względu na powyższe właściwości babka płesznik znalazła powszechne zastosowanie jako środek regulujący wypróżnianie. Przez wzgląd na zwiększanie lepkości vreści jelitowej nasiona Plantago psyllium stosuje się w biegunkach różnego pochodzenia, normalizują one bowiem czas przejścia mas kałowych przez jelita i tym samym częstość defekacji. Surowiec wykorzystuje się także w leczeniu okresowych zaparć oraz gdy łatwe wypróżnianie jest szczególnie wskazane, np. przy hemoroidach (guzkach krwawniczych odbytu), w okresie ciąży. W terapii guzków krwawniczych odbytu, suplementacja Psylli semen łagodzi bóle i świąd oraz zmniejsza krwotoki. Jako środek śluzowy i przeciwzapalny nasiona babki płesznik podaje się dla osłony w przebiegu choroby wrzodowej, w leczeniu podrażnień przewodu pokarmowego oraz w zespole jelita drażliwego.
Przyjmowanie nasion babki wskazane jest także podczas przeprowadzania kuracji odchudzających. Surowiec ogranicza bowiem wchłanianie tłuszczu, zmniejsza uczucie głodu oraz wpływa na przemianę materii (2, 6, 7).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Hanson CV, Oelke EA, Putnam DH i wsp. Psyllium www.hrt.purdue.edu/newcrop/AFCM/psyllium.html 2. Różański H. Nasiona płesznika – Semen Psyllii jako surowiec śluzowy. www.rozanski.cal.pl 3. Sarihan EO, Khwar KM, Özcan S. Prolific adventitious shoot regeneration from black psyllium ( Plantago afra L.) Gen. APPL. Plant Phylosiol 2005; 31:81-7. 4. Kozłowski J, Bilińska E, Buchwald W. Nasiona roślin leczniczych jako leki i surowce zielarskie. Cz I. Panacea 2008; 4. 5. Semen Plantaginis. WHO monographs on selected medicinal plants, 1999; 1:202-12. 6. Lamer-Zarawska E, Kowal-Gierczak B, Niedworok J. Fitoterapia i leki roślinne. Warszawa 2007; 339. 7. White LB, Foster S. Księga zdrowia. Ziołowa apteka domowa: 547. 8. Salwen WA, Basson MD. Effect of four-day psyllium supplementation on bowel preparation for colonoscopy:A prospective double blind randomized trial Gastroenterology 2004. 9. Abraham ZD, Metha T. Three-week psyllium husk supplementation: Effect on plasma cholesterol concentration, facal steroid excretion, and carbohydrate absorption in men. Am J Clin Nutr 1988; 47:67-74. 10 Anderson JW, Allgood LD, Lawrence A i wsp. Cholesterol-lowering effects of psyllium intake adjunctive to diet therapy in men and women with hypercholesterolemia: meta-analysis of 8 controlled trials. Am J Clin Nutr. 2000; 71:472-9. 11. Olson BH, Anderson SM, Becker MP i wsp. Psyllium-enriched cereals lower blood total cholesterol and LDL cholesterol, but not HDL cholesterol, in hypercholesterolemic adults: Results of a meta-analysis. J Nutr 1997; 127:1973-80. 12. Craig WJ. Health promoting properties of common herbs. Am J Clin Nutr 1999; 70:491-9. 13. Sierra M, García JJ, Fernández N i wsp. Therapeutic effects of psyllium in type 2 diabetic patients. Eu J Clin Nutr 2002; 56:83-842. 14. Gálvez M, Martín-Mordero C, López-Lázaro M i wsp. Cytotoxic effect of Plantago spp. on cancer cell lines. J Ethnopharmacol 2003; 88:125-30. 15. Pettit GR, Hoard MS, Doubek DL i wsp. Antineoplastic agents 338. The cancer cell growth inhibitory. Constituents of Terminalia arjuna ( Combretaceae). J Ethnopharmacol 1996; 53:57-63. 16. Psyllium. http://www.umm.edu/altmed/articles/psyllium-000321.htm.
