Turystyka osób niepełnosprawnych zaczyna zyskiwać na znaczeniu. Coraz częściej pojawiają się publikacje na ten temat, coraz częściej mówi się o roli, jaką może odegrać turystyka w życiu człowieka niepełnosprawnego. Niestety często bywa tak, że na teoretyzowaniu się kończy. Organizatorzy turystyki boją się inwestować w ten segment turystyki, gdyż jest to produkt niszowy i może nie przynieść oczekiwanego zysku. Ponadto dostosowanie produktów turystycznych do potrzeb osób niepełnosprawnych jest dość kosztowne, szczególnie pod względem architektonicznym.

Niezwykle istotna jest turystyka dzieci i młodzieży niepełnosprawnych. Pełni ona funkcję edukacyjną, wychowawczą, rehabilitacyjną, a co najważniejsze może przyczynić się do integracji z dziećmi zdrowymi (8). Najczęściej podczas wyjazdów wakacyjnych zawierane są wieloletnie znajomości, nabywa się wiele doświadczeń i umiejętności, które mogą być przenoszone na inne obszary życia codziennego.

Podkarpacie słynie z wielu pięknych miejsc, ciekawych szlaków, obiektów historycznych i walorów przyrodniczych. Województwo cieszy się dużą popularnością i często zostaje wybierane na obszar recepcji turystycznej, o czym chociażby świadczą badania ruchu turystycznego w tym regionie, przeprowadzone przez pracowników Katedry Turystyki i Rekreacji w Rzeszowie. Rzeszowski Oddział PTTK jest jedyną organizacją, która zainteresowała się turystyką osób niepełnosprawnych, o czym świadczy chociażby strona internetowa www.turystykadlawszytskich.pl, gdzie przedstawiono kilka miejsc na Podkarpaciu, dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych. Z uwagi na brak środków finansowych weryfikacja bazy materialnej turystyki nie została potraktowana kompleksowo, niemniej jednak cieszy fakt, że istnieje zainteresowanie tym rodzajem ruchu turystycznego (10).

Warto zadać sobie pytanie, jak często niepełnosprawne dzieci i młodzież z Podkarpacia podejmują podróże o charakterze turystycznym? Czy istnieją bariery, które uniemożliwiają im uprawianie turystyki? W styczniu 2011 studenci i pracownicy Katedry Turystyki i Rekreacji w Rzeszowie przeprowadzili badania ankietowe wśród uczniów szkół integracyjnych z województwa podkarpackiego, w wyniku których okazało się, jakie przeszkody napotykają respondenci i ich rodzice w kwestii turystyki wyjazdowej.

Osoby z branży turystycznej, przedstawiciele jednostek samorządów terytorialnych oraz inni zaangażowani w obsługę ruchu turystycznego powinni podjąć działania umożliwiające dzieciom i młodzieży niepełnosprawnym uprawianie turystyki, gdyż jak pisze K. Przecławski: „Turystyka to nie tylko wypoczynek, to również rozrywka i edukacja” (1).

Istnieje wiele barier, które ograniczają osobom niepełnosprawnym aktywne uczestnictwo w turystyce. Do najbardziej znanych należą bariery architektoniczne, które są poważną przeszkodą dla osób z dysfunkcją narządu ruchu i wzroku. Należy również pamiętać, że bariery te nie występują tylko w obiektach noclegowych, ale również gastronomicznych. Niestety dostosowanie istniejącej infrastruktury jest bardzo kosztowne, na co nie stać wielu inwestorów, szczególnie małych i średnich przedsiębiorstw (2). Paradoksem jest fakt, że do potrzeb osób niepełnosprawnych dostosowane są hotele cztero- lub pięciogwiazdkowe, na które niestety je nie stać gdyż żyją one z zasiłku. Przepisy, które obowiązują współcześnie, określają warunki dostosowywania obiektów budowlanych dla osób niepełnosprawnych, jednak nie ma to odzwierciedlenia w praktyce. Analizując dostosowanie infrastruktury turystycznej, powinno się również zwrócić uwagę na nieutwardzone, nierówne nawierzchnie, wysokie krawężniki, strome schody czy też zbyt małą ilość pochylni, dzięki którym osoby na wózku inwalidzkim mają ułatwiony wjazd (3). Czasem bywa tak, że obiekty rekomendowane jako dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych, mają jedynie jeden podjazd, zaś wysokie progi, wąskie korytarze i brak poręczy nie pozwalają w praktyce na funkcjonowanie w nich osób z dysfunkcją ruchu i wzroku (4).

Bariera finansowa jest jednym z głównych elementów ograniczających uprawianie turystyki. Osoby niepełnosprawne są mniejszością na rynku pracy. Większość z nich utrzymuje się ze świadczeń społecznych, które w Polsce kształtują się na minimalnym poziomie. Tylko 8% osób niepełnosprawnych w Polsce pracuje, kolejne 8% nie jest zdolnych do podjęcia jakiejkolwiek pracy zarobkowej i pozostają na utrzymaniu rodziny (4). Dlatego też ich sytuacja materialna jest często bardzo zła. Tu przejawia się paradoks przytoczony powyżej, mianowicie środki finansowe tych osób pozwalają jedynie na korzystanie z najtańszych usług turystycznych, m.in. w schroniskach, domkach agroturystycznych, w pensjonatach. Niestety są one nieprzystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych, zaś wspomniane hotele cztero- i pięciogwiazdkowe imponują dostosowaną architekturą, ale i charakteryzują się brakiem niepełnosprawnego turysty, są więc niewykorzystane. Dobrym rozwiązaniem jest wsparcie finansowe (np. ze środków UE) bazy noclegowej świadczącej relatywnie tanią ofertę, dostosowaną do portfela osób niepełnosprawnych. Można rzec, że osoby niepełnosprawne w związku z posiadaniem pewnych ulg powinny nie mieć większego problemu finansowego z realizacją wyjazdów o charakterze turystycznym. Nic bardziej mylnego, bowiem w konsekwencji osoby te płacą za wczasy więcej, aniżeli zdrowi. Związane jest to z większymi kosztami za przejazd do obiektów turystycznych czy przystosowanie wymaganego sprzętu turystycznego. Obniżenie kosztów może nastąpić po dofinansowaniu przez PFRON lub przez inne organizacje pozarządowe. Trzeba jednak zaznaczyć, że na takie dotacje mogą liczyć tylko turyści udający się na wypoczynek zdrowotny. PFRON finansuje w części działalność kulturalną i sportową dla organizacji osób niepełnosprawnych, jednak nie w przypadku organizacji obozu wędrownego, kajakowego czy innych przejawów turystyki kwalifikowanej (5).

Ponadto trafną praktyką byłoby również stworzenie warunków prawno-finansowych, które uwzględniałyby dodatkowe źródła finansowania w procesie kreowania oferty turystycznej dla osób niepełnosprawnych. Spowodowałoby to nie tylko łatwiejszy dostęp do usług turystycznych przez osoby niepełnosprawne, ale również większe zainteresowanie organizatorów turystyki tym segmentem rynku (2).

Kolejną przeszkodą w uprawianiu turystyki osób niepełnosprawnych jest brak ofert skierowanych do tej grupy osób. Dzieje się tak z uwagi na to, że organizatorzy turystyki nie dostrzegają popytu na tego rodzaju usługi. Jest to dość mylne postrzeganie turysty niepełnosprawnego. Owszem wielu z nich nie dysponuje dużą ilością środków finansowych, o czym wspomniano przy charakterystyce poprzedniej bariery, jednak istnieje również grupa osób niepełnosprawnych, które nie są ubogie. Poza tym wartością dodaną przy tworzeniu takiej oferty może być fakt, że turystyka ON często podejmowana jest poza sezonem. Usługodawcy powinni docenić tę tendencję, bowiem dzięki niej mogą zwiększyć obłożenie miejsc noclegowych poprzez obniżenie cen w okresach, kiedy miejsca te nie są przez nikogo wykorzystywane (2).