© Borgis - Medycyna Rodzinna 3/2011, s. 74-79
*Dominik Olejniczak, Katarzyna Wysocka
Rola lekarza pierwszego kontaktu w promocji zdrowia psychicznego i wykrywaniu zaburzeń psychicznych
The role of the GP in mental health promotion and detection of mental disorders
Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. Janusz Ślusarczyk
Summary
Introduction: The number of new cases of mental disorders over the years shows an upward trend both in Poland and other European countries. Mental disorders are one of the top issues facing IT European countries. One of the conditions to improve the current statistics may become effective mental health promotion including in it the role of GP. The aim of the work is to present measures of mental health promotion including the role of the GP.
Material and methods: The group of 154 patients benefiting from visits to the GP was conducted anonymous survey. Compiling the necessary measures collected data was performed in SPSS.
Results: The results of studies conducted on patients doctors GP, show a small part of the problem, such as the destruction of the mental and the associated mental health promotion, detection of mental disorders and their treatment. Also illustrates a problem that is associated with a GP who, after analyzing the data does not play a significant role in these activities in the area of mental health.
Conclusions: The role of the GP in the area of mental health care is low. The doctor did not talk with patients about mental health.
Wstęp
Zaburzenia psychiczne i ich występowanie na przestrzeni lat ma tendencję wzrostową. Dostępne dane nie odzwierciedlają całkowitej skali problemu, ponieważ dane nie są kompletne ze względu na to, że pacjenci bardzo często nie trafiają do placówek psychiatrycznej służby zdrowia, korzystając bardzo często z porad prywatnych. Główne wnioski dla Polski opublikowane w raporcie PZH z 2008 r. (1) są następujące:
– liczba chorych leczonych po raz pierwszy oraz leczonych ogółem w ambulatoryjnej opiece psychiatrycznej podwoiła się w latach 1997-2004, w latach 2005-2006 nastąpiło lekkie zahamowanie tej wzrostowej tendencji,
– liczba pacjentów leczonych w oddziałach całodobowej opieki zdrowotnej w latach 1997-2006 podwoiła się,
– w oddziałach całodobowej opieki psychiatrycznej głównym rozpoznaniem w grupie mężczyzn były zaburzenia związane z nadużywaniem alkoholu, kobiety były leczone o prawie połowę częściej z powodu zaburzeń nerwicowych i zaburzeń nastroju (1).
Rozpowszechnienie zaburzeń i ich występowanie ma wpływ na pojawienie się określonych społecznych konsekwencji. Z punktu widzenia finansów, na podstawie danych szacunkowych Instytutu Psychiatrii i Neurologii zamieszczonych w Narodowym Programie Zdrowotnym na lata 2007-2015, wynika iż zaburzenia psychiczne mogą generować koszty rzędu 3-4% PKB, są również najczęstszym powodem wypłacania rent inwalidzkich. Inne koszty bezpośrednie związane z zaburzeniami psychicznymi to koszty leczenia, hospitalizacji, koszty badań i leków. Kosztami pośrednimi są natomiast koszty ponoszone w wyniku absencji w pracy, bezrobocia i zabezpieczenia socjalnego. Osoby chore borykają się z szeregiem problemów, poczynając od wykluczenia społecznego po nieefektywnie działający system opieki zdrowotnej. Problem choroby psychicznej, jeśli nie jest to osoba samotna, dotyczy również najbliższego otoczenia osoby chorej. Problemy ze zdrowiem psychicznym osoby najbliższej bardzo często są powodem kryzysów; rodziny mają jednocześnie problem z otrzymaniem wsparcia, są bardzo często pozbawione jakiejkolwiek opieki (2).
Obowiązująca w Polsce ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19.08.1994 r., za organy odpowiedzialne za organizację ochrony zdrowia uznaje organy administracji rządowej, samorządowej oraz instytucje, które powołane są, aby zajmować się ochroną zdrowia psychicznego. Dopuszczony jest również udział i zaangażowanie stowarzyszeń, organizacji społecznych, fundacji, kościołów. Ustawa określa ochronę zdrowia psychicznego jako działania w zakresie promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym, oraz zapewnienie osobom chorym łatwo dostępnej i wszechstronnej opieki zdrowotnej. Zapewnienie również innych form pomocy i opieki, mających na celu ułatwienie funkcjonowania w środowisku społecznym i rodzinie. Zadaniem w ochronie zdrowia psychicznego jest także kształtowanie właściwych postaw w społeczeństwie wobec chorych (tolerancji, życzliwości i zrozumienia wobec choroby) i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu osób chorych i dyskryminacji (3).
Poza ustawą o ochronie zdrowia psychicznego ogólne regulacje dotyczące funkcjonowania instytucji działających w kręgu ochrony zdrowia psychicznego określają przepisy zawarte w ustawach:
– o zakładach opieki zdrowotnej z dnia 30 sierpnia 1991 roku,
– o zawodzie lekarza i lekarza dentysty z 5 grudnia 1996 roku,
– o pomocy społecznej z 12 marca 2004 roku,
– o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z 27 sierpnia z 2004 roku (4).
W rozpoznawaniu problemów psychicznych ważną rolę sprawuje lekarz pierwszego kontaktu, ponieważ do niego zgłaszają się pacjenci mający również problemy natury psychologicznej. W gestii lekarzy jest, aby potrafili, mimo krótkiego czasu wizyt, rozpoznać i pokierować dalsze leczenie, zanim problem się pogłębi.
W Polsce w zakresie ochrony i promocji zdrowia psychicznego są organizowane działania zarówno prawnie udokumentowane (Narodowy Program Ochrony Zdrowia na lata 2007-2015 – cel strategiczny nr 4, Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego – 2011-2015), jak również będące inicjatywą organizacji pozarządowych (np. Forum przeciw depresji, Schizofrenia otwórzcie drzwi). W Unii Europejskiej jednym z ważniejszych dokumentów, również traktujących o ochronie zdrowia psychicznego, jest Zielona Księga Komisji Europejskiej oraz Europejski Pakt na rzecz zdrowia i dobrego samopoczucia psychicznego (2, 5-7).
Cel pracy
Celem pracy jest przedstawienie działań, jakie są podejmowane w zakresie promocji zdrowia psychicznego oraz poznanie opinii i oczekiwań pacjentów korzystających z wizyt u lekarza pierwszego kontaktu na temat szeroko pojętej opieki nad zdrowiem psychicznym.
Materiał i metody
Badanie zostało przeprowadzone w czasie od lipca 2010 do stycznia 2011 r. przy wykorzystaniu autorskiego kwestionariusza ankiety.
Pytania zawarte w ankiecie dotyczą: opinii na temat zdrowia psychicznego, korzystania z wizyt u lekarza pierwszego kontaktu, opinii i oczekiwań dotyczących lekarza w zakresie opieki nad zdrowiem psychicznym pacjenta. Kwestionariusz ankiety dotyczącej zdrowia psychicznego składa się z 15 pytań zamkniętych, w tym 3 pytania mają drugą część, doprecyzowującą opowiedź. Pytania zamknięte zawierają od 2 do 5 dystraktorów. W jednym pytaniu jest możliwość udzielania odpowiedzi wielokrotnego wyboru, w pozostałych pytaniach jest poprawna tylko jedna odpowiedź. Kwestionariusz uzupełniony jest o metryczkę.
Wyniki badań zostały wprowadzone do statystycznego programu SPSS Statistics, przy jego wykorzystaniu dane zostały przetworzone i analizowane.
Liczebność grupy wyniosła 154 osoby, korzystające z wizyt u lekarza pierwszego kontaktu. Największy udział w grupie badanych stanowiły osoby między 19 a 30 rokiem życia (55,8%). Grupa wiekowa 31-40 lat i 41-50 – ich liczebność była na zbliżonym poziomie i wspólnie stanowiły 1/4 wszystkich respondentów. Osoby w wieku 51-60 lat stanowiły około 1/10 próby. Najmniejszy udział w badaniu miały osoby po 61 roku życia oraz osoby do 18 roku życia (łącznie stanowili około 1/10 wszystkich osób). Reprezentatywność grupy nie pozawala na wyciągnięcie wniosków na temat ogólnej społeczności, jednakże pozwala na szacunkowe określenie wiedzy i opinii z badanego zakresu.
Wyniki
W opinii 98,7% respondentów zdrowie psychiczne ma wpływ na funkcjonowanie człowieka w życiu codziennym. Pozostała część nie zna bądź nie dostrzega zależności.
Osoby które udzieliły odpowiedzi, iż wpływ zdrowia psychicznego na funkcjonowanie w życiu codziennym istnieje, określiły następujące stopnie zależności: dla prawie połowy (49,4%) respondentów wpływ ten jest znaczący, 37,7% określiło wpływ jako bardzo duży, a pozostała część (11,7%) stopień umiarkowany. Żaden z respondentów nie udzielił odpowiedzi zawartej w kafeterii do określenia stopnia wpływu – „małym”.
W opinii prawie 9/10 respondentów zdrowie psychiczne ma wpływ na zdrowie fizyczne, takiego wpływu nie ma wg niecałych 6% ankietowanych. Pozostała część osób nie wie, czy taki związek istnieje.
W najbliższym otoczeniu prawie 2/3 respondentów nie ma osób, które mają problem ze zdrowiem psychicznym, w najbliższym otoczeniu nieznacznie ponad 1/3 osób są osoby mające problem ze zdrowiem psychicznym.
Wymienić z nazwy przykład zaburzeń psychicznych potrafi około 7/10 osób ankietowanych. Pozostała część osób nie wymieni nazwy zaburzenia psychicznego. Najczęściej podawanymi przykładami były schizofrenia i depresja.
W opinii znacznej przewagi osób ankietowanych (91,6%) zdrowie psychiczne jest tak samo ważne jak zdrowie fizyczne, nieznacznie powyżej jednego procenta nie stawia na równi tych dwoch obszarów zdrowia. Opinię, iż tych pojęć nie należy porównywać, podziela 4,5% badanych. Pozostała grupa (2,6%) osób nie ma zdania w tej kwestii.
W ocenie osób ankietowanych tylko niecałe 2% uważa, że osoby z zaburzeniami psychicznymi nie są odbierane negatywnie przez społeczeństwo. Przeważający udział 92,9% ma opinia że osoby chore są negatywnie odbierane w społeczeństwie.
W opinii 3/5 osób ankietowanych osoby mające problem z zaburzeniami psychicznymi wstydzą się swojego problemu. Przeciwnego zdania jest 1/5 respondentów. Pozostałe osoby nie mają zdania na ten temat i udzieliły odpowiedzi „nie wiem”.
Zaufanie do lekarza pierwszego kontaktu ma 56,5% wszystkich ankietowanych, nie ufa 16,2%, pozostała część 26,6% nie ufa do końca.
W opinii większości ankietowanych (54,5%) lekarz pierwszego kontaktu pozostaje w obowiązku dbania o zdrowie psychiczne pacjentów. Nie ma zdania na ten temat 1/4 ankietowanych, a w opinii 1/5 wszystkich respondentów lekarz nie ma takiego obowiązku.
Prawie połowa (46,8%) respondentów odpowiedziała twierdząco, wyrażając chęć rozmowy z lekarzem pierwszego kontaktu w momencie pojawienia się problemu natury psychicznej. Nie jest zdecydowanych 1/5 ankietowanych, 47 osób (30,5%) nie wyraża takiej potrzeby.
Zdecydowana większość ankietowanych, bo 87%, nigdy nie rozmawiała ze swoim lekarzem pierwszego kontaktu na temat zdrowia psychicznego. Nieznacznie powyżej 1/10 ankietowanych taką rozmowę odbyło.
Okoliczności rozmów z lekarzem pierwszego kontaktu były następujące: 3,2% wśród osób, które miały rozmowę na temat zdrowia psychicznego deklarują, że lekarz rozpoczął sam rozmowę na ten temat, 1,3% – było to samodzielne zgłoszenie się osoby do lekarza z problemem natury psychicznej. Dla pozostałej części respondentów (4,5%) okoliczności tej rozmowy były inne niż wymienione powyżej.
W przypadku problemów psychicznych połowa ankietowanych szukałaby pomocy w placówkach prywatnych. 37% osób ankietowanych zgłosiłoby się do publicznej służby zdrowia. Pomocy nie szukałoby lub szukaliby w innych miejscach niż placówki prywatnej i publicznej służby zdrowia 1/10 respondentów.
Nie cała połowa udzielonych odpowiedzi wskazywała na psychologa jako specjalistę, do którego udałyby się ankietowani w przypadku problemów ze zdrowiem psychicznym. Około 1/3 ankietowanych wybrało psychiatrę, lekarza pierwszego kontaktu wybrało 16%, innego specjalistę – 3,2%.
Dyskusja
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Goryński P, Wojtyniak B: Sytuacja Zdrowotna Ludności. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2008; 119. 2. Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-2015, Załącznik do Uchwały Nr 90/2007 Rady Ministrów z dnia 15 maja 2007; 20-21. 3. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19.08.1994 r. (Dz. U. z dnia 20.10.1994 r.) 4. Okulicz-Kozaryn K, Ostaszewski K: Promocja zdrowia psychicznego. Badania i działania w Polsce. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2008; 265. 5. Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego 2011-2013. 6. Komisja Wspólnot Europejskich, Zielona Księga (poprawa zdrowia psychicznego ludności – Strategia zdrowia psychicznego dla Unii Europejskiej), Bruksela 2005; 3. 7. World Health Organization – Europe. Europejski Pakt na rzecz zdrowia i dobrego samopoczucia psychicznego, Bruksela 2008; 1-5. 8. Centrum Badania Opinii Społecznej. Osoby chore psychicznie w społeczeństwie. Komunikat z badań. Warszawa 2008; 5-8. 9. Araszkiewicz A: Zaburzenia depresyjne i lękowe w podstawowej opiece zdrowotnej – rozpowszechnienie i diagnostyka. Psychiatria w praktyce ogólnolekarskiej 2001; t. 1, nr 1. 10. Centrum Badania Opinii Społecznej: Polacy o niepokojach, zagrożeniach i oczekiwaniach dotyczących zdrowia psychicznego. Komunikat z badań. Warszawa 2008; 13-14.
