© Borgis - Postępy Fitoterapii 3/2011, s. 191-196
*Anna Grys1, Zdzisław Łowicki1, Agnieszka Gryszczyńska1, Małgorzata Kania1, Anna Parus2
Rośliny zielarskie w leczeniu chorób skóry – bezpieczeństwo i zastosowanie
Herbal plants in the treatment of skin diseases – security and application
1Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
Dyrektor Instytutu: prof. dr hab. Grzegorz Spychalski
2Politechnika Poznańska, Instytut Technologii i Inżynierii Chemicznej
Dyrektor Instytutu: prof. dr hab. inż. Adam Voelkel
Summary
The skin works as protector of the human body. Protects against mechanical, physical, chemical and biological injuries. It has a secretory capacity. It can also absorb various compounds soluble in water and fats. There are factors that have a negative effect on the skin, causing it to change and damage. Therefore, there is a need for various types of cosmetics that affect the treatment, regeneration, nutrition and protection. In recent years, more and more often we reach for the products of natural origin in the form of plant materials and their preparations isolated from plants that are part of the cosmetics and skin care preparations. Natural products are beginning to dominate the cosmetics market, as are considered to be more environmentally friendly and safe. However, it appears that the safety assessment of the natural product is much more complex than traditional products (conventional). In the light of existing rules, we can say that certainly need a more pragmatic and conservative approach of the safety evaluation of plant origin ingredients.
Od wielu lat choroby skóry coraz częściej dotykają zarówno dorosłych, jak i dzieci. Przyczyną tego jest głównie rozwój chemii gospodarczej, stosowanie środków ochrony roślin, nieprawidłowe żywienie, czy też nadmierne stosowanie leków syntetycznych. Choroby skóry przebiegają długotrwale, a leczenie dermatologiczne jest często wspomagane lekami roślinnymi. W leczeniu zewnętrznym stosuje się różne postacie leku, w skład których bardzo często wchodzą surowce roślinne. Lutomski i Alkiewicz (1) w swej pracy zatytułowanej „Leki roślinne w profilaktyce i terapii”, podają przykłady postaci leków stosowanych w leczeniu chorób skóry (tab. 1).
Tabela 1. Postacie leków stosowanych w leczeniu chorób skóry (wg 1).
| Postać leku |
Rodzaj i zastosowanie |
| Roztwory | stosowane są jako okłady rozgrzewające (okład pod ceratką) i ochładzające (okłady nie przykryte ceratką) |
| Kąpiele | kąpiel osłaniająca jest stosowana w stanach zapalnych skóry, oparzeniach, odmrożeniach, uczuleniach |
| kąpiel ściągająca – do tego rodzaju kąpieli stosuje się substancje garbnikowe |
| kąpiel odkażająca, przeciwbakteryjna – dużą rolę odgrywają tutaj olejki eteryczne |
| kąpiel dziegciowa (lecznicza) – działa w zależności od stężenia dziegcia: redukująco albo odkażająco, odczulająco, przeciwświądowo |
| kąpiel saponinowa – stosowane substancje saponinowe mają zdolność pienienia się, co stanowi barierę przed utratą ciepła i tym samym przyczynia się do pocenia, co powoduje oczyszczanie skóry |
| Zasypki, pudry | działają powierzchniowo, chroniąc skórę przed urazami, wysuszają i chłodzą – stosowane są w stanach zapalnych skóry, rumieniach, wyprzeniach bakteryjnych i przy nadmiernym poceniu się |
| Zawiesiny, papki | działają osłaniająco, chłodząco, osuszająco na skórę |
| Maści, kremy | sposób i rodzaj stosowanej maści zależny jest od rodzaju zmian skórnych i stadium zaawansowania choroby |
| Pasty | działają wysuszająco |
| Plastry | działają głęboko – stosuje się je na ogniska chorobowe nadmiernie zrogowaciałe, owrzodzenia oraz na przewlekłe rany zapalne tkanki podskórnej |
| Lakiery | działają osłaniająco, a substancje zawarte w lakierach mają działanie głębokie |
Lutomski i Alkiewicz (1) oraz Lewkowicz-Mosiej (2) podają w swoich opracowaniach rodzaje środków odkażających (remedia) stosowanych w chorobach skóry (tab. 2).
Tabela 2. Rodzaje środków (remedia) stosowanych w chorobach skóry oraz przykłady zastosowania roślin i ich przetworów (wg 1, 2).
| Rodzaj środka odkażającego |
Zastosowanie |
Przykłady surowców roślinnych lub ich przetworów |
| Remedia adstringentia – środki ściągające | stosowane są w przypadku trudno gojących się zakażonych ran, w wysiękowych stanach zapalnych skóry, oparzeniach, opryszczce, wyprzeniach bakteryjnych | Cortex Quercus, Cortex Salicis, Folium Juglandis, Folium Salviae, Herba Agrimoniae, Radix Hydrolapathi, Rhizoma Termentillae |
| Remedia desinficientia – środki odkażające | stosowane są w celu odkażenia trudno gojących się ran i owrzodzeń; takie działanie wykazują substancje garbnikowe oraz olejkowe | olejki eteryczne, takie jak olejek eukaliptusowy (Oleum Eucalypti), olejek goździkowy (Oleum Caryophylli), olejek lawendowy (Oleum Lavandulae), olejek miętowy (Oleum Menthae piperitae), olejek rumiankowy (Oleum Chamomillae), olejek tatarakowy (Oleum Calami), olejek terpentynowy (Oleum Terebinthinae), olejek tymiankowy (Oleum Thymi); surowce roślinne, m.in. Anthodium Anthemidis i Anthodium Chamomille, Herba et Flos Millefolii, Herba Meliloti, Herba Violae tricoloris, Flos Calendulae, Folium Plantaginis |
| Remedia antimycotica – środki przeciwgrzybicze | stosowane są w celu odkażania zmian grzybiczych | działanie przeciwgrzybicze wykazują olejki eteryczne: olejek goździkowy, lawendowy, tymiankowy; a także substancje czynne zawarte w Chelidonium majus, Solanum laciniatum, propolisie |
| Remedia dermatica cutis hirsutae capitis – środki stosowane w chorobach owłosionej skóry głowy | środki te stosowane są w celu usunięcia łojotoku, który przyczynia się do powstania łupieżu, trądziku i wyłysienia łojotokowego skóry | Flos Anthyllidis, Flos Bellidis, Folium Betulae, Folium Urticae, Herba Serpylli, Herba Thymi, Radix Bardanae, Radix Saponariae, Radix Urticae, Succus Bardanae, Tinctura Calami, propolis |
| Remedia irritantia et rubefacientia – środki drażniące i rumieniące | wykorzystuje się substancje drażniące skórę w celu pobudzenia aktywności biologicznej skóry. Substancje drażniące stosuje się w przypadku odmrożeń, twardnienia skóry, troficznego wypadania włosów lub żeby przyspieszyć wchłanianie leku | Oleum Pini silvestris, Oleum Juniperi, Oleum Terebinthinae, Oleum Eucalypti, Oleum Thymi |
| Remedia dermatoplastica – środki przyspieszające ziarninowanie | główna funkcja tych środków to przyspieszenie ziarninowania trudno gojących się ran; środki te przyspieszają gojenie się ran oraz blizn | działanie takie wykazuje alantoina w połączeniu z wyciągiem z cebuli (maści: Cepan, Contractubex) |
| Remedia protectiva mucilaginosa – środki osłaniające i śluzowe | środki stosowane jako dodatek do kąpieli kojących przy różnego rodzaju świądach lub jako posypki na powierzchnię rany; jako środki osłaniające u małych dzieci podczas zaczerwienienia i otarcia naskórka; w rumieniu i wyprzeniach | zalicza się tutaj niektóre skrobie roślinne, np. Amylum Oryzae, Amylum Tritici |
| Remedia insecticida – środki owadobójcze | środki owadobójcze stosowane m.in. przy wszawicy głowowej i łonowej | surowce roślinne: Flos Tanaceti, Herba Pyrethri oraz preparaty: Artemisol, Delacet |
| Remedia hyperpigmentativa – leki wzmacniające pigmentację | preparaty korygujące przebarwienia skóry | surowce roślinne: Ammi majus, Archangelica officinalis, Apium graveolens, Pastinaca sativa |
| Remedia antimitotica – leki hamujące mitozę | leki stosowane w niektórych nowotworach skóry, np. nabłoniaku | dużą rolę odgrywają tutaj alkoloidy zawarte w Colchicum autumnale, Vinca rosea; żywica roślinna zawarta w Podophyllum peltatum; preparaty: Colchimax, Vinblastin, Velbe, Velban, Vincristin |
| Remedia contra psoriasis – leki przeciwłuszczycowe | | preparaty: Betagran, Betasol; olej z nasion czarnej porzeczki (Ribes nigrum), olej z nasion wiesiołka dwuletniego (Oenothera biennis) i wiesiołka jednorocznego (Oenothera paradoxa) |
Podczas stosowania zewnętrznego wchłanianie leku przez warstwy skóry odbywa się na drodze biernej dyfuzji. Substancje lecznicze rozpuszczone są w wodzie lub w tłuszczach. Podłoża leków stosowanych zewnętrznie ułatwiają ich wnikanie w głąb skóry oraz w różnym stopniu wpływają na przepuszczalność naskórka poprzez zwiększenie jego hydratacji lub też mieszanie się z tłuszczami skóry. Działanie leków stosowanych zewnętrznie zależy od postaci, w której są podawane, stężenia leku, jakości podłoża, rodzaju zmian chorobowych (3).
Istnieją jednak sytuacje, kiedy zabiegi lecznicze są niewystarczające. Przyczyną tego może być np. praca w warunkach szkodliwych. Wówczas leczenie dermatologiczne należy wspomagać poprzez właściwą suplementację, racjonalne odżywianie, odtruwanie organizmu i podnoszenie jego odporności (4).
Bardzo częstą chorobą skóry jest alergia. Objawia się ona zmianami w postaci zaczerwienienia, świądu. Do chorób alergicznych skóry zaliczyć można: pokrzywkę, wyprysk, plamicę i alergiczne zapalenie skóry. Przykładem alergii skóry jest też fotoalergia – uczulenie na światło słoneczne, występujące po spożyciu rośliny lub preparatów farmaceutycznych przygotowanych z ekstraktów (5).
Dużą rolę w leczeniu uszkodzeń skóry, takich jak blizny, również odgrywają surowce roślinne. Blizna to tkanka łączna, która zastępuje tkankę uszkodzoną przez urazy lub chorobę. Różni się ona jednak od skóry właściwej kolorem, brakiem gruczołów potowych i łojowych oraz owłosieniem. Rekonwalescencja blizn jest procesem długotrwałym, dlatego w ich leczeniu dużą rolę odgrywa konsekwencja i sumienność działania (6).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Lutomski J, Alkiewicz J. Leki roślinne w profilaktyce i terapii. Wyd Lek PZWL, Wyd II, Warszawa 1993; 100-13. 2. Lewkowicz-Mosiej T. Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa 2003. 3. Maleszka R. Praktyczne zastosowanie leków ziołowych w dermatologii. Post Fitoter 2002; Nr 3-4:53-63. 4. Ożarowski A. Wspomaganie regeneracji skóry za pomocą doustnych wyciągów roślinnych. Post Fitoter 2003; Nr 3-4:45-9. 5. Lamer--Zarawska E. Fitoterapia w chorobach alergicznych. Cz. 2. Choroby alergiczne skóry. Panacea 2006; Nr 4(17). 6. Kowalczyk B. Rośliny leczą blizny. Panacea 2007; Nr 3(20), http://www.panacea.pl. 7. Uznane roślinne środki dermatologiczne. Materiały sympozjalne, Post Fitoter 2002; 3-4:39-44. 8. http://kasikap.republika.pl/ziola_opis.htm. 9. Segiet-Kujawa E, Mścisz A. Jeżówka (Echinacea) – nowoczesny immunokosmetyk, Wiad Ziel 2000; 3, http://www.przychodnia.pl/pisma_zdrowie/wz/jezowka.htm. 10. Rumińska A, Ożarowski A. Leksykon roślin leczniczych. PWRiL, Warszawa 1990. 11. Ożarowski A, Jaroniewski W. Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Inst Wyd Zw Zaw, Warszawa 1987. 12. Arshad MA, Khana MA, Ahmada M i wsp. Ethnopharmacological application of medicinal plants to cure skin diseases and in folk cosmetics among the tribal communities of North-West Frontier Province, Pakistan. J Ethnopharmacol 2010; 128:322-5. 13. Antignac E, Nohynek GJ, Re T i wsp. Safety of botanical ingredients in personal care products/cosmetics. Food Chem Toxicol 2011; 49:324-41. 14. Wójcicki J. Aktualne dane na temat fitoterapii z uwzględnieniem działania niepożądanego. Herba Polon 2001; Nr 2:157-75.
