© Borgis - Postępy Fitoterapii 3/2011, s. 197-201
Paulina Znajdek-Awiżeń, *Irena Matławska
Właściwości lecznicze ketmii szczawiowej – Hibiscus sabdariffa L.
The healing properties of roselle
Katedra i Zakład Farmakognozji, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. Irena Matławska
Summary
Hibiscus sabdariffa L. (roselle or red sorrel) is a one-year shrub cultivated in tropical countries. Calyces of roselle, called Hibisci sabdariffae flos, are rich in organic acids, flavonoids, anthocyanins, polysaccharides and minerals. Anthocyanins are responsible for the characteristic red color of acidic water extracts, used as refreshing beverages. In vitro as well as in vivo studies and clinical trials carried out in recent years proved antihypertensive, antibacterial, hypolipidemic, immunomodulatory, hepatoprotective, anticancer, antioxidant and weight loss facilitating activity of the Hibisci sabdariffae flos. Due to their ability to inhibit the activity of α-amylase, extracts from hibiscus calyxes are recommended in slimming diets. Roselle is characterized by a very low degree of toxicity and can be safely used for a long period of time.
Wstęp
Hibiscus sabdariffa L. – Ketmia szczawiowa, jest gatunkiem naturalnie rozpowszechnionym w centralnej i zachodniej Afryce oraz południowo-wschodniej Azji, od Indii po Malezję. Ponadto można go spotkać w tropikalnych i subtropikalnych krajach całego świata, m.in. w Ameryce Środkowej, Brazylii, Australii, na Hawajach, Florydzie i Filipinach. Obecnie roślinę uprawia się w strefie klimatu tropikalnego, głównie w Sudanie i Egipcie, jak również w Meksyku, Chinach i Tajlandii, skąd jest importowana między innymi do Europy. W celach użytkowych wykorzystuje się kielichy i kieliszki ketmii szczawiowej. Intensywnie czerwony kolor oraz charakterystyczny, kwaskowaty smak sprawiają, że stosuje się je powszechnie do przygotowania orzeźwiających napojów, a także w produkcji galaretek i dżemów (1), a nawet wina. Kielichy i kieliszki ketmii szczawiowej są też składnikami mieszanek ziołowych, stosowanych nie tylko w celach spożywczych, ale i leczniczych (2).
Ketmia szczawiowa należy do rodziny Malvaceae – Ślazowate. Jest jednorocznym krzewem lub byliną o drewniejącej łodydze, osiąga wysokość ok. 2,5 m. Uprawy wyprowadza się z nasion lub z przygotowanych uprzednio sadzonek. Rośliny wymagają też nawadniania w przypadku niesprzyjających warunków klimatycznych. Surowcem są kwiaty hibiskusa – Hibisci sabdariffae flos, stanowiące kielichy i kieliszki, zbierane po opadnięciu płatków korony w czasie dojrzewania owoców i wysuszone. Charakteryzują się one ciemnoczerwoną barwą, są grube, mięsiste, a kształtem przypominają puchary. Mają słaby, niespecyficzny zapach oraz wyraźnie kwaśny smak (3). Pędy roślin są natomiast źródłem włókna. Kwiaty hibiskusa – Hibisci sabdariffae flos mają monografię w Farmakopei Europejskiej, a także w FP VIII.
Skład chemiczny
Główną grupę związków chemicznych kielichów kwiatowych stanowią kwasy organiczne, których zawartość wynosi od 15 do 30%, jednak nie mniej niż 13,5% w przeliczeniu na kwas cytrynowy według wymagań FP VIII. W surowcu występuje kwas cytrynowy, jabłkowy, winowy, szczawiowy oraz swoisty dla surowca kwas hibiskusowy (lakton kwasu (+)-allo-hydroksycytrynowego) (4).
Flawonoidy są reprezentowane przez charakterystyczne dla gatunków z rodzaju Hibiscus i Gossypium pochodne gosypetyny: 3-glukozyd gosypetyny, 7-glukozyd gosypetyny i 8-glukozyd gosypetyny, a także hibiscetyny: 3-glukozyd hibiscetyny (hibiscytryna) (5).
Grupa antocyjanów, odpowiadająca za barwę surowca, zawiera: 3-sambubiozyd cyjanidyny, 3-glukozyd delfinidyny i 3-sambubiozyd delfinidyny (hibiscyna) (6).
Ważny składnik stanowi także kwas protokatechowy, należący do związków fenolowych i wykazujący silne działanie antyoksydacyjne (7).
Ponadto kielichy ketmii szczawiowej zawierają około 15% polisacharydów o charakterze śluzów: ramnogalakturonian, arabinogalaktan i arabinan, a także pektyny (2%). Stwierdzono też obecność olejku eterycznego, przy czym jednym ze składników olejku jest eugenol (4).
Działanie farmakologiczne
Kielichy kwiatowe ketmii szczawiowej są powszechnie wykorzystywane, głównie w krajach arabskich i w Indiach, nie tylko w celach spożywczych, ale i leczniczych. Napary z kielichów kwiatowych, a niekiedy także z liści, są popularnie stosowane w medycynie ludowej jako środek przeciwko licznym chorobom. Przypisuje się im działanie spazmolityczne, przeciwbakteryjne, żółciopędne, przeciwmiażdżycowe, moczopędne, przeciwrobacze, obniżające ciśnienie krwi i inne. Słuszność tych zastosowań potwierdzają aktualne badania farmakologiczne przeprowadzone in vitro i in vivo, a także badania kliniczne.
Działanie hipotensyjne
Przeprowadzone w ostatnich latach doświadczenia zarówno z udziałem zwierząt, jak i ludzi, potwierdziły, że ekstrakty hibiskusa są pomocne w walce z lekkim i umiarkowanym nadciśnieniem tętniczym krwi. Związkami odpowiedzialnymi za działanie hipotensyjne są między innymi 3-sambubiozyd cyjanidyny oraz 3-sambubiozyd delfinidyny, obecne we frakcji z wodnych wyciągów, która hamowała in vitro aktywność konwertazy angiotensyny (ACE) (6).
Zbadano wpływ odwaru z kielichów hibiskusa na osoby z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym (8). Grupa eksperymentalna obejmowała 31 osób (średni wiek 52,6 lat, 45% kobiet, 55% mężczyzn), a grupa kontrolna – 23 osoby (średni wiek 51,5 lat, 70% kobiet, 30% mężczyzn). Jedną szklankę odwaru z dwóch łyżek rozdrobnionego surowca, gotowanego 20-30 minut spożywano co najmniej 1 godzinę przed pomiarem ciśnienia, przeprowadzanego 4, 8, 12 dnia i 3 dni po zaprzestaniu stosowania. Grupa kontrolna piła napar z czarnej herbaty. Najwyższe obniżenie ciśnienia krwi w grupie eksperymentalnej, obserwowano w 12. dniu (w porównaniu z pierwszym dniem): skurczowe ciśnienie krwi obniżyło się o 11,2%, a rozkurczowe o 10,7%. Trzy dni po zaprzestaniu stosowania odwaru z kwiatów hibiskusa ciśnienie ulegało podwyższeniu: skurczowe o 5,6%, rozkurczowe o 6,2% w porównaniu z 12 dniem. W grupie kontrolnej obserwowano również nieznaczne obniżenie ciśnienia krwi w 12. dniu: skurczowego o 4%, rozkurczowego o 3,6% w porównaniu z dniem pierwszym. Trzy dni po odstawieniu herbaty ciśnienie skurczowe dodatkowo zmalało o 0,6%, a rozkurczowe wzrosło o 0,4%. Spadek ciśnienia w grupie kontrolnej mógł być związany z zaleconą dla obu grup zmianą stylu życia w trakcie trwania eksperymentu (odstawienie soli, unikanie nasyconych kwasów tłuszczowych, zalecona aktywność fizyczna, nie palenie papierosów.
Randomizowane badanie kliniczne (9) z podwójnie ślepą próbą i kontrolowane lisinoprilem, przeprowadzone na grupie 100 chorych z I i II stopniem nadciśnienia tętniczego (grupa kontrolna 93 osoby, średnia wieku w obu grupach 25-61 lat) wykazało, że efekty uzyskane w wyniku picia liofilizowanego maceratu wodnego (otrzymywany w 60°C) z kwiatów hibiskusa (250 mg antocyjanów w pojedynczej dawce/1 raz dziennie), były porównywalne, chociaż nieco niższe z wynikami dla lisinoprilu (10 mg/1 raz dziennie). Po 4 tygodniach ekstrakt z kwiatów hibiskusa powodował spadek ciśnienia tętniczego krwi skurczowego/rozkurczowego, średnio o 17,14/11,97 mm Hg, obniżenie poziomu sodu średnio o 1,7 mmol/l i aktywności konwertazy angiotensyny w surowicy krwi z 44,0 do 30,1 pg/ml (średnio o 13,9 pg/ml).
Kolejne, randomizowane badanie kliniczne (10), z podwójnie ślepą próbą, kontrolowane placebo, przeprowadzono na grupie 65 dorosłych pacjentów (ciśnienie skurczowe/rozkurczowe: 120-150/≤ 95 mm Hg, BMI: 18,5-35). Grupa doświadczalna otrzymywała 240 ml naparu (6-minutowe zaparzanie 1,25 g kwiatów hibiskusa), 3 razy dziennie; grupa kontrolna – 240 ml wody z dodatkiem 16-18 kropli (1,2 ml) sztucznego aromatu hibiskusa. Po 6 tygodniach spadek tętniczego ciśnienia krwi skurczowego/rozkurczowego w grupie eksperymentalnej wynosił średnio 7,2±11,4/3,1±7,0 mm Hg, a w grupie kontrolnej 1,3±10,0/0,5±7,5 mm Hg (10).
Działanie przeciwbakteryjne
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Morton J. Fruits of warm climates. Florida 1987; 281-6. 2. Arnal-Schnebelen BZ, Goetz P, Paris M. Lecznicze dary natury. Reader’s Digest. Warszawa 2004; 105. 3. Mahadevan N, Kamboj P. Hibiscus sabdariffa L. An overview. Nat Prod Rad 2009; 8(1):77-83. 4. Wichtl M. Herbal drugs and phytopharmaceuticals: a handbook for practice on a scientific basis. CRC Press 2004; p.292-3. 5. Ali BH, Wabel NA, Blunden G. Phytochemical, Pharmacological and Toxicological aspects of Hibiscus sabdariffa L.: an overview. Phytother Res 2005; 19:369-75. 6. Ojeda D, Jimenez-Ferrer E, Zamilpa A i wsp. Inhibition of angiotensin convertin enzyme (ACE) by anthocyanins delphinidin and cyaniding-3-O-sambubiosides from Hibiscus sabdariffa. J Ethnopharmacol 2010; 127:7-10. 7. Muller BM, Franz G. Chemical structure and biological activity of polysaccharides from Hibiscus sabdariffa. Planta Med 1992; 58:60-7. 8. Haji-Faraji M, Haji-Tarkhani AH. The effect of sour tea (Hibiscus sabdariffa) on essential hypertension. J Ethnopharmacol 1999; 65:231-6. 9. Herrera-Arellano A, Miranda-Sánchez J, Avila-Castro P i wsp. Clinical effects produced by a standardized herbal medicinal product of Hibiscus sabdariffa on patients with hypertension. A randomized, double-blind, lisinopril-controlled clinical trial. Planta Med 2007; 73(1):6-12. 10. McKay DL, Chen CY, Saltzman E i wsp. Hibiscus sabdariffa L. tea (tisane) lowers blood pressure in prehypertensive and mildly hypertensive adults. J Nutr 2010; 140(2):298-03. 11. Olaleye TOM. Cytotoxicity and antibacterial activity of methanolic extract of Hibiscus sabdariffa. J Med Plant Res 2007; 1(1):9-13. 12. Hirunpanich V, Utaipat A, Morales NP i wsp. Hypocholesterolemic and antioxidant effects of aqueous extract from dried calyx of Hibiscus sabdariffa in hypocholesterelemic rats. J Ethnopharmacol 2006; 103:252-60. 13. Lin T, Lin H, Chang C i wsp. Hibiscus sabdariffa extract reduces serum cholesterol in men and women. Nutr Res 2007; 27:140-5. 14. Fakeye T. Toxicity and immunomodulatory activity of fractions of Hibiscus sabdariffa Linn (family Malvaceae) in animal models. Afr J Tradit Complement Altern Med 2008; 5(4):394-8. 15. Alarcon-Aguilar F, Zamilpa A, Perez-Garcia D i wsp. Effect of Hibiscus sabdariffa on obesity in MSG mice. J Ethnopharmacol 2007; 114:66-71. 16. Hansawasdi H, Kawabata J, Kasai T. α-Amylase inhibitors from Roselle (Hibiscus sabdariffa L.) tea. Biosci Biotechnol Biochem 2000; 64(5):1041-3. 17. Wang CJ, Wang JM, Lin WL. Protective effect of Hibiscus anthocyanins against tert-butyl hydroperoxide – induced hepatic toxicity in rats. Food Chem Toxicol 2000; 38:411-16. 18. Liu JH, Chen CC, Wang WH i wsp. The protective effects of Hibiscus sabdariffa extract on CCl4-induced liver fibrosis in rats. Food Chem Toxicol 2006; 44:336-42. 19. Tseng H, Hsu JD, Lo M. i wsp. Inhibitory effect of Hibiscus protocatechuic acid on tumor promotion in mouse skin. Canc Lett 1998;126:199-207. 20. Chewonarin T, Kinouchi T, Kataoka K i wsp. Effects of Roselle (Hibiscus sabdariffa L.) a Thai medicinal plant, on the mutagenicity of various known mutagens in Salmonella typhimurium and on formation of aberrant crypt foci induced by the colon carcinogens azoxymethane and 2–amino–1–methyl–6–phenylimidazo [4,5-b]pyridine in F344 rats. Food Chem Toxicol 1999; 37(6):591-601. 21. Chang YC, Huang HP, Hsu JD i wsp. Hibiscus anthocyanins rich extract – induced apoptotic cell death in human promyelocitic leukemia cells. Toxicol Appl Farmacol 2005; 205:201-12.
