© Borgis - Postępy Fitoterapii 4/2011, s. 265-274
*Bogna Gryszczyńska1, Maria Iskra1, Agnieszka Gryszczyńska2, Magdalena Budzyń1
Aktywność przeciwutleniająca wybranych owoców jagodowych
The antioxidant activity of selected berry fruits
1Zakład Chemii Ogólnej, Katedra Chemii i Biochemii Klinicznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Zakładu: dr hab. n. med. Maria Iskra, prof. UM
2Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu, Oddział Roślin Zielarskich
Dyrektor Instytutu: prof. dr hab. Grzegorz Spychalski
Summary
A diverse of berry fruits and berries extracts, high in polyphenols, have been demonstrated to show a broad spectrum of health benefits because many of them may reduce the risk of cardiovascular heart diseases, cancer, allergy and inflammation. Their beneficial effect is connected with the antioxidant activity. This review shows results of recent studies in vivo and in vitro have suggested an association between consumption of polyphenol-rich berry fruits and their prophylactic role. The antioxidant activity of berry fruits depending on the content of polyphenols is also discussed.
Wprowadzenie
Cechą charakterystyczną owoców jest ich słodki smak, co często wyróżnia je spośród owoców zaliczanych do warzyw, a także wysoka wartość odżywcza, na którą wpływają przede wszystkim witaminy i składniki mineralne. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia wyróżnić można następujące grupy owoców: ziarnkowe, pestkowe, jagodowe, cytrusowe oraz inne (1). Do grupy owoców jagodowych zaliczamy: agrest (Ribes grossularia), aronię (Aronia melanocarpa), borówkę czernicę zwaną również czarną jagodą (Vaccinium myrtillus), borówkę brusznicę (Vaccinium vitis idaea), jeżynę (Rubus sp.), malinę (Rubus idaeus), porzeczkę białą (Ribes album), porzeczkę czerwoną (Ribes rubrum), porzeczkę czarną (Ribes nigrum), poziomkę (Fragaria vesca), rodzynkę (Vitis vinifera), truskawkę (Fragaria grandiflora) oraz winogrono (Vitis vinifera) i żurawinę (Vaccinium oxycoccus). Agrest jest rośliną krzewiastą, o jagodokształtnych, kulistych lub eliptycznych owocach, jadanych na surowo lub w postaci przetworów. Porzeczka czarna i czerwona są również roślinami krzewiastymi, spotykanymi przede wszystkim na obszarach nizinnych Polski, często w lasach i wilgotnych zaroślach, a ich owoce spożywane są zwłaszcza pod postacią dżemów, konfitur, soków i win. Porzeczka czarna uznawana jest za roślinę leczniczą, a jej owoce cieszą się szczególną popularnością ze względu na wysoką zawartość witaminy C. Malina właściwa jest również zaliczana do grupy roślin leczniczych. Owocki maliny, soczyste pestkowce, zebrane są w owoc zbiorowy, który jadany jest na surowo lub w postaci przetworów. Truskawka, zwana również poziomką ananasową, jest uprawiana powszechnie w wielu odmianach i krzyżówkach. Czerwone i bardzo soczyste owoce truskawki są bogatym źródłem witaminy C, fosforu, potasu, żelaza i wapnia (2).
Występowanie związków polifenolowych w owocach jagodowych
Mimo, że właściwości smakowe i odżywcze owoców jagodowych należących do rodzaju Ribes, Rubus oraz Vaccinium są dobrze poznane, wielokrotnie udokumentowane i doceniane już od wielu lat, to nadal prowadzone są badania mające na celu szczegółowe poznanie składu chemicznego poszczególnych odmian tych owoców, a zwłaszcza zawartości związków polifenolowych, kwasu askorbinowego i ich korzystnego oddziaływania na organizm, wynikającego z aktywności przeciwutleniającej tych związków.
Benvenuti i wsp. (3) badali stężenie polifenoli, antocyjanin i zredukowanej formy kwasu askorbinowego w owocach maliny, jeżyny oraz czarnej i czerwonej porzeczki pochodzących z różnych upraw, a także oceniali zdolność do zmiatania rodników DPPH• przez ekstrakty z tych owoców. Na podstawie metody spektrofotometrycznej, wykorzystującej odczynnik Folina-Ciocalteau (4) jako chromogen wykazano, że Ribes nigrum Tsema charakteryzuje się najwyższym całkowitym stężeniem związków polifenolowych (888,5 mg/100 g). Wysoką zawartość polifenoli oznaczono w Aronia melanocarpa Elliott (690,2 mg/100 g), a najniższą zawartość w malinie Rubus idaeus September (140,6 mg/100 g). Co interesujące, wartości te kształtowały się różnie dla poszczególnych odmian owoców. Całkowitą zawartość związków polifenolowych i kwasu askorbinowego powodujących 50% obniżenie początkowego stężenia DPPH• (EC50) dla wybranych odmian owoców przedstawiono w tabeli 1. Zdolność zmiatania rodnika DPPH• przez poszczególne odmiany analizowanych owoców korelowała z całkowitą zawartością związków polifenolowych. Wykazano bowiem, że najwyższą zdolnością zmiatania tego rodnika charakteryzowały się A. melanocarpa i R. nigrum, a niższą R. rubrum, R. fruticosus oraz R. idaeus. Nie wykazano zależności między zawartością antocyjanów i kwasu askorbinowego a wzrostem zdolności do zmiatania rodnika DPPH•.
Tabela 1. Całkowita zawartość związków polifenolowych, stężenie kwasu askorbinowego i zdolność zmiatania rodnika DPPH• (EC50) przez wybrane odmiany owoców jagodowych (wg 5).
| Odmiana owocu | Całkowite stężenie związków polifenolowych
(mg/100 g) | Stężenie kwasu askorbinowego
(mg/100 g) | EC50
(mg) |
Rubus fruticosus L.
Black Diamond
Darrow
Chester
Black Satin
Hull Thornless | 397,4 ±5,9
192,8±4,9
351,7±7,2
317,3±,3,0
236,7±9,5 | 13,1±0,1
12,9±0,2
13,0±0,6
13,1±0,7
13,0±0,2 | 5,7±0,2
5,7±0,7
7,6±0,5
9,5±0,2
6,2±0,4 |
Rubus idaeus L.
September
Sumner | 140,6±0,9
214,4±0,8 | 15,5±0,7
16,3±1,8 | 10,9±0,2
5,5±0,5 |
Ribes nigrum L.
Silvergieters
Tenah
Tsema
Burga | 535,5±10,2
682,3±9,7
888,5±8,9
647,9±9,8 | 108,1±2,5
153,8±3,5
133,1±2,9
145,3±1,9 | 2,5±0,1
3,4±0,4
1,0±0,6
2,7±0,3 |
Ribes rubrum L.
Rotet
Red Lake
Rosetta | 501,6±4,2
380,1±3,9
371±2,8 | 51±1,9
29,2±1,5
23,8±1,4 | 4,3±0,6
5,9±0,8
5,7±0,2 |
Aronia melanocarpa Elliot
Nero | 690,2±8,8 |
13,1±0,5 |
1,8±0,3 |
Całkowitą zawartość związków polifenolowych w owocach jagodowych oceniało jeszcze wiele innych zespołów badawczych. Wang i Lin (5) wykazali, że odmiana Rubus fruticosus L. Chester i Hull Thornless zawierały odpowiednio 207 mg/100 g i 185 mg/100 g związków polifenolowych, natomiast Lugasi i wsp. (6) wykazali, że całkowita zawartość związków fenolowych może być różna w każdym, corocznym zbiorze owoców. Zaobserwowali m.in., że odmiany Rubus idaeus Fertödi zamatos i Fertödi karmin uprawiane na Węgrzech zawierały w owocach zebranych w latach 2004 i 2005 odpowiednio 225 i 260 mg/100 g oraz 166 i 305 mg/100 g związków polifenolowych. Wydaje się więc, że to nie tylko odmiana poszczególnych owoców ma wpływ na stężenie związków polifenolowych, a co za tym idzie na ich aktywność przeciwutleniającą, ale także, a może przede wszystkim, czynniki środowiskowe, takie jak nasłonecznienie, temperatura panująca w czasie wzrostu owoców oraz charakter uprawy.
Aktywność przeciwutleniająca owoców jagodowych
Rozwój badań nad właściwościami przeciwutleniającymi związków polifenolowych był związany z poszukiwaniem przyczyn istotnej różnicy w częstości występowania chorób układu sercowo-naczyniowego między mieszkańcami krajów śródziemnomorskich i krajów wysokouprzemysłowionych Europy Zachodniej. Badania prowadzone w roku 1970 w ramach projektu Seven Countries Study wykazały niższą zachorowalność na chorobę wieńcową w krajach śródziemnomorskich, co przypisano charakterystycznemu dla tego regionu Europy sposobowi odżywiania (7). Wprowadzenie pojęcia „francuskiego paradoksu” miało na celu zwrócenie szczególnej uwagi na niską zachorowalność Francuzów na miażdżycę w porównaniu z mieszkańcami innych krajów Europy Zachodniej, mimo stosowania przez nich diety bogatej w tłuszcze zwierzęce. Zjawisko to przypisano korzystnemu oddziaływaniu czerwonego wina. Okazało się, że jest ono bogate w związki polifenolowe, szczególnie resweratrol i kwercetynę, dzięki którym wykazuje właściwości antyoksydacyjne, rozszerzające naczynia krwionośne i przeciwzapalne (8, 9). Przeciwutleniacze pochodzenia egzogennego mogą bowiem wpływać na aktywność układu redoks i całkowitą zdolność przeciwutleniającą organizmu.
Innym, bogatym źródłem związków przeciwutleniających, w szczególności antocyjanin, kwasu askorbinowego, kwasów fenolowych i flawonoidów, są owoce jagodowe (10). Badania potwierdziły, że ekstrakty z różnych odmian uprawnych malin, jeżyn i agrestu wykazują aktywność przeciwutleniającą, m.in. poprzez zmiatanie rodników hydroksylowych, tlenu singletowego, nadtlenku wodoru i rodników ponadtlenkowych (11).
Pantelidis i wsp. (12) analizowali skład i potencjał przeciwutleniający malin, jeżyn, krzyżówek malin i jeżyn, czerwonej porzeczki, agrestu i owoców odmiany jadalnej derenia o nazwie Cornelian z Grecji. Okazało się, że najmniejszą zawartość związków polifenolowych w przeliczeniu na kwas galusowy oznaczono w czerwonej porzeczce (657-1193 mg/100 g s.m.). Kolejno uszeregowano różne odmiany agrestu (1257-1321 mg/100 g s.m.), maliny (1137-2112 mg/100 g s.m.) oraz owoce derenia jadalnego (1592 mg/100 g s.m.). Krzyżówki maliny z jeżynami, a także jeżyny, charakteryzowało najwyższe stężenie związków polifenolowych w porównaniu z pozostałymi owocami, a mianowicie oznaczono w nich nawet 2611 mg/100 g s.m. omawianych związków. Autorzy potwierdzili, że nie tylko genotyp owoców wpływa na całkowitą zawartość związków polifenolowych, ale także wykazali, że nie bez znaczenia jest moment zbioru owoców. Okazało się bowiem, że owoce pochodzące z późniejszych zbiorów zawierały znacznie więcej związków polifenolowych.
Potencjał przeciwutleniający owoców może być oceniony na podstawie wielu metod analitycznych w układzie in vitro. Metoda FRAP (ferrum reducing antioxidant power) jest jedną z najszybszych analiz pozwalającą na ocenę tego parametru dla wielu prób w krótkim czasie, opartą na pomiarze zdolności do redukowania kompleksu jonów Fe3+ z odczynnikiem TPTZ pod wpływem aktywności przeciwutleniającej badanego układu do intensywnie niebieskiego kompleksu Fe2+/TPTZ, (TPTZ – 2,4,6 tripirydylo-S-triazyna). Badania dowiodły, że badane odmiany czerwonej porzeczki i agrestu charakteryzowały się najniższą aktywnością przeciwutleniającą mierzoną metodą FRAP (40,7-65,1 μmol kwasu askorbinowego/g s.m.). Wykazano korelację między wartościami FRAP a całkowitą zawartością związków polifenolowych oraz odwrotną korelację między stężeniem kwasu askorbinowego w badanych owocach a wartościami FRAP. Owoce derenia jadalnego, które charakteryzowały się najwyższym stężeniem kwasu askorbinowego i antocyjanów oraz jedną z najwyższych zawartości związków polifenolowych wśród analizowanych owoców, wykazały stosunkowo niską wartość FRAP (83,9 μmol kwasu askorbinowego/g s.m.). Autorzy sugerują, że może mieć to związek z częściową dezaktywacją kwasu askorbinowego oraz antocyjanów w czasie procesu suszenia owoców w temperaturze 55°C. Wyniki te są zgodne z innymi doniesieniami literaturowymi (13) wskazującymi również na korelację między stężeniem związków polifenolowych oraz antocyjanów, a zdolnością przeciwutleniającą owoców. Ze względu na to, że kwas askorbinowy ma raczej niewielki udział w całkowitej zdolności antyoksydacyjnej owoców jagodowych (0,4-9,4%) (10), Kalt i wsp. (10) oceniając potencjał przeciwutleniający tych owoców podzielili je na dwie podgrupy: te z bardzo dużym całkowitym stężeniem związków polifenolowych, antocyjanin oraz niskim stężeniem kwasu askorbinowego i grupę z niskim stężeniem związków polifenolowych, antocyjanin, ale wysokim stężeniem kwasu askorbinowego. Wykazano, że witamina C może intensyfikować rozkład antocyjanin na drodze nieenzymatycznego utleniania, szczególnie wtedy, gdy stężenie kwasu askorbinowego znacznie przewyższa stężenie antocyjanin.
Efekty biologiczne owoców jagodowych
Należy podkreślić, że spożycie ziół i leków ziołowych na świecie znacznie wzrosło w okresie ostatnich 20 lat (14, 15), a ich korzystne oddziaływanie na zdrowie wielu różnych grup pacjentów udokumentowano już wielokrotnie (16, 17). Spożycie herbaty oraz naparów z liści malin jest szczególnie rozpowszechnione wśród kobiet w ciąży (18, 19). Ich regularne przyjmowanie zmniejsza bowiem odczucie mdłości, wzmacnia mięśnie macicy, pomaga znieść wysiłek związany z porodem, a także poprawia jakość i ilość pokarmu u matki po porodzie (20). Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych wykazały, że 52,3% położnych stosuje zioła w celu stymulowania porodu, w tym 63% badanych położnych wykorzystywało napary z liści maliny i olej rycynowy. Jednym z najważniejszych powodów używania ziół okazała się być ich naturalność, natomiast niewielka liczba danych literaturowych i badań naukowych, prowadzonych w kierunku oceny bezpieczeństwa ich stosowania, skłaniały do rezygnacji z ich stosowania.
Pomimo szeroko rozpowszechnionych herbat z liści maliny wśród kobiet w ciąży, do tej pory przeprowadzono tylko kilka projektów badawczych in vitro oraz na zwierzętach, oceniających ich skuteczność i bezpieczeństwo działania. Jedne z pierwszych badań przeprowadzili Bamford i wsp. (21) w roku 1970. Ekstrakt z liści maliny podano kobietom ciężarnym, kobietom nie będącym w ciąży, samicom szczurów oraz samicom szczurów w ciąży. Nie zaobserwowano żadnego wpływu, albo bardzo niewielkie oddziaływanie ekstraktu na macicę kobiet nie będących w ciąży i samice szczurów. Zaobserwowano jednak zatrzymanie skurczy macicy u kobiet będących w ciąży nawet na kilka minut, a u samic szczurów będących w ciąży na 3-4 min. Kontakt z ekstraktem przez 20 min wpłynął na poprawę rytmiczności skurczy, ale i na obniżenie ich częstotliwości.
Johnson i wsp. (22) badali wpływ liści maliny na szczury w ciąży, a także na dwa pokolenia ich potomków, które podzielili na 4 podgrupy: grupę kontrolną, grupę szczurów, którym podawano 10 mg/kg/dzień liści maliny czerwonej, grupę szczurów otrzymujących 10 mg/kg/dzień kwercetyny oraz podgrupę otrzymującą tę samą dawkę kemferolu. Liście oraz związki polifenolowe podawano drogą pokarmową począwszy od pierwszego dnia ciąży aż do porodu. Oceniano długość ciąży, liczebność miotu, liczbę poronień, a także wagę i płeć narodzonych osobników. W grupie, której podawano liście maliny zaobserwowano istotne statystycznie wydłużenie czasu ciąży. Okazało się także, że okres dojrzewania młodych samic należących do pierwszego pokolenia potomstwa rozpoczynał się istotnie statystycznie wcześniej, niż w grupie kontrolnej.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Gertig H, Przysławski J. Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wyd Lek PZWL, Warszawa 2006, 2007; 312-13. 2. Podbielkowski Z. Słownik roślin użytkowych. PWRiL, Wyd VI, Warszawa 1989; 212, 293, 294, 295. 3. Benvenuti S, Pellati F, Melegari M i wsp. Polyphenols, anthocyanins, ascorbic acid, and radical scavenging activity of Rubus, Ribes, and Aronia. JFS 2004; 69(3):164-9. 4. Singleton VL, Rossi JA. Colorimetry of total phenolics with phosphomolybdic-phosphotungstic reagents. Am J Enol Vitic 1965; 16:144-58. 5. Wang SY, Lin HS. Antioxidant activity in fruits and leaves of blackberry, raspberry and strawberry varies with cultivar and developmental stage. J Agric Food Chem 2000; 48(2):140-6. 6. Lugasi A, Hóvári J, Kádár G i wsp. Phenolics in raspberry, blackberry, and currant cultivars grown in Hungary. A Alim 2011; 40(1):52-64. 7. Gryszczyńska B, Iskra M. Współdziałanie antyoksydantów egzogennych i endogennych w organizmie człowieka. Now Lek 2008; 77(1):50-5. 8. Ignatowicz E, Baer-Dubowska W. Resveratrol, a natural chemopreventive agent against degenerative diseases. Pol J Pharmacol 2001; 53:557-69. 9. Olas B, Wachowicz B. Resveratrol, a phenolic antioxidant with effects on blond platelet function. Platelets 2005; 26:251-60. 10. Kalt W, Forney CF, Martin A i wsp. Antioxidant capacity, vitamin C, phenolics, and anthocyanins after fresh storage of small fruits. J Agric Food Chem 1999; 47:4638-44. 11. Wang SY, Jiao HJ. Scavenging capacity of berry crops on superoxide radicals, hydrogen peroxide, hydroxyl radicals, and singlet oxygen. J Agric Food Chem 2000; 48:5677-84. 12. Pantelidis GE, Vasilakakis M, Manganaris GA i wsp. Antioxidant capacity, phenol, anthocyanin and ascorbic acid contents in raspberries, blackberries, red currants, gooseberries and Cornelian cherries. Food Chem 2007; 102:777-83. 13. Wang SY, Lin HS. Antioxidant activity in fruit and leaves of blackberry, raspberry and strawberry varies with cultivar and developmental stage. J Agric Food Chem 2000; 48:140-6. 14. Eisenberg DM, Davis RB, Ettner SL i wsp. Trends in alternative medicine use in the United States. JAMA 1998; 280:1569-75. 15. Bernes PM, Powell-Griner E, McFann K i wsp. Complementary and alternative medicine use among adults: United States. Advance Data 2004; 343:1-20. 16. Nordeng H, Havnen GC. Use of herbal drugs in pregnancy: a survey among 400 Norwegian women. Pharmacoepidemiol Drug Saf 2004; 13:371-80. 17. Zhang AL, Story DF, Lin V i wsp. A population survey on the use of common medical herbs in Australia. Pharmacoepidemiol Drug Saf 2008; 17:1006-13. 18. Holst L, Haavik S, Nordeng H. Raspberry leaf – should it be recommended to pregnant women? Compl Therap Clin Practice 2009; 15:204-8. 19. Westfall RE. Herbal healing in pregnancy: women’s experiences. J Herb Pharmacother 2003; 3:17-39. 20. Beal MW. Women’s use of complementary and alternative therapies in reproductive health care. J Nurse Midwifery 1998; 43:224-34. 21. Bamford DS, Percival RC, Tothill AU. Raspberry leaf tea: a new aspect to an old problem. Br J Pharmacol 1970; 40:161-2. 22. Johnson JR, Makajo E, Ho S i wsp. Effect of maternal raspberry leaf consumption in rats on pregnancy outcome and the fertility of the female offspring. Reprod Sci 2009; 16:605-9. 23. Simpson M, Parsons M, Greenwood J i wsp. Raspberry leaf in pregnancy: its safety and efficacy in labor. J Midwifery Women Health 2001; 46:51-9. 24. Zhang Z, Knobloch TJ, Seamon LG i wsp. A black raspberry extract inhibits proliferation and regulates apoptosis in cervical cancer cells. Gynecol Onkol 2011; 123:401-6. 25. Sporn MB, Dunlop NM, Newton DL i wsp. Prevention of chemical carcinogenesis by vitamin A and its synthetic analogs (retinoids). Fed Proc 1976; 35:1332-8. 26. William WM, Heymach JV, Kim ES i wsp. Molecular targets for cancer chemoprevention. Nat Rev Drug Discov 2009; 8:213-25. 27. Kelloff GJ. Perspectives on cancer chemoprevention research and drug development. Adv Cancer Res 2000; 78:199-334. 28. Harris GK, Gupta A, Nines RG i wsp. Effects of lyophilized black raspberries on azoxymethane-induced colon cancer and 8-hydroxy-2’-deoxyguanosine levels in the Fischer 344 rat. Nutr Cancer 2001; 40:125-33. 29. Rodrigo KA, Rawal Y, Renner RJ i wsp. Suppression of the tumorigenic phenotype in human oral squamous cel carcinoma cells by an ethanol extract derived from freeze-dried black raspberries. Nutr Cancer 2006; 54:58-68. 30. Han C, Ding H, Casto B i wsp. Inhibition of the growth of the premalignant and malignant human oral cell lines by extracts and components of black raspberries. Nutr Cancer 2005; 51:207-17. 31. Zikri NN, Riedl KM, Wang LS i wsp. Black raspberry components inhibit proliferation, induce apoptosis, and modulate gene expression in rat esophageal epithelial cells. Nutr Cancer 2009; 61:816-26. 32. Wang L-S, Hecht SS, Carmella SG i wsp. Anthocyanins in black raspberries prevent esophageal tumors in rats. Cancer Prev Res 2009; 2:84-93. 33. Boivin D, Blanchette M, Barrette S i wsp. Inhibition of cancer cell proliferation and suppression of TNF-induced activation of NFkappaβ by edible berry juice. Anticancer Res 2007; 27:937-48. 34. God J, Tate PL, Larcom LL. Red raspberries have antioxidant effects that play a minor role in the killing of stomach and colon cancer cells. Nutr Res 2010; 30:777-82. 35. Liu M, Li Q, Weber C i wsp. Antioxidant and antiproliferative activities of raspberries. J Agric Food Chem 2002; 50:2926-30. 36. McDougall GJ, Ross HA, Ikeji M i wsp. Berry extracts exert different antiproliferative effects against cervical and colon cancer cells grown in vitro. J Agric Food Chem 2008; 56:3016-23. 37. Olas B, Wachowicz B, Nowak P i wsp. Studies on antioxidant properties of polyphenol-rich extract from berries of Aronia melanocarpa in blood platelets. J Physiol Pharmacol 2008; 59(4):823-35. 38. Kahkonen MP, Hopia AI, Vuorela HJ i wsp. Antioxidant activity of plant extracts containing phenolics compounds. J Agric Food Chem 1999; 47:3954-62. 39. Valcheva-Kuzmanowa SV, Belcheva A. Current knowledge of Aronia melanocarpa as a medicinal plant. Folia Med 2006; 48:11-7. 40. Olas B, Wachowicz B, Tomczak A i wsp. Comparative anti-platelet and antioxidant properties of polyphenol-rich extracts from: berries of Aronia melanocarpa, seeds of grape, bark of Yucca schidigera in vitro. Platelets 2008; 19:70-7. 41. Ryszawa N, Kawczynska-Drozdz A, Pryjma J i wsp. Effects of novel plant antioxidants on platelet superoxide production and aggregation in aterosclerosis. J Physiol Pharmacol 2006; 57:611-26. 42. Neto CC. Cranberry and blueberry: evidence for protective effects against cancer and vascular diseases. Mol Nutr Food Res 2007; 51:652-64. 43. Vattem DA, Ghaedian R, Shetty K. Enhancing health benefits of berries through phenolic antioxidant enrichment: focus on cranberry. Asia Pac J Clin Nutr 2005; 14:120-30. 44. Pedersen CB, Kyle J, Jenkinson AM i wsp. Effects of blueberry and cranberry juice consumption on the plasma antioxidant capacity of healthy female volunteers. Eur J Clin Nutr 2000;54: 405-8. 45. Chambers BK, Camire ME. Can cranberry supplementation benefit adults with type 2 diabetes? Diabetes Care 2003; 26:2695-6. 46. Lee IT, Chan YC, Lin CW i wsp. Effect of cranberry extracts on lipid profiles in subjects with type 2 diabetes. Diabet Med 2008; 25:1473-7. 47. Basu A, Betts NM, Ortiz J i wsp. Low-energy cranberry juice decreases lipid oxidation and increases plasma antioxidant capacity in women with metabolic syndrome. Nutr Res 2011; 31:190-6. 48. Tahvonen RL, Schwab US, Linderborg KM i wsp. Black currant seed oil and fish oil supplements differ in their effects on fatty acid of plasma lipids, and concentrations of serum total and lipoprotein lipids, plasma glucose and insulin. J Nutr Biochem 2005; 16:353-9. 49. Jacobs MN, Covari A, Gheorge A i wsp. Time trend investigation of PCBs, PBDEs, and organochlorine pesticides in selected n3 polyunsaturated fatty acids rich dietary fish oil and vegetable oil supplements; nutritional relevance for human essential n3 fatty acid requirements. J Agric Food Chem 2004; 52:1780-8. 50. Yang B, Gunstone FD, Kallio H. Oils containing oleic, palmitoleic, γ-linolenic and stearidonic acids. W: Lipids for functional foods and nutraceuticals (red. Gunstone FD). The Oily Press, Bridwater 2003; 263-90. 51. Ruiz del Castillo ML, Dobson G, Brennan R i wsp. Genotypic variation in fatty acid content of blackcurrant seeds. J Agric Food Chem 2002; 50:332-5. 52. Tremblay AJ, Despres JP, Piche ME i wsp. Associations between the fatty acid content triglyceride, visceral adipose tissue accumulation, and components of the insulin resistance syndrome. Metabolism 2004; 53:310-417. 53. Mori TA, Burke V, Puddey IB i wsp. Purified eicosapentaenoic and docosahexaenoic acids have differential effects on serum lipids and lipoproteins, LDL particle size, glucose, and insulin in mildly hyperlipidemic men. Am J Clin Nutr 2000; 71:1085-94. 54. Manach C, Scalbert A, Monard C i wsp. Polyphenols: Food sources and bio-availability. Am J Clin Nutr 2004; 79(5):727-47. 55. Gryszczyńska B, Iskra M, Małecka M i wsp. Raspberry seed extract effect on the ferroxidase activity of ceruloplasmin. Food Chem 2009; 112:695-701. 56. Majewski W, Iskra M, Stanišić M i wsp. The importance of ceruloplasmin oxidase activity in patients with chronic lower limb atherosclerotic ischemia. Int Angiol 2007; 26 (4):341-5.
