© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 2/2012, s. 89-94
*Hanna Przepiera-Będzak1, Lech Cyryłowski1, Iwona Brzosko1, Piotr Zorga2, Marek Brzosko1
Diagnostyka obrazowa stawów mostkowo-obojczykowych u chorych na zespół SAPHO**
The imaging of sterno-clavicular joints in SAPHO syndrome
1Klinika Reumatologii i Chorób Wewnętrznych, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Marek Brzosko
2Zakład Medycyny Nuklearnej, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Kierownik Zakładu: dr hab. med. prof. nadzw. PUM Bożena Birkenfeld
Streszczenie
Zespół SAPHO jest seronegatywną spondyloartropatią zapalną, w przebiegu której zmianom skórnym o typie krostkowicy dłoni i podeszew lub trądzika towarzyszą zmiany zapalne kości i stawów.
Badania obrazowe są przydatne w postawieniu rozpoznania zespołu SAPHO, jednak zmiany stwierdzane w tym badaniu nie są uwzględniane w kryteriach rozpoznania choroby.
Materiał i metody. Badaniami objęto 15 chorych (14 kobiet i 1 mężczyznę) z ustalonym rozpoznaniem zespołu SAPHO. U wszystkich chorych wykonano badanie scyntygraficzne kośćca, rutynowe badanie radiologiczne (RTG) oraz tomografię komputerową (TK) stawów mostkowo-obojczykowych.
Wyniki. W scyntygrafii kośćca stwierdzono zmiany u 13 (87%) chorych, w tym w obrębie stawów mostkowo-obojczykowych u 9 (60%) chorych, w stawach krzyżowo-biodrowych i obwodowych po 4 (27%). U 2 (13%) chorych wynik badania scyntygraficznego był prawidłowy. Badaniem RTG stawów mostkowo-obojczykowych zmiany stwierdzono u 4 (27%) chorych. Były to powiększenie obrysu obojczyka i zmiany sklerotyczne, ubytki kostne z odczynem osteosklerotycznym i zgrubieniem obrysu obojczyka, nieregularne ogniska przewapnienia w końcach mostkowych obojczyków i chrząstkach pierwszych żeber oraz nierówne powierzchnie końców mostkowych obojczyków. Badaniem TK stawów mostkowo-obojczykowych zmiany stwierdzono u 6 (40%) chorych. Były to geody, hiperostoza i nadżerki. Wszyscy chorzy, u których stwierdzono zmiany w badaniu TK mieli równocześnie nieprawidłowy obraz scyntygraficzny stawów mostkowo-obojczykowych. Tylko u 4 chorych ze zmianami stwierdzonymi badaniem TK, równocześnie stwierdzono zmiany w rutynowym badaniu radiologicznym.
Wnioski. U chorych na zespół SAPHO rutynowe badanie radiologiczne nie pozwala na dokładną ocenę zmian kostnych w przebiegu choroby. Brak zmian w rutynowym badaniu radiologicznym u chorych z zespołem SAPHO wymaga uzupełnienia diagnostyki o badanie TK. Najczulszym badaniem, jednak niespecyficznym, o czym trzeba pamiętać, jest scyntygrafia kośćca, którą możemy wykorzystywać do diagnostyki we wczesnym okresie choroby.
Summary
SAPHO syndrome is seronegative spondyloarthropathy characterized by dermatological symptoms such as pulstulosis palmo-plantaris and acne, and osteoarticular symptoms.
Diagnostic procedures of SAPHO syndrome include radiographic assessment although the presence of radiologic changes does not belong to diagnostic criteria.
Material and methods. Fifteen patients (14 female, 1 male) with confirmed diagnosis of SAPHO syndrome were studied. All patients underwent bone scintigraphy, routine x-ray and computed tomography of sterno-clavicular joints.
Results. Increased tracer uptake on bone scintigraphy was found in 13 (87%) of patients. In 9 (60%) of them in sterno-clavicular joints, in 4 (27%) – in sacroiliac joints and in 4 (27%) – in peripheral joints. In routine x-ray assessment of sternoclavicular joints abnormalities were found in 4 (27%) of patients, including: clavicle enlargement, erosions with hyperostosis, irregular calcifications, irregular surface of clavicles. On CT assessment of sterno-clavicular joints abnormalities were found in 6 (40%), including geodes, hyperostosis and erosions. All patients with abnormal result of CT had abnormal bone scintigraphy of sterno-clavicular joints. Four of them had abnormal result of routine x-ray. Two of them had normal result of routine x-ray.
Conclusions. In patients with SAPHO syndrome routine x-ray in not sensitive and seems not necessary in diagnostic procedures. CT assessment is more sensitive in this group of patients. Bone scintigraphy is very sensitive but it could be nonspecific.
Wstęp
W 1987 roku Chamot i wsp. (1) wprowadzili pojęcie zespołu SAPHO (synovitis, acne, pustulosis, hyperostosis, osteitis), obejmującego występowanie charakterystycznych zmian skórnych w przebiegu zapalenia kości i stawów. Kryteria diagnostyczne zespołu SAPHO zostały opracowane przez Kahn i wsp. (2) w 1994 roku (tab. 1). Spełnienie jednego z tych kryteriów jest wystarczające do postawienia rozpoznania. Obecnie wyróżnia sie dwa typy zespołu SAPHO (3):
1. Zespół PPHS (pustulo – psoriatic hyperostotic spondyloarthritis), będący najczęstszą postacią choroby, występujący u dorosłych. Choroba ma przebieg łagodny, przewlekły z okresami zaostrzenia i remisji. Zmianom skórnym typu krostkowicy dłoni i podeszew (pulstulosis palmo-plantaris – PPP) towarzyszą objawy spondyloatropatii zapalnej z hiperostozą.
2. Zespół CRMO (chronic recurrent multifocal osteomyelitis) postać dorosłych, który do 1997 roku opisywany był jedynie u dzieci. Choroba przebiega z nawrotami, a remisja może utrzymywać się do kilkunastu lat. W jej przebiegu występują objawy przewlekłego nawracającego zapalenia kości i stawów.
Tabela 1. Kryteria diagnostyczne zespołu SAPHO wg Kahn i wsp. (2).
| 1. Rozsiane zapalenie kości i szpiku kostnego, obejmujące szkielet osiowy lub obwodowy z lub bez zmian skórnych. |
| 2. Jałowe ostre lub przewlekłe zapalenie stawów w przebiegu krostkowicy lub łuszczycy dłoni i podeszew, trądziku lub zapalenia gruczołów potowych. |
| 3. Jałowe zapalenie kości i szpiku kostnego w przebiegu krostkowicy lub łuszczycy dłoni i podeszew, trądziku lub zapalenia gruczołów potowych. |
Zespół SAPHO zaliczany jest do grupy seronegatywnych spondyloartropatii zapalnych. Do typowych zmian skórnych należy krostkowica dłoni i stóp pod postacią żółtych, jałowych krost, które umiejscowione są najczęściej na skórze dłoni i podeszew oraz trądzik skupiony lub piorunujący (1-3).
Pierwsze objawy stawowe dotyczą przedniej ściany klatki piersiowej, najczęściej stawów mostkowo-obojczykowych i przyczepów pierwszych żeber do mostka. Charakterystycznym objawem jest zaczerwienienie skóry, obrzęk, ból przy palpacji oraz przerost tkanki kostnej zlokalizowany w obrębie przedniej ściany klatki piersiowej, najczęściej stawu mostkowo-obojczykowego (1-11). W diagnostyce zespołu SAPHO obok obrazu klinicznego ważne w ustaleniu rozpoznania są badania obrazowe. We wczesnym okresie choroby przydatne w diagnostyce zespołu SAPHO jest badanie scyntygraficzne kości, w którym u około 85-95% chorych obserwuje się wzmożone gromadzenie znacznika w obrębie przedniej ściany klatki piersiowej. Najczęściej jednostronnie lub obustronnie w okolicy stawu mostkowo-obojczykowego i niżej w stawach mostkowo-żebrowych do VI żebra (3-5, 8, 9, 11).
Najczęstsze zmiany obserwowane na rutynowych zdjęciach radiologicznych kości i stawów u chorych na SAPHO to sklerotyzacja podchrzęstna w połączeniu z odczynami okołokostnymi. Znacznie rzadziej występują nadżerki (tylko u 12% chorych z zapaleniem stawów obwodowych), przeważnie w połączeniu ze sklerotyzacją (5, 10-12). Zmiany osteosklerotyczne stwierdza się badaniem radiologicznym głównie w regionie mostkowo-żebrowo-obojczykowym, nadżerki (z towarzyszącymi zwapnieniami w tkankach miękkich okołokostnych) w okolicy stawu między rękojeścią i trzonem mostka oraz stawu mostkowo-obojczykowego. Ponadto możemy zaobserwować okołożebrowe kostnienie i hyperostozę obojczyka. Zmiany te zwykle są niesymetryczne.
Tomografia komputerowa (TK), która pozwala na dokładną ocenę utkania kostnego, wykazuje całe spektrum zmian kostnych występujących w SAPHO, w tym tych nadżerek, zmian sklerotycznych i zwapnień w tkankach miękkich okołokostnych, które nie są widoczne w rutynowym badaniu radiologicznym (3, 4, 9-12).
Materiał i metody
Badaniami objęto 15 chorych (14 kobiet i 1 mężczyznę) z ustalonym rozpoznaniem zespołu SAPHO zgodnie z kryteriami Kahn i wsp. (2). Wiek chorych wynosił od 22 do 65 lat (średnia: 50,4 ± 12,1 lat).
U wszystkich chorych wykonano badanie scyntygraficzne kośćca po dożylnej iniekcji 870 MBq metylenodifosfonianu (MDP) znakowanego technetem-99 m. Przeprowadzono akwizycję metodą Whole Body w pozycji leżącej A-P i P-A po 3-4 godzinach od podania radioznacznika. Ponadto u wszystkich chorych wykonano rutynowe badanie radiologiczne stawów mostkowo-obojczykowych oraz badanie tomografii komputerowej (TK) stawów mostkowo-obojczykowych. Czas trwania choroby do wykonania badań radiologicznych wynosił od 1 do 6 lat (średnia: 2,9 ± 1,7 lat).
Wyniki
Zmiany skórne o typie PPP obserwowano u 14 chorych (były to kobiety), natomiast u 1 chorego były to zmiany skórne pod postacią trądziku skupionego. Wszyscy badani zgłaszali ból stawów mostkowo-obojczykowych, w tym obustronnie – 10 chorych, jednostronnie – 5. Ponadto 9 chorych zgłaszało ból stawów barkowych, 7 – stawów nadgarstkowych, 4 – zapalny ból kręgosłupa.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Chamot AM, Benhamou CL, Kahn MF et al.: Le syndrome acné pustulose hyperostose ostéite (SAPHO). Résultats d’une enqu?te nationale. 85 observations. Rev Rhum Mal Osteoartic 1987; 54: 187-196.
2. Kahn MF, Kahn MA: The SAPHO syndrome. [In:] Wright and Helliwell (eds): Psoriatic Arthritis. Bailliere Clinical Rheumatology 1994; 8: 333-362.
3. Schilling F, Kessler St: Das SAPHO syndrome: klinisch-rheumatologische und radiologische differenzierung und klassifizierung eines krankengutes von 86 Fällen. Z Rheumatol 2000; 59: 1-28.
4. Colina M, Govoni M, Orzincolo C, Trotta F: Clinical and radiological evolution of synovitis, acne, pulstulosis, hyperostosis and osteitis syndrome: a single center study of a cohort of 71 subjects. Arthritis Rheum 2009; 61: 813-821.
5. Edlund E, Johnsson U, Lidgren L et al.: Palmoplantar pustulosis and sternocostoclavicular arthro-osteitis. Ann Rheum Dis 1988; 47: 809-815.
6. Hayem G, Bouchaud-Chabot A, Benali K et al.: SAPHO Syndrome: A long-term follow – up study of 120 cases. Semin Arthritis Rheum 1999; 29: 159-171.
7. Przepiera-Będzak H, Brzosko I, Brzosko M: Zmiany stawowe w przebiegu pustulosis palmo-plantaris – opis dwóch przypadków. Pol Arch Med Wewn 2002 ; 107: 59-62.
8. Przepiera-Bedzak H, Brzosko I, Fliciński J et al.: Zespół SAPHO – obraz kliniczny. Pol Arch Med Wewn 2006; 116: 1172-1177.
9. Salles M, Olive A, Perez-Andres R et al.: The SAPHO syndrome: a clinical and imaging study. Clin Rheumatol 2011; 30: 245-249.
10. Sonozaki H, Mitsui H, Miyanaga Y et al.: Clinical features of 53 cases with pustulotic arthro-osteitis. Ann Rheum Dis 1981; 40: 547-553.
11. Van Doornum S, Barraclough D, McColl G, Wicks I: SAPHO: Rare or just not recognized? Semin Arthritis Rheum 2000; 30: 70-77.
12. Maugars Y, Berthelot JM, Ducloux JM, Prost A: SAPHO syndrome: a follow up study of 19 cases with special emphasis on enthesis involvement. J Rheumatol 1995; 22: 2135-2141.
13. Nitzsche EU: Nuclear Medicine Imaging for Diagnosis of CRPS I. Handchir Mikrochir Plast Chir 2011. (Epub ahead of print).
14. Linke R, Kuwert T, Uder M et al.: Skeletal SPECT/CT of the peripheral extremities. AJR Am J Roentgenol 2010; 194: 329-35.
