Rak gruczołu krokowego (PCa – prostatic carcinoma) stanowi istotny problem epidemiologiczny w wielu krajach. Zajmuje szóste miejsce pod względem zachorowalności (incidence) na świecie. Jest on najczęściej rozpoznawanym nowotworem złośliwym u mężczyzn w wielu krajach Europy i Ameryki Północnej.

Początkowo PCa przebiega bezobjawowo. Objawy i dolegliwości spowodowane istnieniem tego nowotworu występują na ogół dopiero wówczas, gdy rak jest zaawansowany do stopnia uniemożliwiającego zastosowanie leczenia radykalnego. Od wielu lat prowadzona jest dyskusja na temat potrzeby wdrożenia badań przesiewowych, mających na celu rozpoznanie PCa na etapie, w którym nie wywołuje dolegliwości i jest ograniczony do stercza (1). Istnieje obawa, że upowszechnienie badań mających na celu wczesne rozpoznanie PCa (skrining), opartych na oznaczaniu sPSA, i coraz częstsze stosowanie „rozszerzonej” biopsji stercza, polegającej na pobraniu znacznie większej liczby wycinków od liczby wycinków pobieranych w ramach biopsji sekstantowej, uznawanej poprzednio za standardową (2), mogą przyczynić się do niepotrzebnego rozpoznawania „małych”, nie mających znaczenia klinicznego raków stercza, które nawet bez leczenia nie staną się rakami „objawowymi” i nie przyczynią się do skrócenia przeżycia chorych (1, 3, 4). Następstwem takiego agresywnego postępowania diagnostycznego jest tak zwana nadrozpoznawalność (overdiagnosis) PCa, wyrażająca się wykrywaniem raków nieistotnych klinicznie. Powiada się, że mężczyźni, u których wykrywa się raka tego rodzaju „umrą z rakiem, a nie z powodu raka”. Cechuje się on wówczas korzystną charakterystyką onkologiczną, która umożliwia zastosowanie leczenia radykalnego. Epstein i wsp. (5) oceniwszy preparaty pochodzące z prostatektomii radykalnej (RP – radical prostatectomy), opublikowali w 1994 roku następujące kryteria, na podstawie których przed operacją można określić, że PCa nie ma znaczenia klinicznego: (i) gęstość PSA (PSAD – PSA density) < 0,15 ng/ml, (ii) złośliwość PCa określona według skali Gleasona (Gl.s.) ≤ 6, (iii) obecność raka w mniej niż trzech spośród sześciu rdzeni tkankowych pochodzących z biopsji oraz (iv) powierzchnia wykazująca utkanie raka w każdym „dodatnim” rdzeniu tkankowym nie przewyższa połowy całkowitej powierzchni rdzenia. Autorzy, posługując się tymi kryteriami stwierdzili, że 74% wszystkich wykrytych przez nich raków ma cechy raków nieistotnych klinicznie. Podkreślili przy tym, że chorych, u których rozpoznaje się tak „małego” raka można poddać bacznej obserwacji (Wa-Wa – watchful waiting) i zastosować u nich leczenie w razie stwierdzenia progresji PCa, jeśli w ogóle ona nastąpi.

Po upływie kilku lat od rozpoczęcia skutecznego działania programu badań przesiewowych obserwuje się stopniowe zmniejszenie śmiertelności swoistej dla tego nowotworu. Wprowadzenie powszechnego oznaczania stężenia swoistego antygenu sterczowego (PSA – prostate specific antigen) w surowicy w USA na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku przyczyniło się do zwiększenia „rozpoznawalności” PCa i do korzystnej zmiany charakterystyki onkologicznej raków nowo rozpoznanych, a więc do zwiększenia liczby chorych, których można poddać leczeniu radykalnemu. Zmalała liczba chorych na zaawansowanego PCa, natomiast liczba chorych na raka klinicznie ograniczonego do stercza zwiększyła się istotnie. Od tamtej pory liczba nowych rozpoznań PCa utrzymuje się na podobnym, nieco podwyższonym poziomie wobec tego, który dotyczył okresu przed erą PSA, natomiast śmiertelność swoista dla tego raka w USA stopniowo maleje. W 2008 roku PCa rozpoznano u 186 320 mężczyzn mieszkających w tym kraju (6). Jednocześnie zarejestrowano 28 660 zgonów z jego powodu. W tym samym okresie w Polsce raka stercza stwierdzono u 8268 mężczyzn i zarejestrowano 3892 zgonów z jego powodu (http://85.128.14.124/krn). W Polsce, w odróżnieniu od USA, śmiertelność swoista dla tego nowotworu stale wzrasta (6). W naszym kraju, co drugi mężczyzna, u którego wykryto PCa umiera z jego powodu, a w USA niespełna co szósty. Jest wiele przyczyn tego zjawiska. Jedną z nich może być wspomniane już powszechne oznaczanie PSA w USA mogące stanowić formę skriningu.