© Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2012, s. 93-100
*Ewa Cieślik, Agnieszka Gębusia
Charakterystyka właściwości prozdrowotnych owoców roślin egzotycznych
Characteristics of healthy properties of exotic plants fruits
Małopolskie Centrum Monitoringu i Atestacji Żywności, Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie
Kierownik Katedry: prof. dr hab. inż. Ewa Cieślik
Summary
At the end of the twentieth century, with the highly dynamic scientific progress, the concept of functional foods was created. Bioactive food components that determine its pro-health effects on the human body are found in more and more animal and vegetable sources. Wild tropical fruits, deprived of pollution arising from environmental contamination industrially developed areas, are rich in many ingredients that for many years were used in traditional medicine. Significant antioxidant capacity, wealth of vitamins and minerals and other active ingredients determine the improving wellbeing and prolonged youth effect, reduce the frequency of incidence of civilization diseases. List of tropical fruit from America, Asia, Australia and Africa includes over 2000 species, and the value of tropical fruit intake is increasing both on the domestic and international market, due to the more widely recognized their nutritional and medicinal properties.
W ostatnich latach wśród konsumentów zauważalny jest wzrost zainteresowania żywnością nieprzetworzoną oraz poszukiwanie produktów z upraw ekologicznych. Żywność pozbawiona chemicznych pozostałości uprawy lub hodowli, nie zawierająca sztucznych dodatków, a wzbogacona w składniki bioaktywne, cieszy się coraz większym zainteresowaniem. Aby sprostać stale rosnącym wymaganiom konsumentów naukowcy poszukują nowych źródeł składników o działaniu prozdrowotnym, często znajdując je w dotychczas nieznanych lub niedocenianych owocach z dziewiczych, nieskażonych terenów.
Celem pracy jest charakterystyka wybranych dziko rosnących owoców, które choć dla polskiego konsumenta nie są dostępne w stanie nieprzetworzonym, z powodzeniem mogą być odnalezione w postaci soku, syropu, suszu oraz koncentratów mrożonych lub sproszkowanych. Owoce roślin egzotycznych znajdują coraz częściej zastosowanie w fitoterapii. Przez rdzennych mieszkańców rejonów ich występowania od wielu lat wykorzystywane są głównie dla wspomagania układu odpornościowego (acerola, camu-camu, owoc goji, acai) i moczowego (owoc nashi, marakuja), w profilaktyce chorób nowotworowych i dietozależnych (owoc goji, litchi, acai), a także opóźnienia procesów starzenia i w profilaktyce chorób związanych z wiekiem (acerola, camu-camu, owoc goji, acai). Znane jest ich zastosowanie uspokajające i nasenne (marakuja, owoc goji), wspomagające procesy widzenia (camu-camu, owoc goji) lub przeciwgrzybicze (marakuja). Wymienione działanie prozdrowotne, wynikające ze znaczącej zawartości witamin, związków przeciwutleniających i innych składników bioaktywnych, jest powodem coraz częstszego wykorzystywania tych owoców w produkcji żywności wzbogaconej lub suplementów diety, przez co celowe jest ich przybliżenie konsumentom.
Acerola (Malpighia emarginata DC.)
Acerola, zwana wiśnią z Barbados pochodzi z Wysp Karaibskich, ale rośnie również w Ameryce Środkowej i rejonie Amazonii. Wiśnie z Barbados były popularne wśród mieszkańców Karaibów, ale międzynarodowym zainteresowaniem cieszą się od opublikowania pierwszego raportu dotyczącego zawartego w nich bardzo wysokiego poziomu witaminy C w roku 1946. Ponadto na uwagę zasługuje również zawartość związków przeciwutleniających. W 26 dni po kwitnieniu następuje degradacja chlorofilu oraz wzrost karotenoidów, które razem z antocyjanami odpowiadają za ciemnoczerwone zabarwienie owoców (1, 2). Ten owalny pestkowiec cechuje się wysoką zawartością karotenoidów, a także polifenoli. W soku z aceroli stwierdzono obecność 17 karotenoidów, wśród których największą część stanowił β-karoten (do 75%) (2). De Rosso i wsp. (3) podają zawartość karotenoidów w granicach 371-1881 mg/100 g. W zależności od miejsca uprawy rośliny wykrywano obecność różnych antocyjanów: malwidyno-3,5-diglukozydu w aceroli uprawianej w Puerto Rico, w owocach uprawianych w Brazylii cyjanidyno-3-ramnozydu, pelargonidin-3-ramnozydu, a także nie należącego do antocyjanów flawonoidu 3-ramnozydu kwercetyny (3).
Aktywność antyoksydacyjna soku z aceroli jest wyższa w porównaniu do innych źródeł przeciwutleniaczy, np. soku z winogron. W kilogramie owoców zawartość antocyjanów mieści się w granicach 37,9-597,4 mg, a flawonoli 70-185 mg (4).
Jednak najcenniejszym składnikiem owoców jest witamina C. Acerola należy do owoców o najwyższej zawartości naturalnej witaminy C – od 1000 do 4500 mg/100 g świeżej masy – średnio około 1500 mg witaminy C, co stanowi około 3% składu owocu. Lima i wsp. (5) podają zawartość kwasu askorbinowego w granicach 1247,10 do 1845,79 mg/100 ml owocowej pulpy.
Zielone owoce mają dwukrotnie wyższy poziom tej witaminy w stosunku do owoców dojrzałych. Dane literaturowe podają, iż owoc aceroli zawiera 90 razy więcej witaminy C w porównaniu do pomarańczy (2, 6). Spożycie zaledwie 3 owoców pokrywa dzienne zapotrzebowanie dorosłego człowieka na ten składnik. Ponadto owoce aceroli zawierają fosfor, wapń i żelazo, a także witaminy: A, E oraz z grupy B (tiaminę, ryboflawinę, niacynę) (4).
Ze względu na delikatną strukturę miąższu dojrzałe owoce źle znoszą warunki przechowywania i długiego transportu. Dlatego wymagają szybkiego przetworzenia na soki, mrożone koncentraty lub preparaty sproszkowane (4, 7). Dzięki zawartości wymienionych składników owoce przeciwdziałają objawom starzenia, poprawiają kondycję i wygląd skóry.
Owoce aceroli mogą być podawane zarówno dorosłym, jak i dzieciom. W medycynie tradycyjnej były stosowane w leczeniu anemii, ospy wietrznej oraz w dolegliwościach wątroby i płuc. Jednak najczęściej znajdowały zastosowanie we wspomaganiu układu odpornościowego oraz przeciwdziałaniu objawom przeziębienia ze względu na silne działanie przeciwbakteryjne. Wymienia się także zastosowanie w zapobieganiu chorobom wieku podeszłego oraz w przypadku oporności na leczenie farmakologiczne (4, 8).
Camu-camu (Myrciaria dubia)
Camu-camu to niewielkie drzewo z amazońskich lasów deszczowych rosnące na obszarze Brazylii. Owoce cechuje łagodny zapach, jednak wysoka zawartość kwasu askorbinowego i cytrynowego powoduje, iż roślina nie nadaje się do bezpośredniego spożycia. Miąższ jest lekko żółtawy, ale skórka ma intensywny kolor, od ciemnej czerwieni po purpurowoczarny, ze względu na wysokie stężenie antocyjanów (9). Najważniejszą właściwością owoców camu-camu jest bardzo wysoka zawartość witaminy C, która mieści się w granicach od 9 do 50 g/kg masy świeżego owocu. Jest to zawartość nawet 50-krotnie większa w porównaniu do pomarańczy (10). Zawiera również wiele składników mineralnych i aminokwasów pomagających w absorpcji witaminy C.
Owoce wykorzystuje się do produkcji soków oraz zagęszczonej pulpy. Zebrane owoce są mrożone, i nawet jeśli zawartość składników maleje w tym procesie o połowę, to nadal pod względem ich zawartości camu-camu ma ogromną przewagę nad innymi owocami (9, 11). Dzięki wysokiej zawartości witaminy C camu-camu może być stosowane do wzbogacania takich produktów, jak soki owocowe, nektary, dżemy, lody, jogurty i napoje izotoniczne (10). Badania naukowe wykazały również, że miąższ camu-camu obfituje w przeciwutleniacze i flawonoidy. W sumie rozróżniono ponad 30 związków fenolowych. Dzięki ich zawartości spożywanie owoców spowalnia procesy starzenia oraz wzmacnia układ odpornościowy (12). Wysoka zawartość karotenoidów (wśród których aż 45-55% stanowi luteina) sprawia, iż owoce camu-camu zmniejszają ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia, zmian nowotworowych oraz zaćmy i związanego z wiekiem zwyrodnienia plamki żółtej (13). Ponadto znajdują zastosowanie w leczeniu astmy, przeziębienia, obrzęków, zapalenia wątroby oraz zwyrodnieniowej choroby stawów. Pomagają w ochronie mózgu i układu nerwowego przed chorobami zwyrodnieniowymi, takimi jak choroba Alzheimera i demencja (14).
Owoc goji (Lycium barbarum L.)
Owoc goji (Lycium barbarum L.) wytwarzane są przez kolcowój pospolity lub kolcowój szkarłatny (Lycium barbarum L.), który jest bliskim krewnym chińskiej wilczej jagody (Lycium chinense L.), przy czym nazwa goji odnosi się jedynie do owoców kolcowoju tybetańskiego (Lycium barbarum L.) (15).
Kolcowój pochodzi z Chin, rośnie w dolinach tybetańskich oraz w Himalajach na terenach od wieków nieskażonych zanieczyszczeniami cywilizacyjnymi, bądź pestycydami. Choć obecnie jest powszechnie uprawiany w krajach ciepłych i subtropikalnych, takich jak Japonia, Korea i inne kraje południowo-wschodniej Azji i Europy, odmiany te cechuje niższa wartość odżywcza i lecznicza (15, 16). Pierwsze zapisy dotyczące jego wykorzystania w medycynie naturalnej pochodzą sprzed 2300 lat. Kolcowój jest krzewem o wysokości od 1 do 3 m, o łukowato zwisających gałązkach pokrytych kolcami. Występuje wiele odmian tej rośliny, w samym Tybecie około 40. Owoce mają podłużny kształt i są bardzo delikatne, dlatego aby ich nie uszkodzić, należy zrywać je z ogonkami lub strząsać na miękkie maty, a następnie wysuszyć w ciągu 48 godzin. Rzadziej dostępne są w postaci mrożonej. Z dwuletniej rośliny można zebrać około 2 kg owoców (15).
Współczesne badania potwierdziły wysoką wartość odżywczą oraz właściwości prozdrowotne jagód goji. W suszonych owocach stwierdzono 5,5% białka (18 aminokwasów), 26,7% węglowodanów (8 polisacharydów i 6 monosacharydów) w tym 3,7% włókna surowego oraz 1% tłuszczu (w tym 5 nienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega-6, odpowiedzialnych za wytwarzanie hormonów, właściwą pracę mózgu i systemu nerwowego) (15, 16, 17).
Wysuszone, dojrzałe owoce charakteryzują się wysoką zawartością witaminy C. Szacuje się, że w 100 gramach jagód jest jej aż 2500 mg, co stawia owoc goji na trzecim miejscu w świecie wśród naturalnych źródeł tej witaminy.
Owoce goji charakteryzują się dużą wartością odżywczą. Oprócz wymienionych już składników są one również źródłem witamin (B1, B2, B6 oraz E) i składników mineralnych (m.in. fosfor, wapń, żelazo, miedź, cynk, selen) (16). Wysoką zawartość karotenu, ryboflawiny, kwasu askorbinowego, tiaminy, kwasu nikotynowego, betainy, kumaryny, zeaksantyny oraz kryptoksantyny podają również Luo i wsp. (18).
Czerwonopomarańczowy kolor owoców jest skutkiem wysokiej zawartości karotenoidów (0,5% s.m.). W owocach stwierdzono obecność 5 karotenoidów, w tym zeaksantynę (stanowiącą ponad 70% ogólnej zawartości karotenoidów w owocach) oraz luteinę, które są odpowiedzialne za procesy widzenia. Owoce goji zawierają β-sitosterol obniżający poziom cholesterolu, cyperon wpływający korzystnie na pracę serca i ciśnienie tętnicze krwi oraz betainę wykorzystywaną do produkcji choliny (15, 17). W ekstraktach wodnych i alkoholowych z owoców wykazano także wysoką zawartość flawonoidów (16).
Dzięki wysokiej zawartości składników odżywczych i regulujących, omawianą roślinę, należącą do psiankowatych, od ponad 2500 lat stosuje się w medycynie naturalnej krajów azjatyckich. Już starożytni zielarze przypisywali roślinie działanie ochronne dla nerek, wątroby i oczu (17). Wiosną spożywa się liście, nazwane esencją niebiańskiego ziela, latem kwiaty zwane zielem długowieczności, jesienią owoce znane pod nazwą chińskiej wilczej jagody, zimą korę z korzeni, znaną jako skóra i kości ziemi. Spożywanie odpowiedniej części rośliny zgodnej z porą roku miało zapewnić długie życie w zdrowiu (15).
Roślina znajduje szczególne miejsce w tradycyjnej chińskiej medycynie. Chińczycy od wieków wykorzystywali ją w chorobach serca, wątroby, płuc i nerek. Regularne spożywanie pomaga zwalczać objawy reumatyzmu oraz reguluje poziom glukozy we krwi. Długotrwałe stosowanie wpływa korzystnie na wzmocnienie systemu odpornościowego, poprawia stan stawów i kości oraz wzrok i witalność. Dzięki zawartości substancji przeciwutleniających opóźnia procesy starzenia (17, 19). Zawarty w owocach cyperon (sekswiterpen) wywiera korzystny wpływ na serce i ciśnienie krwi, łagodzi dolegliwości miesiączkowe i jest stosowany w leczeniu raka szyjki macicy. Należy jednak zaznaczyć, iż spożycie niedojrzałych owoców może doprowadzić do zatrucia, objawiającego się zaburzeniem funkcji przewodu pokarmowego oraz układu nerwowego. Ponadto nie zaleca się stosowania owoców osobom przyjmującym leki przeciwzakrzepowe, kobietom w ciąży oraz matkom karmiącym (15).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Carrington CMS, King RAG. Fruit development and ripening in Barbados cherry, Malpighia emarginata DC. Sci Horticult 2002; 92:1-7. 2. Mezadri T, Perez-Galvez A, Hornero-Mendez D. Carotenoid pigments in acerola fruits (Malpighia emarginata DC.) and derived products. Eur Food Res Technol 2005; 220:63-9. 3. De Rosso VV, Hillebrand S, Montilla EC i wsp. Determination of anthocyanins from acerola (Malpighia emarginata DC.) and acai (Euterpe oleracea Mart.) by HPLC–PDA–MS/MS. J Food Compos Anal 2008; 21:291-9. 4. Mezadri T, Villano D, Fernandez-Pachon MS i wsp. Antioxidant compounds and antioxidant activity in acerola (Malpighia emarginata DC.) fruits and derivatives. J Food Comp Anal 2008; 21:282-90. 5. Lima VLAG, Melo EA, Maciel MIS i wsp. Total phenolic and carotenoid contents in acerola genotypes harvested at three ripening stages. Food Chem 2005; 90:565-8. 6. Boulanger R, Crouzet J. Identification of the aroma components of acerola (Malpighia glabra L.): free and bound flavour compounds. Food Chem 2001; 74:209-16. 7. Moreira GEG, Costa MGM, De Souza ACR i wsp. Physical properties of spray dried acerola pomace extract as affected by temperature and drying aids. Food Sci Tech 2009; 42:641-5. 8. De Assis SA, Lima DC, De Faria Oliveira OMM Activity of pectinmethylesterase, pectin content and vitamin C in acerola fruit at various stages of fruit development. Food Chem 2001; 74:133-7. 9. Silva MA, Sobral PJA, Kieckbusch TG. Phase transitions of frozen camu-camu (Myrciaria dubia (H.B.K.) McVaugh) pulp: Effect of cryostabilizer addition. Food Biophys 2008; 3:312-7. 10. Rodrigues RB, Menezes HC, Cabral LMC i wsp. Evaluation of reverse osmosis and osmotic evaporation to concentrate camu-camu juice (Myrciaria dubia). J Food Eng 2004; 63:97-102. 11. Silva MA, Sobral PJA, Kieckbusch TG. State diagrams of freeze-dried camu-camu (Myrciaria dubia (HBK) Mc Vaugh) pulp with and without maltodextrin addition. J Food Eng 2006; 77:426-32. 12. Chirinos R, Galarza J, Betalleluz-Pallardel I i wsp. Antioxidant compounds and antioxidant capacity of Peruvian camu-camu (Myrciaria dubia (H.B.K.) McVaugh) fruit at different maturity stages. Food Chem 2010; 120:1019-24. 13. Zanatta CF, Mercadante AZ. Carotenoid composition from the Brazilian tropical fruit camu-camu (Myrciaria dubia). Food Chem 2007; 101:1526-32. 14. Reynertson KA, Yang H, Jiang B i wsp. Quantitative analysis of antiradical phenolic constituents from fourteen edible Myrtaceae fruits. Food Chem 2008; 109:883-90. 15. Bogacz K. Goji – owoc zdrowia i długowieczności. Przem Ferm Owoc-Warz 2009; 9:33-4. 16. Qian JY, Liu D, Huang AG. The efficiency of flavonoids in polar extracts of Lycium chinense Mill fruits as free radical scavenger. Food Chem 2004; 87:283-8. 17. Amagase H, Sun B, Borek C. Lycium barbarum (goji) juice improves in vivo antioxidant biomarkers in serum of healthy adults. Nutr Res 2009; 29:19-25. 18. Luo Q, Cai Y, Yan J i wsp. Hypoglycemic and hypolipidemic effects and antioxidant activity of fruit extracts from Lycium barbarum. Life Sci 2004; 76: 137-49. 19. Mao F, Xiao B, Jiang Z i wsp. Anticancer effect of Lycium barbarum polysaccharides on colon cancer cells involves G0/G1 phase arrest. Med Oncol 2011; 28:121-6. 20. Gan L, Zhang SH, Yang XL i wsp. Immunomodulation and antitumor activity by a polysaccharide – protein complex from Lycium barbarum. Int Immunopharm 2004; 4:563-9. 21. Peng XM, Huang LJ, Qi CH i wsp. Studies on chemistry and immuno-modulating mechanism of a glycoconjugate from Lycium barbarum L. Chin J Chem 2001; 19:1190-7. 22. Peng XM, Qi CH, Tian GY i wsp. Physico-chemical properties and bioactivities of a glycoconjugate lbgp5b from Lycium barbarum L. Chin J Chem 2001; 19:842-6. 23. Peng X, Tian G. Structural characterization of the glycan part of glycoconjugate LbGp2 from Lycium barbarum L. Carbohydr Res 2001; 331:95-9. 24. Mao Y, Xiao B, Jiang Z i wsp. Growth inhibition and cell-cycle arrest of human gastric cancer cells by Lycium barbarum polysaccharide. Med Oncol 2010; 27:785-90. 25. Lin CL, Wang CC, Chang SC i wsp. Antioxidative activity of polysaccharide fractions isolated from Lycium barbarum Linnaeus. Int J Biol Macromolec 2009; 45:146-51. 26. Ming M, Guanhua L, Zhanhai Y i wsp. Effect of the Lycium barbarum polysaccharides administration on blood lipid metabolism and oxidative stress of mice fed high-fat diet in vivo. Food Chem 2009; 113:872-7. 27. Wu Y, Yi G, Zhou B i wsp. The advancement of research on litchi and longan germplasm resources in China. Sci Horticult 2007; 114:143-50. 28. Holcroft DM, Mitcham EJ. Postharvest physiology and handling of litchi (Litchi chinensis Sonn.). Postharvest Biol Technol 1996; 9:265-81. 29. Zhao M, Yang B, Wang J i wsp. Immunomodulatory and anticancer activities of flavonoids extracted from litchi (Litchi chinensis Sonn.) pericarp. Inter Immunopharmacol 2007; 7:162-6. 30. Wang X, Yuan S, Wang J i wsp. Anticancer activity of litchi fruit pericarp extract against human breast cancer in vitro and in vivo. Toxicol Appl Pharmacol 2006; 215:168-78. 31. Wang X, Wei Y, Yuan S i wsp. Potential anticancer activity of litchi fruit pericarp extract against hepatocellular carcinoma in vitro and in vivo. Cancer Let 2006; 239:144-50. 32. Besra SE, Sharma RM, Gomes A. Antiinflammatory effect of petroleum ether extract of leaves of Litchi chinensis Gaertn (Sapindaceae). J Ethnopharmacol 1996; 54:1-6. 33. Bassil N, Postman JD. Identification of European and Asian pears using EST-SSRs from Pyrus. Genet Resour Crop Evol 2010; 57:357-70. 34. Sato A, Sawamura Y, Takada N i wsp. Relationship between inbreeding coefficients and plant height of 1-year-old seedlings in crosses among Japanese pear (Pyrus pyrifolia Nakai) cultivars/selections. Sci Horticult 2008; 117:85-8. 35. Feng S, Chen X, Zhang C i wsp. Relationship between anthocyanin biosynthesis and related enzymes activity in Pyrus pyrifolia Mantianhong and its bud sprouts. Agricult Sci Chin 2008; 7(11):1318-23. 36. Lam SK, Ng TB. Passiflin, a novel dimeric antifungal protein from seeds of the passion fruit. Phytomed 2009; 16:172-80. 37. Dhawan K, Kumar S, Sharma A. Comparative biological activity study on Passiflora incarnata and P. edulis. Fitoter 2001; 72:698-702. 38. Schauss AG. Acai: An extraordinary antioxidant-rich palm fruit from the Amazon, BioSocial Publications, Tacoma, 2008. 39. Schauss AG, Wu X, Prior RL i wsp. Phytochemical and nutrient composition of the freeze-dried Amazonian palm berry, Euterpe oleraceae mart. (acai). J Agric Food Chem 2006; 54(22):8598-603. 40. Hogan S, Chung H, Zhang L i wsp. Antiproliferative and antioxidant properties of anthocyanin-rich extract from acai. Food Chem 2010; 118:208-14. 41. Del Pozo-Isfran D, Percival SS, Talcott ST. Açai (Euterpe oleracea Mart.) polyphenolics in their glycoside and aglycone forms induce apoptosis of HL-60 leukemia cells. J Agric Food Chem 2006; 54(4):1222-9. 42. Devarajan E, Sahin AA, Chen JS i wsp. Down-regulation of caspase 3 in breast cancer: a possible mechanism for chemoresistance. Oncogene 2002; 21(57):8843-51.
