© Borgis - Nowa Stomatologia 1/2013, s. 3-1
Agnieszka Tylewicz, *Magdalena Woynarowska-Sołdan
Wykorzystanie techniki „Narysuj i napisz” w praktyce lekarza dentysty sprawującego opiekę nad dziećmi**
“Draw and write” technique in practice of child’s dentist
Zakład Zdrowia Publicznego, Wydział Nauki o Zdrowiu, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Janusz Ślusarczyk
Summary
Introduction: There are different methods which can be used in recognition of the child as a person and patient and in alleviation of anxiety connected with visit in dentist. One of these methods is “Draw and write” technique.
Aim: To present the usefulness of “Draw and write” technique in recognition how children aged 7-8 years perceived positive and negative elements of visit in dentist’s office.
Material and methods: The sample consisted of 37 children (16 girls and 21 boys), pupils of the first and second grades of elementary school. “Draw and write” projective technique was used. Children were ask to draw what they like and dislike during visit in dentist and write down the name of each drawing element. The content of drawings and descriptions were analyzed.
Results: Children presented many different elements which they like and dislike during visit in dentist. There are first of all procedures of dentist, elements of equipment and design of the office, behaviour and dentist himself. The most frequent positive elements were awards given children after visit and some procedures non-bound with pain. Among negative elements were painful and discomfort procedures. These elements were more frequent presented by boys than girls. On the most children’s drawings dentist was presented as a smiling person.
Conclusions: Children under study know a basic procedures during visit in dentist’s office. They perceived the dentist positively. Anxiety was connected with pain and there is needs to undertake activities for reduction of pain and establish warm contact with young patient. For children in younger school age awards from dentist and parents are important. “Draw and write” technique is easy and attractive methods and can be used in research and everyday practice of children’s dentists. It may be used for identification of the reason of stomatological anxiety and better preparation to procedures performed during the visit. The survey with using this technique may be carried out by dentist’s assistant or dental hygienist.
WSTĘP
Dzieci są ważnymi i szczególnymi pacjentami gabinetów dentystycznych. Z uwagi na znaczne rozpowszechnienie próchnicy i jej konsekwencje dla zdrowia istotne jest jej wczesne wykrywanie i leczenie. Zgodnie z zaleceniami pierwsza wizyta u dentysty dziecięcego powinna odbyć się między 6. a 9. miesiącem życia dziecka, następne wizyty zaś powinny odbywać się co 3-4 miesiące do 6. roku życia (1). Dzieci w wieku szkolnym powinny zgłaszać się na badania kontrolne co 6 miesięcy (2).
Wizyta u dentysty jest zwykle dla dzieci sytuacją trudną, wyzwala w dzieciach różne negatywne emocje, w tym przede wszystkim lęk, powoduje różne ich reakcje (3, 4). Zachowanie dziecka w gabinecie dentystycznym zależy od wielu czynników, w tym m.in. od (5): postawy rodziców i ich stosunku do leczenia stomatologicznego, wieku dziecka, doświadczeń związanych z leczeniem stomatologicznym, postawy lekarza i jego kompetencji oraz celu wizyty.
Członkowie zespołu dentystycznego mogą wiele zrobić, aby pomóc dziecku i jego rodzicom radzić sobie z wizytą w gabinecie dentystycznym i jej psychologicznymi następstwami (4, 6, 7). Poza diagnozowaniem i leczeniem, do zadań zespołu, a zwłaszcza lekarza dentysty, należy m.in.:
– nawiązanie z dzieckiem i jego rodzicami pozytywnej relacji, budowanie ich poczucia bezpieczeństwa;
– poznawanie dziecka jako osoby i pacjenta (np. jego samopoczucia, kondycji psychofizycznej, nastawienia do wizyty stomatologicznej, doświadczeń, potrzeb, nasilenia i przyczyn lęku stomatologicznego);
– łagodzenie bólu (np. dzięki zastosowaniu technik bezbólowego opracowania ubytków (metoda abrazji powietrznej, ozonoterapia), zastosowaniu dostosowanego do potrzeb znieczulenia);
– osłabianie negatywnych emocji (np. poprzez uprzedzanie dziecka o przebiegu wizyty, wykonywanych etapach zabiegu, stosowanie takich metod jak: metoda „Powiedz-pokaż-zrób”, metoda sygnalizacji doznań bólowych, naśladownictwo/modelowanie, pozytywne wzmocnienie, odwrócenie uwagi; posługiwanie się technikami psychoterapeutycznymi, elementami muzykoterapii);
– edukowanie dziecka i jego rodziców w zakresie dbałości o higienę jamy ustnej i motywowanie do podejmowania w tej mierze zachowań prozdrowotnych.
W opiece stomatologicznej nad dzieckiem niezwykle istotne jest dobre komunikowanie się lekarza i członków jego zespołu z dzieckiem i jego rodzicami. Pozwala ono nawiązać i podtrzymać z nimi dobry kontakt, wyzwolić aktywną postawę wobec leczenia, pozyskać ich do współpracy w procesie leczenia i dbałości o zdrowie jamy ustnej. Zdaniem Speirs (8) wszyscy lekarze stykający się z dzieckiem muszą nauczyć się w odpowiedni sposób, ze zrozumieniem i troską, rozmawiać z nim i z jego rodzicem. Niektórzy lekarze mają naturalny dar nawiązywania dobrego kontaktu, inni – dzięki doświadczeniu, uczeniu się i cierpliwości – mogą rozwinąć w sobie i udoskonalić umiejętności komunikowania. Dodatkową trudność stanowi fakt, że dzieci przychodzące do lekarza dentysty to osoby w różnym wieku: od niemowlęcia do nastolatka, ich rodzice zaś pochodzą z różnych warstw społecznych, mają różne wykształcenie i poziom percepcji. Lekarz musi dostosować swoje podejście, styl i poziom wypowiedzi do stylu i poziomu osoby, z którą się komunikuje. Kontakty z dziećmi w różnym wieku mogą być dla lekarza wyzwaniem, ale także źródłem satysfakcji zawodowej.
W poznawaniu dziecka jako osoby i pacjenta, łagodzeniu lęku i innych negatywnych emocji można zastosować różne metody, np. obserwacja zachowania dziecka, rozmowa z dzieckiem i rodzicami, skale do pomiaru bólu i oceny zachowania dzieci, kwestionariusze dla rodziców i starszych dzieci (4, 6, 9). Jedną z technik przydatnych w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym może być technika „Narysuj i napisz”, przedstawiona w niniejszym artykule.
CEL PRACY
Celem pracy było przedstawienie przydatności techniki „Narysuj i napisz” w rozpoznawaniu postrzegania przez dzieci w wieku 7-8 lat pozytywnych (co lubią?) i negatywnych (czego nie lubią?) elementów związanych z wizytą w gabinecie stomatologicznym.
MATERIAŁ I METODy
Badanie przeprowadzono w grupie 37 dzieci (16 dziewcząt i 21 chłopców) w wieku 7-8 lat, uczniów klas I i II jednej z bydgoskich szkół podstawowych, w kwietniu w 2010 roku.
W badaniu wykorzystano technikę „Narysuj i napisz”. Jest to specyficzna technika analizy rysunku, zaliczana do metod projekcyjnych, autoekspresyjnych. Technika ta polega na rysowaniu oraz opisywaniu (nazywaniu) rysunku na określony temat. Umożliwia ona poznanie, w jaki sposób dzieci interpretują otaczający je świat i doświadczenia. Można ją zastosować u dzieci od 4. roku życia (osoba przeprowadzająca badanie pomaga dzieciom w opisywaniu rysunków) (10). Przydatność tej techniki w edukacji zdrowotnej dzieci w wieku 4-11 lat została sprawdzona w Wielkiej Brytanii T. przez William i wsp. (11). Zastosowali oni ją w programie edukacji zdrowotnej „Zdrowie dla życia” w szkole podstawowej, opracowanym w Uniwersytecie w Southampton (12). W Polsce technikę tę wykorzystało kilku autorów (13, 14, 15).
W badaniu prezentowanym w niniejszej pracy wykorzystano zmodyfikowany schemat badania zaproponowany przez Weare i Gray (10). Przebieg badania był następujący:
1. Przywitanie się z dziećmi, zagajenie rozmowy na temat wizyty u dentysty (kto to jest dentysta, czym się zajmuje, czy chodzą do dentysty, jak często, jak wygląda gabinet dentystyczny).
2. Przedstawienie dzieciom Jeżyka – pacynki (rekwizytu będącego pomocą dydaktyczną w pracy z dziećmi, (fot. 1). Opowiedzenie następującej historii:
Fot. 1. Pacynka Jeżyk jako pomoc dydaktyczna w przeprowadzeniu badania.
„Mój przyjaciel Jeżyk, który dziś ze mną przyszedł do waszej klasy, dowiedział się od swojej mamy, że czeka go wizyta u lekarza dentysty. Jeżyk jeszcze nigdy nie był u takiego lekarza i nie wie, co go może spotkać w gabinecie. Chciałby was poprosić, żebyście mu o tym opowiedzieli. Zada wam dwa pytania”.
3. Wyjaśnienie dzieciom, że ich zadaniem będzie wykonanie i opisanie rysunków do opowiedzianej im historii. Zadanie to nie jest sprawdzianem, nie ma znaczenia, czy ładnie rysują i piszą oraz czy robią błędy; powinny pracować samodzielnie, a jeśli potrzebna jest im pomoc, powinny poprosić o nią szeptem. Praca jest anonimowa (oznaczają na niej tylko, czy są dziewczynką, czy chłopcem).
4. Przekazanie każdemu dziecku arkusza papieru A4, poproszenie o wyjęcie ołówków i kredek.
5. Przedstawienie pierwszego pytania: „Co lubicie w czasie wizyty w gabinecie dentystycznym?” Poproszenie uczniów o wykonanie pierwszej części pracy:
– zapisanie na górze strony tytułu pracy: „Co lubię u dentysty?”,
– zastanowienie się nad tym, co lubią u dentysty, co powoduje, że czują się dobrze podczas wizyty, narysowanie tych elementów i podpisanie ich.
6. Przedstawienie drugiego pytania: „Czego nie lubicie w czasie wizyty w gabinecie dentystycznym?” Poproszenie uczniów o wykonanie drugiej części pracy:
– zapisanie na górze strony tytułu pracy: „Czego nie lubię u dentysty?”,
– zastanowienie się nad tym, czego nie lubią u dentysty, co powoduje, że czują się źle podczas wizyty, narysowanie tych elementów i podpisanie ich.
7. Zebranie kartek. Podziękowanie dzieciom za pracę na zajęciach.
Prace uczniów przeanalizowano pod kątem treści zawartych w rysunkach i ich opisach. Wyróżniono kategorie treści i zakwalifikowano do nich elementy prac dziewczynek i chłopców w podziale na pozytywne (to, co dzieci lubią) i negatywne (to, czego dzieci nie lubią).
WYNIKI
Co dzieci lubią u dentysty?
Dzieci narysowały różnorodne elementy odnoszące się do tego, co lubią w czasie wizyty u dentysty (od jednego do trzech elementów w każdej pracy; wybrane elementy tych rysunków zamieszczono na rycinie 1. Rysunki były kolorowe.
Ryc. 1. Wybrane elementy rysunków pt. „Co lubię u dentysty?”
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Woynarowska B, Górska R: Zapobieganie próchnicy i chorobom przyzębia. [W:] Oblacińska A, Mikiel-Kostyra K, Jodkowska M (red.): Profilaktyczna opieka zdrowotna nad dziećmi w wieku 0-5 lat. Rola i zadania lekarza oraz pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2011, 103-108. 2. Woynarowska B: Zapobieganie próchnicy i chorobom przyzębia. [W:] Woynarowska B (red.): Profilaktyka w pediatrii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008, 172-185. 3. Gorczyński M: Psychostomatologia dziecięca. Poradnik dla lekarzy i rodziców. Sanmedia, Warszawa 1996. 4. Franaszek E: Postawa dziecka a zabiegi stomatologiczne. [W:] Knychalska-Karwan Z (red.): Stomatologia zachowawcza wieku rozwojowego. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002, 470-480. 5. Wilk-Sieczak B, Kaczmarek U, Wrzyszcz-Kowalczyk A, Fita K: Metody oceny postawy dzieci podczas wizyty dentystycznej. Poradnik Stomatologiczny 2007; 11: 319-324. 6. Bruzda-Zwiech A: Dziecko jako pacjent. [W:] Szpringer-Nodzak M, Wochna-Sobańska M (red.): Stomatologia wieku rozwojowego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003, 207-217. 7. Cameron AC, Widmer RP, Drummond B et al.: Postępowanie lecznicze u pacjenta w wieku rozwojowym. [W:] Cameron AC, Widmer RP (red.), Kaczmarek U. (red. wyd. pol.): Stomatologia dziecięca. Urban & Partner Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2003, 1-27. 8. Speirs AL: Rozmawianie z dziećmi. [W:] Mayerscough PR, Ford M (red.): Jak rozmawiać z pacjentem. GWP, Gdańsk 2001, 174-184. 9. Mróz S: Zagadnienia psychostomatologii. [W:] Gierowski JK, Bętkowska-Korpała B (red.): Psychologia lekarska w leczeniu chorych somatycznie. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008, 159-171. 10. Weare K, Gray G: Promocja zdrowia psychicznego w Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie. Poradnik dla osób prowadzących kształcenie i doskonalenie nauczycieli oraz innych osób pracujących z dziećmi i młodzieżą. Polski Zespół ds. Projektu Szkoła Promująca Zdrowie. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 1996, 60-61. 11. Williams T, Wetton N, Moon A: A picture of health: What do you do that makes you healthy and keeps you healthy? Health Education Authority, London 1989a. 12. Williams T, Wetton N, Moon A: Health for life 1. A teacher’s planning guide to health education in the primary school. Health Education Authority, London 1989b. 13. Szymańska MM, Sokołowska M, Kręcisz A, Woynarowska B: Zdrowie dla życia. Program edukacji zdrowotnej w szkole promującej zdrowie. Materiały dla nauczycieli klas 0-III. Polski Zespół ds. Projektu Szkoła Promująca Zdrowie, Warszawa 1994 (maszynopis). 14. Ostaszewski K: Zastosowanie techniki „Drawn & write” do oceny skuteczności szkolnego programu profilaktyki uzależnień „Spójrz inaczej”. Alkoholizm i Narkomania 1995; 2: 79-86. 15. Woynarowska-Sołdan M: Badanie klimatu społecznego klasy techniką „Narysuj i napisz”. Remedium 2007; 12(178): 8-9. 16. Schaffer HR: Psychologia dziecka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008. 17. Heasman P: Stomatologia zachowawcza, stomatologia dziecięca, ortodoncja, periodontologia, protetyka. Elsevier Urban & Partner, Wrcoław 2010. 18. Janowski A: Poznawanie uczniów. Zdobywanie informacji w pracy wychowawczej. Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2002.
