© Borgis - Medycyna Rodzinna 2/2013, s. 35-40
*Barbara Golecka
Jakość życia pacjentek z chorobą nowotworową leczonych metodą chemioterapii
The quality of life of female patients with cancer disease treated with chemotherapy
Zakład Pielęgnacyjno-Opiekuńczy, Zespół Opieki Zdrowotnej, Głogów
Kierownik Zakładu: mgr Henryk Sylwanowicz
Summary
Introduction. The research on quality of life in liaison with the level of functioning lead to the concept of quality of life related to health. Medical institutions aim not only to treat patients, but also to prepare them to living with disease and treatment procedures. An examination of quality of life at various stages of cancer disease is important in relation to possibility of taking actions leading to the quality improvement.
Aim. The purpose of this paper is to analyse the quality of life of female married, chemiotherapy-treated patients and to analyse the association between the level of quality of life and the ways of coping with cancer diseases.
Material and methods. The research was carried out on 30 married women with cancer diseases, treated with chemotherapy. The Questionnaire of the Quality of Life McGill, PS-T Scale and “The Questionnaire Ways of Coping – Cancer Version” were used for the analysis.
Results. Examined women represent low, medium and high level of quality of life. The majority have medium level of quality of life. The women cope with disease using emotional, cognitive and behavioral methods. The group with low and high level of quality of life vary statistically in terms of emotional method of copying. The higher level of quality of life, the more often emational methods are used.
Conclusions. The women with medium level of quality of life adapt to the situation of disease the best, they use social support and are task-oriented.
Wstęp
Jakość życia uwarunkowana stanem zdrowia to termin opisujący fizyczny, społeczny, umysłowy, psychologiczny aspekt dobrego samopoczucia i funkcjonowania ocenianego przez pacjenta (1) lub wpływ choroby i leczenia na funkcjonowanie oraz zadowolenie z życia chorego (2, 3). Ocena jakości życia pacjentów należy do standardów postępowania placówek opieki medycznej czy paliatywnej (1), gdyż negatywne wydarzenia życiowe, jak zagrażająca życiu choroba nowotworowa, w większym stopniu niż pozytywne zdarzenia oddziałują na jakość życia człowieka (4). Pojawienie się choroby nowotworowej jest dramatycznym momentem w życiu. Fizyczne i psychologiczne konsekwencje choroby i leczenia przeciwnowotworowego wpływają na dotychczasowy tryb funkcjonowania osoby, mogą osłabiać lub uniemożliwiać pełnienie wielu dotychczasowych funkcji, powodować reorganizację aktywności, rezygnację z wielu życiowych marzeń i celów, przewartościowanie potrzeb. Jednak stopień, w jakim wydarzenie choroby nowotworowej i proces leczenia zmieni funkcjonowanie jednostki, zależy od różnych czynników sytuacyjnych (np. od wsparcia społecznego) oraz od czynników podmiotowych, takich jak poczucie kompetencji, sprawstwa, siły, skuteczności, odporności psychicznej, sposobu interpretowania doświadczeń, strategii radzenia sobie z konsekwencjami (4, 5). Dobra jakość życia bywa utożsamiana z subiektywnym dobrym samopoczuciem, satysfakcją, dobrym przystosowaniem do sytuacji, nadzieją, zdolnością do sprawowania funkcji społecznych (1, 2, 6, 7). Osoba dokonując oceny jakości życia, uwzględnia wcześniejsze doświadczenia, obecną sytuację oraz oczekiwania dotyczące przyszłości (8). Badania pokazują, że wyższe poczucie jakości życia ułatwia zmaganie się z chorobą, a także wzmacnia procesy równoważenia zagrożeń z zasobami, natomiast wyższy poziom zdrowia zwrotnie oddziałuje na subiektywne poczucie jakości życia (5).
Jakość życia jest pojęciem wielowymiarowym i w pracy tej przyjęto, że odnosi się do trzech głównych sfer funkcjonowania człowieka chorego: psychicznej (emocji i procesów poznawczych), fizycznej (dolegliwości związanych z chorobą i leczeniem) oraz behawioralnej (sposobów radzenia sobie z chorobą). Człowiek może dokonywać oceny poszczególnych dziedzin życia (rodzina, stosunki społeczne, warunki finansowe, praca, stan zdrowia) lub życia jako całości. Pacjenci z rozpoznaniem nowotworu złośliwego dokonują oceny jakości życia dotyczącej zdolności troszczenia się o siebie samego, radzenia sobie z ubocznymi skutkami leczenia, realizacji celów życiowych, wsparcia otrzymywanego od najbliższych, satysfakcji z życia czy bilansu życia. W sytuacji choroby nowotworowej ocena jakości życia bardzo często zależy od nasilenia dolegliwości fizycznych (np. bólu), oceny własnej sprawności fizycznej, nasilenia niepokoju lub nadziei oraz od przekonania o skuteczności leczenia.
Duże znaczenie dla poczucia dobrej jakości życia ma kontakt z innymi ludźmi. Kontakt społeczny jako jedna z podstawowych potrzeb człowieka jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania. Inni ludzie pełnią ważną rolę, dostarczając wsparcia, pozytywnych doświadczeń emocjonalnych czy oferując swoją pomoc. Wsparcie łagodzi psychologiczne skutki stresu, prowadzi do lepszego rozumienia własnej sytuacji, umożliwia dokonanie poznawczej reinterpretacji i nadawanie sensu krytycznym doświadczeniom. Badania dowodzą, że istotnym źródłem wsparcia społecznego jest rodzina (4). Rodzina zajmuje jedno z najwyższych miejsc w hierarchii wartości, ponieważ podtrzymuje poczucie sensu życia, łagodzi wpływ stresów zewnętrznych, dostarcza wsparcia, daje człowiekowi poczucie głębokich więzi z ludźmi i potwierdza jego wartość. Małżeństwo wpływa na zadowolenie z życia, sprawia, że osoby są bardziej szczęśliwe, mniej depresyjne oraz zdrowsze. Małżeństwo jest źródłem pozytywnych doświadczeń emocjonalnych, jeśli jest udane, i podtrzymuje poczucie szczęścia, lecz kiedy funkcjonuje źle, to stwarza gorsze psychologicznie warunki niż samotne życie (4).
Podjęte w pracy zagadnienia badawcze dotyczą funkcjonowania zamężnych kobiet chorych na nowotwór i leczonych metodą chemioterapii.
Cel pracy
Celem pracy było ustalenie, jaki jest poziom jakości życia zamężnych pacjentek poddawanych chemioterapii oraz jakie strategie radzenia sobie z chorobą wykorzystują pacjentki poddawane leczeniu chemioterapeutycznemu.
Materiał i metody
Osobami badanymi była grupa 30 kobiet, pacjentek dolnośląskich oddziałów onkologicznych. W badaniu uwzględniono takie zmienne niezależne, jak: choroba nowotworowa, rodzaj stosowanego leczenia, płeć i stan cywilny. Osoby były wybierane do badania na podstawie kryterium medycznego. O doborze decydowało medyczne rozpoznanie choroby nowotworowej oraz fakt leczenia metodą chemioterapii. W tabeli 1 przedstawiono rozkład liczebności pacjentek pod względem diagnozy różnych rodzajów nowotworów. Analizowano funkcjonowanie pacjentek chorych na nowotwór jako grupy, bez różnicowania poszczególnych jednostek chorobowych. Założono homogeniczność grupy pod względem płci, dlatego do badania wybierano jedynie kobiety. Istotnym czynnikiem doboru był również stan cywilny, stąd w badaniu uczestniczyły jedynie mężatki. Dobór osób do badań celowo zakładał uczestnictwo kobiet zamężnych z uwagi na wsparcie rodzinne. Dobór osób do badań nie był zdeterminowany wiekiem. Badane były osoby dorosłe. Dolna granica wieku to 47 lat, a górna 74 lata. Rycina 1 przedstawia związki między badanymi zmiennymi.
Tabela 1. Opis badanej grupy – diagnoza rodzaju nowotworu.
| Diagnoza | Liczba pacjentek | Procent |
| Rak piersi | 9 | 30,0 |
| Rak jajnika | 7 | 23,3 |
| Rak jelita grubego | 6 | 20,0 |
| Rak płuc | 3 | 10,0 |
| Rak macicy | 3 | 10,0 |
| Rak żołądka | 2 | 6,7 |
| Razem | 30 | 100,0 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie diagnozy lekarskiej.
Ryc. 1. Związki między badanymi zmiennymi.
W pracy posłużono się narzędziami badawczymi: kwestionariuszem jakości życia McGill, skalą do badania oceny sytuacji – skala PS-T, oraz Kwestionariuszem Sposobów Radzenia Sobie z Chorobą „Ways of Coping – Cancer Version” (WOC-Ca).
Kwestionariusz jakości życia McGill służy do badania jakości życia w odniesieniu do fizycznej, psychicznej i społecznej sfery funkcjonowania osoby chorej. Ta technika badawcza ma charakter samoopisowy i składa się z czterech części. W części A badany ocenia jakość swojego życia z uwzględnieniem wszystkich aspektów własnego życia. Część B odnosi się do fizycznej sfery – badany ma wymienić objawy fizyczne, które mu dokuczają. Część C bada psychiczną i społeczną sferę życia – badany ma wskazać odpowiedź, która najlepiej odzwierciedla jego odczucia i myśli. Zwraca się tu uwagę na stopień przystosowania do choroby, doznawanie uczuć pozytywnych (zadowolenie, radość) oraz negatywnych (smutek, przerażenie, bezsens życia), a także jakość kontaktów społecznych, otrzymywane wsparcie. W części D badany ma wymienić te czynniki, które w największym stopniu wpływają na jakość jego życia, zarówno sprzyjające, jak i pogarszające jakość życia. Pytania kwestionariuszowe zawierają się pomiędzy dwoma skrajnie przeciwnymi twierdzeniami. Odpowiednie cyfry oznaczają różne natężenie danej cechy, od minimalnego, poprzez średnie, aż po skrajne. Badany ma podkreślić cyfrę pomiędzy 0 a 10, która najlepiej opisuje to, co czuje.
Skala do badania oceny sytuacji (skala PS-T) przeznaczona jest do określenia właściwości aktualnej sytuacji człowieka. Zawiera 9 grup zdań wyrażających stosunek człowieka do jego obecnej sytuacji. Osoba określa, jak ważna jest dla niej obecna sytuacja, czy ma wpływ na to, co się dzieje, czy wie, co może się wydarzyć i co ona sama może zrobić, czy to, co się dzieje, ocenia jako groźne, czy spodziewa się pomyślnego/niepomyślnego rozstrzygnięcia obecnej sytuacji itd. Skala ta posłużyła jako metoda pomocnicza do oceny jakości życia.
Kwestionariusz Sposobów Radzenia Sobie z Chorobą „Ways of Coping – Cancer Version” został opracowany przez Dunkel-Schetter i wsp. do badania różnych sposobów radzenia sobie chorych na nowotwór. Przekładu na język polski dokonał Paweł Izdebski (9). Ta metoda badawcza powstała na podstawie koncepcji Lazarusa i Folkman, dotyczącej zadaniowej i emocjonalnej strategii radzenia sobie z sytuacją stresową. Kwestionariusz składa się z 52 twierdzeń. Osoba badana ma ustosunkować się do każdego z nich poprzez wybór jednej z pięciu możliwych odpowiedzi: „nigdy”, „rzadko”, „czasami”, „często”, „bardzo często”. Twierdzenia obejmują emocjonalne, poznawcze i behawioralne sposoby radzenia sobie z chorobą nowotworową.
Pierwszy problem badawczy dotyczył poziomu jakości życia u zamężnych kobiet leczonych metodą chemioterapii. Przyjmuje się, że jakość życia obejmuje fizyczną, psychiczną i behawioralną sferę funkcjonowania człowieka. Osoby badane dokonały subiektywnej oceny poziomu własnej jakości życia.
