© Borgis - Nowa Stomatologia 4/2013, s. 175-179
*Emil Korporowicz, Paweł Jasiński
Wskazania do uszczelniania bruzd i zagłębień anatomicznych zębów w świetle współczesnej literatury
Indications for pit and fissure sealing in view of the current literature
Zakład Stomatologii Dziecięcej, Instytut Stomatologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Zakładu: dr hab. n. med. Dorota Olczak-Kowalczyk
Summary
Dental sealants were introduced in the 1970s in order to create a protective barrier which prevents the growth of bacteria and blocks their ability to obtain substrates. Morphology of occlusal surfaces makes cleaning of dental plaque difficult and diminishes cariostatic effect of saliva and fluoride. Currently, two main groups of pit and fissure sealants are used – resin-based materials, and materials based on glass ionomer cements. Publications, including systematic reviews of the literature confirm that sealing of pits and fissures is an effective method of preventing dental caries. It also allows to stop the progression of dental caries in cases of caries limited to enamel. Statistical studies have shown that pit and fissure sealants are not used often enough, especially in patients from high caries risk groups. Due to difficulties in detection and assessment of carious lesions, new diagnostic methods are developed, which could help clinicians in treatment planning. However, it is necessary to create a consensus for the use of diagnostic methods and protocol of inclusion criteria for sealing, based on systematic reviews. Such guidelines are developed by international dental associations. Aim of this study is to compare such guidelines with each other and literature. Generally accepted terms of sealant’s clinical success is total retention of sealant and regular check-up.
Wstęp
Terminem uszczelniacz bruzd i szczelin określamy płynny materiał aplikowany do bruzd i zagłębień anatomicznych zębów. Uszczelniacz, po chemicznej lub aktywowanej światłem widzialnym polimeryzacji, tworzy ochronną warstwę zapobiegającą dalszemu namnażaniu bakterii próchnicotwórczych, a także barierę niepozwalającą na pozyskiwanie substratów pokarmowych przez bakterie obecne w zagłębieniach (1).
Od początku lat 70. XX wieku zaobserwowano zwiększenie częstości występowania próchnicy bruzd i szczelin, przy jednoczesnym spadku częstości występowania choroby próchnicowej ogółem (2). Wiąże się to między innymi z szerokim wprowadzaniem związków fluoru, co znajduje odzwierciedlenie w badaniach populacji korzystającej z fluorowanej wody pitnej. Wykazano w nich, że 90% próchnicy w tych populacjach dotyczy bruzd i zagłębień anatomicznych, mimo że powierzchnie zgryzowe zębów bocznych stanowią zaledwie 12,5% wszystkich powierzchni zębów stałych (3-5).
Ukształtowanie powierzchni zgryzowych oraz ich szczególna budowa anatomiczna utrudniają oczyszczanie z płytki nazębnej. Skutkuje to ograniczeniem działania przeciwpróchnicowego śliny oraz związków fluoru (6). Tkanki zębów stałych w okresie wyrzynania są szczególnie podatne na proces próchnicowy, co powoduje jego wczesny i gwałtowny przebieg (7).
W celu zabezpieczenia powierzchni żujących w latach 70. XX wieku zastosowano pierwsze uszczelniacze bruzd i szczelin. Zadaniem tych materiałów było zapobieganie namnażaniu bakterii i ograniczenie występowania próchnicy w zagłębieniach anatomicznych (8, 9).
Obecnie używane są dwie grupy uszczelniaczy bruzd i szczelin – materiały na bazie żywic oraz materiały na bazie cementów szkło-jonomerowych.
Materiały na bazie żywic w procesie łączenia ze szkliwem wykorzystują proces trawienia kwasem ortofosforowym. Działanie kariostatyczne związane jest z dużą szczelnością brzeżną, która stanowi niepenetrowalną barierę dla składników pokarmowych potrzebnych drobnoustrojom. Do grupy tej należą czyste żywice, kompozyty i kompomery (7).
Cementy szkło-jonomerowe charakteryzuje zdolność do łączenia chemicznego ze szkliwem i zębiną (10), nie wymagają one przygotowania powierzchni szkliwa przed aplikacją. Obecnie używane są w sytuacjach, gdy zachowanie całkowitej suchości pola zabiegowego jest niemożliwe (7). Ponadto uwalniają fluor, który działa bakteriostatycznie na sąsiadujące szkliwo (11).
W dobie medycyny opartej na dowodach konieczne jest określenie schematów postępowania w zależności od sytuacji klinicznej, grupy ryzyka oraz potrzeb leczniczych pacjenta. Dlatego też stowarzyszenia stomatologiczne z całego świata opracowują wytyczne i schematy postępowania określone na podstawie przeglądów piśmiennictwa.
Cel pracy
Celem pracy jest zestawienie wskazań do uszczelniania bruzd i zagłębień anatomicznych zębów na podstawie aktualnego piśmiennictwa i wytycznych międzynarodowych stowarzyszeń stomatologicznych.
Wskazania do uszczelniania bruzd i szczelin
Według EAPD (European Association of Pediatric Dentistry), przed podjęciem decyzji o aplikacji uszczelniacza, należy wykonać dokładne badanie kliniczne, radiologiczne (jeśli zaistnieje taka konieczność) oraz ocenę czynników ryzyka próchnicy związanych zarówno z wywiadem, jak i obecnością ubytków próchnicowych. Uważa się, że uszczelniacze mogą być stosowane zarówno do zapobiegania próchnicy, jak i do zatrzymania próchnicy w obrębie szkliwa.
Wskazania do lakowania obejmują:
– wszystkie zęby mleczne i stałe podatne na próchnicę zagłębień anatomicznych, u dzieci i młodzieży z obciążeniami ogólnoustrojowymi oraz upośledzeniem umysłowym;
– wszystkie podatne na próchnicę bruzdy i szczeliny u dzieci i młodzieży z objawami ostrej choroby próchnicowej;
– bruzdy o wysokim ryzyku wystąpienia próchnicy (dużym stopniu retencji płytki nazębnej) u dzieci i młodzieży z grup niskiego ryzyka.
Konieczne jest, bez względu na przynależność do grupy ryzyka, monitorowanie zmian czynników ryzyka oraz obecności ognisk próchnicy. Badania kontrolne powinny uwzględniać ocenę retencji uszczelniaczy oraz ewentualną ich naprawę.
Badacze EAPD zalecają poniższe schematy postępowania klinicznego:
– uszczelnienie zęba powinno zostać wykonane jak najszybciej po jego wyrznięciu z uwagi na wysoką podatność tkanek zębów niedojrzałych na proces próchnicowy. Jednakże zagrożone bruzdy mogą zostać zabezpieczone w dowolnym wieku, w zależności od oceny ryzyka próchnicy;
– wybór uszczelniacza (na bazie żywic lub szkło-jonomerów) powinien być podjęty na podstawie możliwości utrzymania suchości pola zabiegowego. Uszczelniacze na bazie żywic rekomendowane są jako materiał pierwszego wyboru, natomiast uszczelniacze na bazie szkło-jonomerów powinny być stosowane jako materiały czasowe;
– zalecane jest wykonanie zdjęć zgryzowo-skrzydłowych w przypadku wątpliwości klinicznych dotyczących stopnia zaawansowania próchnicy. Zaleca się uszczelnianie oraz regularne kontrole kliniczne i radiologiczne w ubytkach ograniczonych do szkliwa. W przypadku wątpliwości diagnostycznych odnośnie do głębokości ubytku, enameloplastyka jest postępowaniem z wyboru;
– ubytki sięgające zębiny należy leczyć metodą PRR (Preventive Resin Restoration), w bardziej rozległych ubytkach zlecane jest wykorzystanie metody konwencjonalnej.
Panel ekspertów ADA (American Dental Association) w 2008 roku zalecił następujące postępowanie:
– uszczelniacz powinien być aplikowany na powierzchnie zębów mlecznych, w przypadku gdy ząb/pacjent obciążony jest ryzykiem próchnicy;
– uszczelniacz powinien być aplikowany na powierzchnie zębów stałych u dzieci, w przypadku gdy ząb/pacjent obciążony jest ryzykiem próchnicy;
– uszczelniacz powinien być aplikowany na powierzchnie zębów stałych u dorosłych, w przypadku gdy ząb/pacjent obciążony jest ryzykiem próchnicy;
– w przypadku wystąpienia wczesnych zmian szkliwa, po wykluczeniu możliwości występowania ubytku w obrębie zębiny (ocena kliniczna, RTG), należy zabezpieczyć powierzchnię lakiem szczelinowym w celu zatrzymania progresji choroby próchnicowej;
– uszczelniacze na bazie żywic powinny być materiałem z wyboru. Cementy szkło-jonomerowe traktowane są czasowo, w przypadku obaw o niemożność uzyskania suchości zabiegowej (brak współpracy, ząb niecałkowicie wyrznięty).
Należy również mieć na uwadze możliwość wystąpienia zmian czynników ryzyka próchnicy dotyczących zarówno pacjenta, jak i pojedynczych zębów. Dlatego też regularne wizyty kontrolne i każdorazowa ocena ryzyka próchnicy są niezbędne.
Badacze AAPD (American Academy of Pediatric Dentistry) podkreślają konieczność oceny poziomu ryzyka próchnicy przed aplikacją uszczelniacza, uwzględniając morfologię zęba, występowanie ubytków próchnicowych w przeszłości, diagnostykę kliniczną, poziom higieny jamy ustnej oraz historię fluoryzacji. Stwierdzono, że zarówno dla zębów mlecznych jak i stałych obciążonych ryzykiem wystąpienia próchnicy uszczelnianie jest korzystne.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Simonsen RJ, Neal RC: A review of the clinical application and performance of pit and fissure sealants. Australian Dental Journal 2011; 56: (Suppl. 1): 45-58. 2. Smallridge J: UK National Clinical Guidelines in Paediatric Dentistry. Int J Ped Den 2002; 12: 151-153. 3. Borysewicz-Lewicka M, Markunina M (red.): Uwarunkowania anatomiczno-topograficzne podatności zębów na próchnicę. Uszczelnianie bruzd w profilaktyce próchnicy zębów. Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 1998, 5-8. 4. Brown LJ, Kaste LM, Selwitz RH, Furman LJ: Dental caries and sealant usage in U.S. children, 1988-1991: selected findings from the Third National Health and Nutrition Examination Survey. J Am Dent Assoc
1996; 127(3): 335-343. 5. Kaste LM, Selwitz RH, Oldakowski RJ: Coronal caries in the primary and permanent dentition of children and adolescents 1-17 years of age: United States, 1988-1991. J Dent Res 1996; 75: 631-641. 6. Beauchamp J, Caufield PW, Crall JJ et al.: Evidence-based clinical recommendations for the use of pit and fissure sealant: a report of the American Dental Association Council on Scientific Affairs. J Am Dent Assoc 2008; 139: 257-268. 7. Welbury R, Raadal M, Lygidakis NA. Eapd guidelines for the use of pit and fissure sealants. Eur J Paediatr Dent 2004; 5(3): 179-184. 8. Ahovuo-Saloranta A, Hiiri A, Nordblad A et al.: Pit and fissure sealants for preventing dental decay in the permanent teeth of children and adolescents (Review). The Cochrane Library 2009, Issue 2. 9. Cueto E, Buonocore MG: Sealing of pits and fissures with an adhesive resin: its use in caries prevention. J Am Dent Assoc 1967; 75: 121-128. 10. Aboush YE, Jenkins CB: An evaluation of the bonding of glassionomer restoratives to dentine and enamel. Br Dent J 1986; 161(5): 179-184. 11. Komatsu H, Ikeda T, Ohshima K: Enamel fluoride uptake from glass ionomer cement designed for sealant. J Dent Res 1986; 65: 778 (Abs. 475). 12. Guideline on Pediatric Restorative Dentistry Pediatr Dent. 2008-2009; 30 (Suppl. 7): 163-169. 13. Siegal MD, Garcia AI, Kandray DP, Giljahn LK: The use of dental sealants by Ohio dentists. J Public Health Dent 1996; 56: 12-21. 14. Wyniki badań epidemiologicznych prowadzonych w ramach programu „Monitoring Zdrowia Jamy Ustnej” w 2011 roku. (http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/monitoring_ju_29052012.pdf). 15. Autio-Gold JT: Clinical evaluation of a medium-filled flowable restorative material as a pit and fissure sealant. Oper Dent 2002; 27(4): 325-329. 16. Bader JD, Shugars DA, Bonito AJ: A systematic review of the performance of methods for identifying carious lesions. J Public Health Dent 2002; 62(4): 201-213. 17. Gooch BF, Griffin SO, Gray SK et al.: Preventing dental caries through school – based sealant programs: updated recommendations and reviews of evidence. J Am Dent Assoc 2009; 140(11): 1356-1365. 18. Bader JD, Shugars DA: A systematic review of the performance of a laser fluorescence device for detecting caries. J Am Dent Assoc 2004; 135(10): 1413-1426. 19. Griffin SO, Oong E, Kohn W et al.: CDC Dental Sealant Systematic Review Work Group, et al. The effectiveness of sealants in managing carious lesions. J Dent Res 2008; 87(2): 169-174. 20. Shapira J, Eidelman E: Six-year clinical evaluation of fissure sealants placed after mechanical preparation: a matched pair study. Pediatr Dent 1986; 8(3): 204-205. 21. Blackwood JA, Dilley DC, Roberts MW, Swift Jr EJ: Evaluation of pumice, fissure enameloplasty and air abrasion on sealant microleakage. Ped Dent 2002: 24(3), 199-203. 22. Hiiri A, Ahovuo-Saloranta A, Nordblad A, Makela M: Pit and fissure sealants versus fluoride varnishes for preventing dental decay in children and adolescents. Cochrane Database of Sys Rev 2010; 18;(4). 23. Turska-Szybka A, Grudziąż-Sękowska J, Olczak-Kowalczyk D: Czynniki ryzyka próchnicy wczesnego dzieciństwa i indywidualna ocena poziomu ryzyka na podstawie CAMBRA. Nowa Stomatologia 2011; 3: 119-127.
