W Polsce żyje około 250 tysięcy świadków Jehowy (1). Wśród personelu medycznego, szczególnie w dziedzinach zabiegowych, zetknięcie się ze świadkiem Jehowy powoduje problemy związane z transfuzją krwi i jej składników w okresie przed- i pooperacyjnym.

Rak jelita grubego jest jednym z najczęściej występujących nowotworów wśród mieszkańców krajów wysoko rozwiniętych (2, 3). W Polsce nowotwory jelita grubego stanowią około 11% wszystkich nowotworów u mężczyzn i 9% nowotworów u kobiet (3). Wzrost liczby nowych zachorowań na raka jelita grubego w Polsce, a jednocześnie wzrost liczby świadków Jehowy powoduje, że lekarze specjalności zabiegowych coraz częściej będą spotykać się z problemami prawnymi związanymi z transfuzją krwi i jej składników u takich osób.

W XXI wieku medycyna zorientowana jest na pacjenta, a nie na chorobę (4, 5). Podejście paternalistyczne w relacji lekarz-pacjent zostało uznane za nieadekwatne. Obecnie pacjent ma prawo autonomicznie decydować o wszystkim, co dotyczy jego osoby. Prawa pacjenta chronione są zarówno w aktach międzynarodowych, jak i krajowych (4).

W niniejszym artykule przedstawiono przypadek chorej – świadka Jehowy – operowanej z powodu raka odbytnicy. W artykule skupiono się na omówieniu prawnych aspektów związanych z autonomią chorego do samostanowienia o nieprzetaczaniu krwi i jej składników.

60-letnia chora z rozpoznanym gruczolakorakiem odbytnicy została przyjęta do Oddziału Chirurgii Onkologicznej Szpitala Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z Warmińsko-Mazurskim Centrum Onkologii w Olsztynie celem planowego leczenia chirurgicznego. Stopień zaawansowania nowotworu w wykonanych badaniach obrazowych: iT2N0M0. Chora przed leczeniem chirurgicznym była poddana neoadiuwantowej radioterapii. W badaniu przedmiotowym brzuch u chorej był miękki, niebolesny, bez objawów otrzewnowych. W badaniu per rectum stwierdzono egzofityczny guz, który znajdował się około 2 cm od odbytu. Przed zabiegiem operacyjnym poziom hemoglobiny u chorej wynosił 12,4 g/dl.

Pacjentka po przyjęciu do oddziału poinformowała personel medyczny (lekarzy i pielęgniarki), że jest świadkiem Jehowy i nie wyraża zgody na przetaczanie preparatów krwi i jej składników po zabiegu operacyjnym, nawet gdyby to groziło utratą życia. Chora przedstawiła także pisemne oświadczenie zatytułowane: „Oświadczenie dla służby zdrowia – żadnej krwi”. Chora nie wyraziła także zgody na oznaczenie grupy krwi przed zabiegiem operacyjnym. Od chorej przed operacją została wzięta pisemna odmowa na oznaczenie grupy krwi i na przetaczanie krwi i jej składników w sytuacji, gdyby wymagał tego jej stan po zabiegu operacyjnym.

Pacjentkę zakwalifikowano do zabiegu operacyjnego. W znieczuleniu ogólnym cięciem pośrodkowym poniżej i powyżej pępka otwarto jamę otrzewnej. Uwolniono liczne zrosty sieci większej z powłokami i w miednicy mniejszej. Guz odbytnicy był niewyczuwalny od strony jamy otrzewnej. Płaty wątroby były gładkie, a pozostałe narządy jamy brzusznej bez patologii. Zidentyfikowano lewy moczowód. Wypreparowano esicę z krezką. Po dotarciu do tętnicy i żyły krezkowej dolnej podwiązano je około 2 cm od aorty i od żyły głównej dolnej, a dalej przecięto. Esicę przecięto między dwoma twardymi zaciskami. Pociągając do przodu kikut esico-odbytniczy, dotarto do przestrzeni zaodbytniczej, uwalniając odbytnicę z mezorektum od kości krzyżowej przy użyciu LigaSure. Wypreparowano jelito do przepony miednicznej. Odbytnica była ściśle związana z pochwą, trudna do preparowania ze względu na możliwość uszkodzenia pochwy. Nie wykonywano peritonizacji. Wyłoniono sztuczny odbyt jednolufowy na esicy w sposób typowy. Założono szew ciągły pętlowy powięziowo-otrzewnowy. Szwy pojedyncze na skórę. Następnie po przełożeniu chorej na brzuch wykonano etap kroczowy. Ranę kroczową zamknięto warstwowo. Wycięty guz przesłano do rutynowego badania histopatologicznego (ryc. 1). Wykonano drenaż miednicy. Czas trwania zabiegu operacyjnego wynosił 180 minut.

W pierwszej dobie po operacji hemoglobina u chorej wynosiła 10,1 g/dl. Chora czuła się dobrze, nie zgłaszała dolegliwości bólowych. Przebieg pooperacyjny był niepowikłany. Pacjentka w 7. dobie po zabiegu operacyjnym została wypisana do domu w stanie ogólnym dobrym. Obecnie chora znajduje się pod opieką Poradni Chirurgii Onkologicznej w SP ZOZ MSW z W-MCO w Olsztynie.

Każdy obywatel Rzeczypospolitej Polskiej przebywający w podmiocie leczniczym jest chroniony przez prawa pacjenta, które zapewniają mu pełną autonomię. W obecnych czasach to pacjent decyduje o sposobie leczenia swojej choroby po uzyskaniu pełnych informacji na temat możliwości terapeutycznych od lekarza.

Autonomię pacjenta podczas pobytu zarówno w publicznym, jak i niepublicznym zakładzie opieki zdrowotnej regulują artykuły zapisane w:

– Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku,

– ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z dnia 6 listopada 2008 roku,

– Kodeksie Etyki Lekarskiej z dnia 14 grudnia 1991 roku,

– ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty z dnia 5 grudnia 1996 roku,

– kodeksie cywilnym,

– kodeksie karnym.

W najważniejszym akcie prawnym dla obywatela Rzeczypospolitej Polskiej, czyli w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w rozdziale poświęconym wolności, prawom i obowiązkom człowieka i obywatela znajdują się następujące zapisy mówiące o autonomii jednostki:

– artykuł 30: „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”,

– artykuł 31: „1. Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. 2. Każdy jest obowiązany szanować wolność i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. 3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw”,