Ostre zapalenie trzustki (OZT) jest jednym z częstszych rozpoznań stawianych u pacjentów przyjętych w ramach ostrego dyżuru na oddziały chirurgiczne i gastroenterologiczne. Według wytycznych z 2012 roku (1) stwierdzenie przynajmniej dwóch z trzech poniższych cech upoważnia do rozpoznania ostrego zapalenia trzustki: 1) silnego i nagłego bólu w nadbrzuszu, często promieniującego do kręgosłupa, 2) przynajmniej trzykrotnego wzrostu aktywności amylazy lub lipazy w surowicy krwi, 3) charakterystycznego obrazu w badaniach radiologicznych. Jednak zmiany zapalne lub martwicze w badaniach obrazowych widoczne są dopiero po kilku dniach trwania choroby, więc do większości przypadków wystarczą obraz kliniczny i wzrost aktywności enzymów trzustkowych w surowicy (2). Obecnie wyróżnia się 3 postacie OZT: postać łagodną (bez niewydolności narządowej ani powikłań), umiarkowanie ciężką (przejściowa niewydolność narządowa lub powikłania miejscowe lub ogólnoustrojowe) i ciężką (przetrwała niewydolność jedno- lub wielonarządowa) (2). Śmiertelność podawana w piśmiennictwie (3) waha się od 3% w postaciach łagodnych do 40% w postaciach ciężkich z martwicą trzustki.

Retrospektywnie zebrano dane z historii chorób Kliniki z lat 2008-2013 i dołączono je do wyników publikowanych w „Postępowaniu w ostrym zapaleniu trzustki – doświadczenia Kliniki Chirurgii” (4) dotyczących lat 1989-2007. Pacjentów podzielono na grupy ze względu na stan ciężkości choroby w skali Trapnella. Bazuje ona na objawach klinicznych. Każdy pacjent był poddany standardowemu leczeniu, czyli wstrzymaniu doustnej diety, intensywnej resuscytacji płynowej, leczeniu przeciwbólowemu oraz włączeniu leczenia żywieniowego poza- lub dojelitowego przy ciężkich postaciach lub przy długotrwałym utrzymywaniu się dolegliwości. Rutynowo nie stosowano profilaktyki antybiotykami. Operowano w przypadku niewydolności wielonarządowej spowodowanej martwicą trzustki, gdy pojawiały się objawy zakażenia martwicy lub występowały powikłania OZT, takie jak zakażona torbiel trzustki, martwica jelita oraz krwotok. Pacjenci w stanie ciężkim przenoszeni byli na oddział intensywnej terapii celem dalszego leczenia i monitorowania. Ustąpienie objawów i utrzymująca się tendencja spadkowa aktywności amylazy i lipazy w surowicy wyznaczały moment włączenia diety doustnej.

Przez ostatnie 25 lat do Kliniki było przyjętych 758 pacjentów z rozpoznanym ostrym zapaleniem trzustki, co daje średnio 30,3 chorego na rok. 52% stanowili mężczyźni, a 48% kobiety, chociaż w ostatnich latach zauważono odwrócenie proporcji (w latach 2009-2013: 56,12% K, 43,88% M). Chorych przy przyjęciu oceniono według klasyfikacji Trapnella bazującej na objawach miejscowych i ogólnych (st. I – bolesność uciskowa w nadbrzuszu, st. II – ból, wymioty, obrona mięśniowa w nadbrzuszu, st. III – obrona mięśniowa nad całą jamą brzuszną, st. IV – rozlane zapalenie otrzewnej z towarzyszącymi objawami wstrząsu). Najwięcej pacjentów było w grupie ocenianych na Trapnell II (42,3%) (tab. 1).

Większość chorych (86,81%) miała postać łagodną (Trapnell I-III), łatwo poddającą się leczeniu zachowawczemu. Pozostali (13,19%) wymagali intensywniejszego leczenia, nierzadko monitorowania w warunkach oddziału intensywnej terapii oraz laparotomii. Śmiertelność w tej grupie wyniosła 34% vs postać łagodna 1,22%. Śmiertelność ogólna kształtowała się na poziomie 5,54% (42 chorych). 15 pacjentów (1,98%) zmarło w pierwszych dobach objawów z powodu piorunującej niewydolności wielonarządowej.