© Borgis - Medycyna Rodzinna 3/2014, s. 106-111
Halina Zielińska-Więczkowska1, Katarzyna Ziółkowska2
Problemy życiowe osób niepełnosprawnych na tle uwarunkowań socjodemograficznych
Life problems of the disabled in the aspect of socio-demographic factors
1Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń, Collegium Medicum, Bydgoszcz
2Oddział Intensywnej Opieki Medycznej, 10 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką, Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej, Bydgoszcz
Summary
Introduction. Disability still constitutes a serious social and medical problem and limits a person’s functioning in numerous crucial fields of everyday life.
Aim. The aim of this work was to develop knowledge of various fields of everyday life of the disabled in the aspect of socio-demographic factors.
Material and methods. The research was conducted among 81 patients (aged 18-80) of the Rehabilitation Ward of the 10th Military Research Hospital with Polyclinic of Independent Public Health Care in Bydgoszcz. More than 90% of the surveyed were in the age group of 18-35. Self-made questionnaire was used as a research tool. The inclusion in the study decided to adopt a disabled person over 18 the age of the 10th Military Research Hospital with Polyclinic of Independent Public Health Care in Bydgoszcz. Study was carried out completely anonymous and random.
Results. In the investigated group (n = 81) a physical disability constituted the dominant type of disability (53.1%). When applying statistical tests, a number of correlations were found. Education, place of residence and material status turned out to be the most differentiating factors. Statistical analysis proved disable people with higher degree or those living in cities, mostly bigger ones, to be in a better life situation. Only 16% of respondents reported no architectural barriers. However, the following were listed by others as the architectural barriers: urban barriers, curbs, doorstep, stairs, bathroom facilities. Over 67% experience lack of tolerance from the society. 60% of the surveyed are professionally active.
Conclusions. The below should be granted to the disabled: 1. good conditions for constant development, education and raising their qualifications; 2. improvement of their housing and social conditions, especially in small towns and villages; 3. elimination of architectural barriers, especially in small towns and villages.
Wstęp
Niepełnosprawność w literaturze przedmiotu bywa różnie definiowana. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa niepełnosprawność jako „wielowymiarowe zjawisko wynikające ze wzajemnych oddziaływań między ludźmi a ich fizycznym i społecznym otoczeniem, efekt barier napotykanych w otoczeniu fizycznym i społecznym” (1). Niepełnosprawność stanowi poważny problem socjomedyczny współczesnych czasów. Skala tego zjawiska wykazuje w Polsce tendencje wzrostowe (2, 3). Z doniesień wynika, że w naszym kraju mamy obecnie prawie 3,4 miliona osób niepełnosprawnych w wieku powyżej 15. roku życia, z czego 2,1 miliona stanowią osoby w wieku produkcyjnym (4). Przyczyn wzrostu liczby osób niepełnosprawnych należy upatrywać w przemianach demograficznych, skutkach schorzeń cywilizacyjnych (otyłość, udary mózgu) oraz niskiej aktywności fizycznej (komputeryzacja stanowisk pracy, rozwój motoryzacji). Warto podkreślić, że główną przyczyną niepełnosprawności w populacji osób po 40. roku życia jest udar mózgu (5). Przemiany demograficzne, jakie zachodzą we współczesnym świecie, pociągają za sobą wyraźny wzrost odsetka osób starszych, a tym samym schorzeń przewlekłych, prowadzących do ograniczenia mobilności, zniedołężnienia i niepełnosprawności.
Z badań niemieckich przeprowadzonych na dużej grupie osób starszych (n = 4117) wynika, że u blisko co drugiej osoby występowała niepełnosprawność (44,7%). Szczególnie dotyczyła kobiet, osób o niskich dochodach, cierpiących na choroby stawów lub oczu (6). Wymienione czynniki mogą być prognostykami niepełnosprawności nabytej i stanowić cenne źródło kierunku działań profilaktycznych.
Wśród innych przyczyn prowadzących do niepełnosprawności wymienia się ponadto: przesunięte macierzyństwo, ekodramat, postęp medycyny, który powoduje wydłużenie życia, a co za tym idzie perspektywicznie wzrost odsetka osób z niepełnosprawnością, duże rozwarstwienie grup społecznych i związaną z nim pauperyzację, która wpływa na ograniczenia w korzystaniu z usług medycznych (2). W grupie osób niepełnosprawnych znajdują się także ludzie młodzi z wadą wrodzoną oraz po różnego rodzaju doznanych urazach (wypadki komunikacyjne, budowlane, skoki do wody itp.).
Niepełnosprawność znajduje swoje niekorzystne odzwierciedlenie w jakości życia (7). Osoby niepełnosprawne doświadczają złożonych problemów w wielu ważnych obszarach codziennego funkcjonowania.
Największą grupę wśród osób niepełnosprawnych stanowią osoby z dysfunkcją narządu ruchu (8). Według doniesień badawczych spadek mobilności w większym stopniu rzutuje na jakość życia niż wielość schorzeń przewlekłych (7).
Ze względu na uszkodzenie i istniejące deficyty wyróżnia się trzy grupy osób niepełnosprawnych: osoby z deficytami sensorycznymi (słuch, wzrok), z ograniczeniami w poruszaniu się i z ograniczeniami w sferze psychicznej (1).
Osoby niepełnosprawne napotykają na bariery (urbanistyczne, komunikacyjne, organizacyjne), których skutkiem jest wycofanie się tej grupy osób z różnych form aktywności (1). Zdaniem socjologów w minimalizowaniu barier powinno się przestrzegać trzech zasad: stwarzania formy zachęty do organizowania przestrzeni bez barier, kompleksowej koordynacji działań oraz sankcji (1).
Osoby niepełnosprawne są jedną z grup społecznych najbardziej doświadczających marginalizacji (9). W krajach Unii Europejskiej od 2001 roku podejmowane są działania zapobiegające ubóstwu i społecznemu wykluczeniu (9). Z doniesień empirycznych wynika, że stygmatyzacja dotyczy także ich opiekunów (10). Dlatego bardzo pożądane są różne formy wsparcia, zarówno osób niepełnosprawnych, jak i ich opiekunów. Należy przełamywać stereotypy tkwiące w świadomości osób niepełnosprawnych. Ważną rolę mają tu do spełnienia instytucje o charakterze pomocowym i doradczym (11). Jak wynika z przeglądu doniesień, doświadczanie marginalizacji przez osoby niepełnosprawne wyznaczają: sytuacja materialna, poczucie bezsilności i krzywdzące stereotypy (12). Bezrobocie i wynikające z tego faktu trudności finansowe to krótka droga, aby znaleźć się na marginesie życia społecznego (8). Z piśmiennictwa wynika, że wyższy status społeczny wyznacza bardziej pozytywne postawy wobec osób niepełnosprawnych (13). W stosunku do osób niepełnosprawnych przeważa postawa unikająca (14). Pozytywne postawy częściej przejawiają osoby młodsze oraz kobiety (8).
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) za III kwartał 2011 roku aktywnych zawodowo jest tylko 27,3% osób niepełnosprawnych (4). Według doniesień wskaźnik aktywności zawodowej w grupie osób niepełnosprawnych w Polsce jest jednym z najniższych spośród krajów europejskich (15, 16). W Unii Europejskiej wynosi on około 50% (4). Dąży się do uzyskania wskaźnika oscylującego na poziomie 40%, zbliżonego do pozostałych państw Unii (17). Przyczyn bezrobocia wśród niepełnosprawnych upatruje się w barierach systemowych, w zakresie przepisów prawnych oraz procesie kształcenia (4).
Cel pracy
Celem pracy było ukazanie istotnych problemów obrazujących sytuację życiową osób niepełnosprawnych w ważnych sferach życia na tle uwarunkowań socjodemograficznych oraz poszukiwanie w tym zakresie zależności korelacyjnych.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w 2010 roku w grupie 81 pacjentów (37 kobiet i 44 mężczyzn) Oddziału Rehabilitacji 10 Wojskowego Szpitala Klinicznego z Polikliniką SP ZOZ w Bydgoszczy. Zakres wieku badanych wyniósł 18-80 lat, jednak przeważająca większość to osoby w wieku 18-35 lat. Badania przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego z zastosowaniem autorskiego kwestionariusza ankiety (31 pytań). Ankieta dotyczyła ważnych obszarów codziennego funkcjonowania osób niepełnosprawnych, w tym danych socjodemograficznych. O włączeniu do badań decydowało przyjęcie osoby niepełnosprawnej powyżej 18. roku życia do Oddziału Rehabilitacji 10 Wojskowego Szpitala Klinicznego z Polikliniką SP ZOZ w Bydgoszczy.
Na prowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej UMK Collegium Medicum w Bydgoszczy (KB/110/2010).
Analizę statystyczną przeprowadzono w programie STATISTICA 6.0. Przyjęto poziom istotności p < 0,05. Wartości powyżej uznano za nieistotne statystycznie.
Wyniki
Uczestniczące w badaniu osoby niepełnosprawne to głównie ludzie młodzi (95,1%). W badanej grupie osób (n = 81) dominowało średnie wykształcenie (40,7%), w dalszej kolejności: zawodowe (25,9%), wyższe (6,2%) i podstawowe (6,2%). Większość chorych mieszkała w mieście (72,8%), z tego prawie 20% w dużej aglomeracji miejskiej (pow. 100 tys. mieszkańców). Ze środowiska wiejskiego pochodziło 27,2% badanych. Co drugi niepełnosprawny pacjent mieszkał w bloku, 40% – w domku jednorodzinnym, prawie 9% – w domu pomocy społecznej i pozostałe nieliczne osoby w innych placówkach. Co trzecia osoba mieszkała z małżonkiem, prawie 30% z partnerem życiowym, samotnie – 20%. Pozostałe osoby zamieszkiwały z dziećmi.
U ponad połowy pacjentów występowała niepełnosprawność nabyta (60,5%), w pozostałych przypadkach – wrodzona (39,5%). Wśród ankietowanych głównym rodzajem niepełnosprawności była dysfunkcja narządu ruchu (53,1%), prawie 20% stanowiła niepełnosprawność spowodowana ogólnym stanem zdrowia, dla 13,6% była to dysfunkcja narządu słuchu i mowy. W pozostałych przypadkach (ponad 13%) – dotyczyła narządu wzroku.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Woźniak Z: Niepełnosprawność i niepełnosprawni w polityce społecznej. Społeczny kontekst medycznego problemu. Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej „Academica”, Warszawa 2008. 2. Kiwerski JE: Czynniki wpływające na wzrost niepełnosprawności i możliwych działań profilaktycznych. Postępy Rehabilitacji 2008; 2: 49-53. 3. Borys B: Strategie radzenia sobie ze stresem osób niepełnosprawnych. Fizjoterapia 2007; 15: 42-49. 4. Kołodziejska A: Niepełnosprawni a polski rynek pracy. Dostępne na stronie: http://www.bezrobocie.org.pl (stan na dzień 6.06.2013). 5. Hebel K, Bieniaszewski L: Wsparcie społeczne i pomoc instytucjonalna dla osób niepełnosprawnych po udarze mózgu. Forum Medycyny Rodzinnej 2008; 2: 76-83. 6. Strobl R, Müller M, Emeny R et al.: Distribution and determinants of functioning and disability in aged adults – results from the German KORA-Age study. BMC Public Health 2013; 13: 137. doi:10.1186/1471-2458-13-137. 7. Groessl EJ, Kaplan RM, Rejeski WJ et al.: Health-Related Quality of Life in Older Adults at Risk for Disability. Am J Prev Med 2007; 33: 214-218. doi:10.1016/j.amepre.2007.04.031. 8. Olszak-Krzyżanowska B: Problemy życiowe osób niepełnosprawnych z uszkodzonym narządem ruchu. [W:] Miłkowska G, Olszak-Krzyżanowska B (red.): Teraźniejszość i przyszłość osób niepełnosprawnych w kontekście społecznych zmian. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2008: 199-212. 9. Ochonczenko H: Kierunki działań w polityce Unii Europejskiej wobec osób niepełnosprawnych. [W:] Miłkowska G, Olszak-Krzyżanowska B (red.): Teraźniejszość i przyszłość osób niepełnosprawnych w kontekście społecznych zmian. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2008: 15-24. 10. Chou YC, Pu CY, Lee YC et al.: Effect of perceived stigmatisation on the quality of life among ageing female family carers: a comparison of carers of adults with intellectual disability and carers of adults with mental illness. Journal of Intellectual Disability Research 2009; 53: 654-664. doi: 10.1111/j.1365-2788.2009.01173.x. 11. Kutek-Sładek K: Studia wyższe szansą dla osób niepełnosprawnych. [W:] Flanczewska-Wolny M (red.): Jakość życia w niepełnosprawności. Mity a rzeczywistość. Oficyna Wydawnicza Impuls, Gliwice-Kraków 2007: 211-221. 12. Barnes C, Mercer G: Niepełnosprawność. Wydawnictwo Sic! s.c., Warszawa 2008. 13. Wolska-Zogata I: Postawy społeczne wobec osób niepełnosprawnych – przegląd badań. Współczesne Pielęgniarstwo i Ochrona Zdrowia 2012; 1: 81-86. 14. Ferenz K: Źródła kształtowania się postaw wobec osób niepełnosprawnych. [W:] Miłkowska G, Olszak-Krzyżanowska B (red.): Teraźniejszość i przyszłość osób niepełnosprawnych w kontekście społecznych zmian. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2008: 97-104. 15. Cyran A, Wiszniewska M, Walusiak-Skorupa J: Bariery w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych na poziomie opieki profilaktycznej nad pracownikiem. Med Pr 2012; 63: 637-650. 16. Żołnierczyk-Zreda D, Majewski T: Przystosowanie środowiska pracy do możliwości osób z dysfunkcją ruchu oraz osób niepełnosprawnych intelektualnie i psychicznie. Med Pr 2012; 63: 493-504. 17. Mizera L: Rola PFRON w aktywizowaniu zawodowym i wspieraniu zatrudnienia osób niepełnosprawnych. [W:] Ochonczenko H, Paszkowicz M (red.): Potrzeby osób niepełnosprawnych w warunkach globalnych przemian społeczno-gospodarczych. Tom II. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006: 93-113. 18. Pawłowska-Cyprysiak K, Konarska M, Żołnierczyk-Zreda D: Uwarunkowania jakości życia osób niepełnosprawnych ruchowo. Med Pr 2013; 64: 227-237. 19. Konarska J: Przemiany społeczne szansą dla osób niepełnosprawnych. [W:] Miłkowska G, Olszak-Krzyżanowska B (red.): Teraźniejszość i przyszłość osób niepełnosprawnych w kontekście społecznych zmian. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2008: 85-93. 20. Jesionek A: Zjawisko bezrobocia wśród osób niepełnosprawnych. [W:] Miłkowska G, Olszak-Krzyżanowska B (red.): Teraźniejszość i przyszłość osób niepełnosprawnych w kontekście społecznych zmian. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2008; 269-277. 21. Kowal E: Problemy życia codziennego osób niepełnosprawnych. [W:] Ochonczenko H, Nowicka A (red.): Potrzeby osób niepełnosprawnych w warunkach przemian społeczno-gospodarczych. Tom I. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006: 77-87.
