© Borgis - Medycyna Rodzinna 3/2014, s. 147-151
Agnieszka Godek
Nowoczesne metody leczenia boreliozy z koinfekcją (antybiotyki, żywienie)
Modern methods of treatment of Lyme disease with co-infection (antibiotics, nutrition)
Dietetyka, Wydział Nauk o Zdrowiu, Wyższa Szkoła Biznesu i Nauk o Zdrowiu, Łódź
Akademia Urody Perfect You, Warszawa
Summary
It has long been observed that the occurrence and treatment of tick-borne diseases, such as Lyme disease, Babesiosis, TBE (tick-borne encephalitis), or HGA (human granulocytic anaplasmosis) are matters of growing concerns. The difficulties concerning their diagnosis and treatment still persist despite the significant progress of medical science. Due to the scant knowledge of and lack of access to adequate diagnostic methods, the diseases tend to be misdiagnosed or are diagnosed too late, which is also connected with inappropriate treatment. Moreover, the treatment process itself is difficult, long-lasting, arduous, and – unfortunately – may be unsuccessful. It may happen that in the wake of prolonged treatment with antibiotics, human organism loses its defence mechanisms, causing patients to be more vulnerable to fungal diseases and other disorders which result from prolonged antibiotic therapy. Measures which are broadly defined as nutritherapy (including adequate diet, supplementation and phytotherapy) may prevent secondary consequences of prolonged antibiotic therapy. Thus, nutritherapy can be perceived not only as a chance to counteract the damaging effects of antibiotic therapy but also as augmentation therapy. Despite its efficiency, a tendency to ignore adjunctive therapy still persists, as it is not fully recognized as a valuable medical method in the treatment of tick-borne diseases. However, it deserves to be given adequate attention, along with the increase of awareness of its significance in medical treatment. The dissertation presents the current state-of-the-art concerning the treatment of tick-borne diseases with the aid of nutritherapy.
Wstęp
Choroby odkleszczowe to choroby przenoszone przez kleszcze – niewielkie stawonogi należące do rzędu roztoczy i gromady pajęczaków. Żywią się krwią ludzi i zwierząt. Najwięcej chorób odkleszczowych przenosi kleszcz pospolity Ixodes ricinus. Za jego pośrednictwem przenoszone są patogeny około 20 chorób, m.in.: boreliozy, anaplazmozy, babeszjozy i kleszczowego zapalenia mózgu (1).
Kleszcz żeruje na żywicielu do kilku dni, po czym odpada i przeobraża się w kolejne stadium rozwoju: larwa przechodzi w nimfę, nimfa w postać dorosłą, a dorosła samica składa jaja i kończy żywot (2). Larwy bytują na małych zwierzętach – gadach, ptakach i drobnych ssakach, nimfy na ssakach średniej wielkości, np. zającach, zaś osobniki dorosłe, zwłaszcza samice, żerują na dużych zwierzętach (krowa, jeleń) oraz na ludziach (3). W celu pobrania krwi kleszcz wczepia się w skórę żywiciela za pomocą rurkowatego hypostomu złożonego z kilku ząbków, będącego elementem aparatu kłująco-ssącego. Ponadto wraz ze śliną wstrzykuje w skórę żywiciela substancje znieczulające, by uniemożliwić żywicielowi uchwycenie momentu wkłuwania się. Kleszcz zazwyczaj przytwierdza się w ukryte lub owłosione części ciała, np. głowę, pachy, narządy płciowe, pośladki lub zgięcia dużych stawów, np. pod kolanami (2).
Kleszcze występują praktycznie we wszystkich rodzajach środowisk, zarówno w bardzo wilgotnych terenach tropikalnych, jak i na pustyniach czy stepach. Na całym świecie żyje około 800 gatunków kleszczy, w tym 21 żyje na terenie Polski. Najczęściej bytują w lasach liściastych i mieszanych, z wilgotną ściółką i bogatym poszyciem, na łąkach, polach uprawnych i pastwiskach. Są również spotykane na terenach podmokłych porośniętych trawą i krzewami, nad wodą czy w miejskich parkach, skwerach lub działkach (2).
Jedną z najpoważniejszych i najbardziej rozpowszechnionych chorób przenoszonych przez kleszcze jest borelioza. Stanowi ona najczęściej występującą chorobę transmisyjną w Europie, w tym również w Polsce. Od wielu lat obserwowany jest stały wzrost częstości jej występowania (3). Niektóre tereny w Polsce są wyjątkowo narażone na występowanie zakażonych kleszczy. Największy wskaźnik zapadalności w poprzednich latach odnotowano w województwie podlaskim, czyli terenie o znacznej ilości ognisk przyrodniczych (4).
Charakterystyka boreliozy
Borelioza, zwana też chorobą z Lyme, to przewlekła, wieloukładowa i wielopostaciowa choroba wywoływana przez Gram-ujemną, spiralną bakterię – krętka Borrelia burgdorferi przenoszonego przez kleszcze. Do zakażenia boreliozą dochodzi na skutek bezpośredniego kontaktu kleszcza zakażonego krętkiem Borrelia ze skórą człowieka. W momencie kontaktu krętek wnika do organizmu ludzkiego wraz ze śliną lub wymiocinami kleszcza. Zakażenie zazwyczaj następuje po 24-48 godzinach bytowania pasożyta w ciele człowieka, dlatego tak istotne jest jak najszybsze usunięcie go (5). Jeżeli kleszcz pozostaje w skórze ponad 72 godziny, zakażenie boreliozą jest praktycznie stuprocentowe (3).
Bakterie Borrelia burgdorferi mają złożoną strukturę genetyczną, zapewniającą im wyjątkowo efektywną adaptację do organizmu ludzkiego. Po dostaniu się do organizmu człowieka mają zdolność przechodzenia z ruchliwych form aktywnych w formy nieruchome, tzw. cysty. W takiej utajonej postaci są w stanie przebywać długo – jest to tzw. okres latencji, podczas którego nie występują u człowieka żadne symptomy choroby. Taka postać bakterii jest pozbawiona ściany komórkowej, co tłumaczy niską skuteczność leczenia boreliozy niektórymi antybiotykami, których działanie polega głównie na hamowaniu syntezy ściany komórkowej bakterii. Część krętków posiada zdolność do ponownego przechodzenia w ruchliwe formy spiralne, co jest powodem pojawiania się nawrotów i zaostrzeń choroby. Ponadto krętki Borrelia burgdorferi przechodzą długotrwały proces namnażania, dlatego występuje konieczność podawania antybiotyków przez okres co najmniej 4 tygodni (3). W trakcie ataku krętków na komórkę układu odpornościowego człowieka dochodzi do niszczenia jej ściany komórkowej, otaczania się bakterii błoną komórkową gospodarza, co powoduje, że bakteria staje się nierozpoznawalna dla układu immunologicznego kręgowca, a tym samym nie jest możliwa skuteczna obrona immunologiczna organizmu (6).
Borelioza ma bardzo złożony i różnorodny obraz kliniczny. Może mieć przebieg bezobjawowy, może dawać tylko objawy skórne w postaci rumienia wędrującego lub może ujawniać się w postaci rozsianej z zajęciem dużej liczby narządów i tkanek. Symptomy zazwyczaj pojawiają się po okresie 1-4 tygodni od zakażenia, jednak czasami mogą wystąpić nawet po 3 dniach. Przyjmuje się umowny podział choroby na 3 fazy: wczesną zlokalizowaną, wczesną rozsianą i późną (1).
Faza pierwsza (wczesna zlokalizowana) trwa od 3 do 40 dni od ukąszenia przez zakażonego kleszcza. W miejscu ukłucia tworzy się tzw. rumień wędrujący (łac. erythema migrans), mający najpierw postać niedużej plamki lub grudki, która stopniowo zwiększa swe rozmiary, aż powstaje duża czerwona plama, z charakterystycznym przejaśnieniem w środku (7). Zazwyczaj rumień ma średnicę większą niż 5 cm, przez co można odróżnić go od skórnej zmiany alergicznej mogącej wystąpić po ukłuciu kleszcza. Tworzeniu się rumienia może towarzyszyć miejscowe swędzenie, pieczenie, ból lub mogą występować objawy grypopodobne (gorączka, bóle mięśniowo-stawowe, ból głowy, zmęczenie). Rumień stanowi odpowiedź układu immunologicznego na migrację krętków w skórze (8). W fazie pierwszej może pojawiać się również tzw. chłoniak limfocytarny skóry, mający postać grudki lub sinoczerwonego guzka o średnicy 1-5 mm, występujący najczęściej na płatkach usznych, łokciach, mosznie lub sutkach (5). Jeżeli w fazie pierwszej nie podejmie się leczenia przeciwbakteryjnego, infekcja przyjmie postać rozsianą z objawami wtórnymi (9).
Faza druga (wczesna rozsiana) rozwija się po kilku tygodniach lub miesiącach od zakażenia i jest skutkiem rozsiewu krętka Borrelia z krwią i chłonką do odległych miejsc ustroju, np. do układu nerwowego, serca, stawów czy skóry. Rozwijają się objawy wtórne boreliozy (1). Najczęściej są to zapalenia stawów, zaburzenia neurologiczne i kardiologiczne. W przypadku zapalenia stawów w większości przypadków zajęte zostają niesymetrycznie stawy duże obwodowe, dochodzi do zapalenia maziówki. Zaburzenia neurologiczne przebiegają pod postacią nawracającego limfocytarnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, neuropatii obwodowych lub zapalenia korzeni nerwowych. Zaburzenia kardiologiczne zaś polegają na postępującej kardiomiopatii, zapaleniu osierdzia, wsierdzia i mięśnia sercowego, lewokomorowej niewydolności serca, zaburzeniach przewodnictwa mięśnia sercowego, aż do bloków całkowitych (9).
Faza trzecia (późna, przewlekła) stanowi przetrwałe zakażenie, które rozwija się w okresie od roku do kilku lat od zakażenia. Charakteryzuje się występowaniem objawów przewlekłego zanikowego zapalenia skóry dystalnych części kończyn górnych i dolnych, destrukcyjnymi zmianami zapalnymi stawów, przewlekłym zapaleniem mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych z przewlekłymi zespołami neurologicznymi i psychicznymi. Faza ta jest szczególnie trudna do rozpoznania i leczenia, gdyż mimo wcześniejszego przyjmowania antybiotyków infekcja wciąż pozostaje aktywna (1).
Borelioza może przyjmować różne postacie, w zależności od miejsca umiejscowienia się krętków Borrelia. Najczęściej występują postacie: stawowa, kardiologiczna i neurologiczna.
Postać stawowa boreliozy, boreliozowe zapalenie stawów – LA (ang. Lyme arthritis) – jest najczęstszą postacią choroby, powstającą na skutek zakażenia stawów krętkami Borrelia. Charakteryzuje się bólami kostno-stawowymi, występującymi asymetrycznie, w jednym lub kilku stawach naraz. Bóle mają zmienny przebieg i nieregularne nawroty. Zazwyczaj dotyczą kolan lub innych dużych stawów kończyn. Bólom może towarzyszyć obrzęk i ocieplenie zajętego stawu (10).
Postać kardiologiczna boreliozy jest spowodowana zajęciem mięśnia sercowego przez krętki Borrelia i odznacza się obecnością bloku przedsionkowo-komorowego, bloku prawej lub lewej odnogi pęczka Hisa i innych zaburzeń przewodnictwa wewnątrzkomorowego. Może przebiegać bezobjawowo lub dawać objawy w postaci duszności, zmniejszonej tolerancji wysiłkowej, omdleń, zawrotów głowy, bólów zamostkowych, kołatania serca czy symptomów prawo- lub lewokomorowej niewydolności serca. W 90% przypadków postać kardiologiczna boreliozy jest całkowicie uleczalna (11).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Pogłód R, Rosiek A, Siński E, Łętowska M: Choroby odkleszczowe w aspekcie bezpiecznego krwiodawstwa. Journal of Transfusion Medicine 2011; 4(1): 4-22. 2. Świątkowska B: Borelioza i inne choroby powiązane z ukąszeniem przez kleszcze. Prewencja i Rehabilitacja 2011; 3: 1-7. 3. Cisak E, Zwoliński J: Borelioza i inne choroby przenoszone przez kleszcze w aspekcie narażenia zawodowego: poradnik dla lekarzy. Oficyna Wydawnicza Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Łódź 2010: 12, 17, 21-22, 41-42. 4. Pańczuk A, Kozioł-Montewka M, Tokarska-Rodak M: Analiza porównawcza wskaźników epidemiologicznych zakażeń kleszczy w Europie w aspekcie epidemiologii boreliozy w Polsce. Medical and Biological Science 2007; 21(4): 21-26. 5. Maks K, Kolbe-Panek A: Borelioza: poradnik dla pacjentów. MedPharm Polska, Wrocław 2008: 79. 6. Witecka-Knysz E: Borelioza: dlaczego diagnostyka jest taka trudna. Diagnostyka Laboratoryjna 2007; 4: 1-4. 7. Garlicki A: Współczesne leczenie Boreliozy z Lyme. Przegląd Epidemiologiczny 2007; 61: 449-456. 8. Wolf-Dieter S: Naturalne leczenie boreliozy. Purana, Wrocław 2012: 60, 96-97, 113-119, 184-188, 238. 9. Sokalska-Jurkiewicz M: Borelioza. Służba Zdrowia 2007: 41-44. 10. Grygorczuk S, Pancewicz S, Zajkowska J et al.: Postać stawowa boreliozy z Lyme. Polski Merkuriusz Lekarski 2008; 24(144): 542-544. 11. Grzesik P, Oczko-Grzesik B, Kępa L: Objawy kardiologiczne w przebiegu Boreliozy z Lyme. Przegląd Epidemiologiczny 2004; 58: 589-596. 12. Zajkowska J: Neuroborelioza – wybrane aspekty patogenezy, diagnostyki i leczenia. Polski Merkuriusz Lekarski 2008; 24(143): 453-457. 13. Owecki M, Kozubski W: Obraz kliniczny neuroboreliozy. Wiadomości Lekarskie 2007; 60(3-4): 167-170. 14. Prokopowicz D: Zakażenia – obraz kliniczny, rozpoznanie, leczenie. Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 2002, s. 16. 15. Zwoliński J: Anaplazmoza granulocytarna jako nowy problem zdrowia publicznego. Zdrowie Publiczne 2007; 117: 213-219. 16. Grygorczuk S: Ehrlichioza – choroba mało znana i rzadko rozpoznawana w Polsce. Wiadomości Lekarskie 2004; 57(9-10): 456-461. 17. Fiecek B, Chmielewski T, Tylewska-Wierzbanowska S: Zakażenia Bartonella Spp. ze szczególnym uwzględnieniem chorób oczu. Postępy Mikrobiologiczne 2012; 51(1): 47-53. 18. Podsiadły E: Występowanie zakażeń Bartonella henselae i Bartonella quintana w Polsce w latach 1998-2001. Przegląd Epidemiologiczny 2002; 56: 399-407. 19. Mierzyńska D, Hermanowska-Szpakowicz T: Tularemia jako potencjalna broń bioterrorystów. Medycyna Pracy 2002; 53(3): 279-281. 20. Truszczyński M: Gorączka Q, choroba zwierząt i zoonoza – aspekty praktyczne. Życie Weterynaryjne 2010; 85(7): 584-587. 21. Kozielewicz D, Jendryczka E, Olczak A, Abdulgater A: Opis przypadku gorączki Q. Wiadomości Lekarskie 2006; LIX(3-4): 274-276. 22. Klimaszewski A: Borelioza i współinfekcje. FAQ (Frequently Asked Questions), czyli Najczęściej Zadawane Pytania. Stowarzyszenie Chorych na Boreliozę. Bielsko-Biała 2009: 49-50, 57, 59, 77, 79, 85. 23. Buhner SH: Healing Lyme. Randolph, Raven Press, Vermont 2005: 81.
