© Borgis - Postępy Fitoterapii 3/2014, s. 180-183
*Wiesława Bylka, Elżbieta Studzińska-Sroka, Paulina Znajdek-Awiżeń
Stan badań nad zielem mierznicy czarnej (Ballotae nigrae herba)
Ballotae nigrae herba – current state of knowledge
Katedra i Zakład Farmakognozji, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. Irena Matławska
Summary
Ballotae nigrae herba monograph has been included in the Polish Pharmacopoeias VIII and IX. The plant is recommended in anxiety, sleep disorders and to relieve gastric symptoms. Among chemical constituents of B. nigrae herba phenylpropanoids, labdane-type diterpenes and flavonoids have been identified. However, the information on biological activity of the plant are scarce so far. It has already been proven that B. nigrae herba exert sedative, antioxidant, antimicrobial as well as hypoglycemic activity. There are no reports on significant side effects and contraindications resulting from the use of the plant.
W ostatnich latach obserwuje się wzmożone zainteresowanie roślinami leczniczymi. Znajduje to odbicie we wzrastającej liczbie monografii nowych surowców roślinnych zamieszczanych w farmakopeach. Jednym z nich jest ziele mierznicy czarnej (Ballotae nigrae herba) wprowadzone do Farmakopei Polskiej VIII, a także ujęte w FP IX (1, 2).
Opis rośliny
Mierznica czarna (bezząb czarny) Ballota nigra L. syn. Marrubium nigrum Crantz. (ang. Black Horehound) jest byliną z rodziny Jasnotowatych. Występuje powszechnie niemal w całej Europie, w Afryce Północnej, Ameryce Północnej, centralnej Azji i na Bliskim Wschodzie. W Polsce jest pospolita na niżu, gdzie można ją spotkać w zaroślach, przychaciach oraz przydrożach. Roślina po suszeniu czernieje, co ma związek z jej nazwą gatunkową. Cechuje ją nieprzyjemny zapach.
Mierznica czarna ma czterokanciastą łodygę osiągającą wysokość do 1,3 m, wzniesioną, niekiedy słabo rozgałęzioną, ciemnozieloną lub czerwonobrunatną. Szarawozielone liście umieszczone nakrzyżlegle, są ogonkowe, jajowate lub okrągłe, o szerokości 2-4 cm i grubokarbowanym brzegu oraz pierzastym, spodem o uwypuklonym unerwieniu. Liście i łodygi pokryte są licznymi białawymi włoskami. Kwiaty grzbieciste, zebrane w nibyokółki w kątach górnych liści i na szczytach łodyg osadzone są na szypułkach. Owłosiony kielich ma lejkowaty kształt i długość do 1 cm oraz pięć rynienkowatych podłużnych ząbków o długości do 4 mm. Korona jest dwuwargowa, barwy jasnoróżowej lub lilioworóżowej o długości 13-17 mm. Górna warga na zewnętrznej stronie jest owłosiona (1, 2).
Surowcem według FP IX są wysuszone, kwitnące szczyty pędów Ballota nigra L. (ziele mierznicy czarnej; Ballotae nigrae herba), które powinny zawierać nie mniej niż 1,5% sumy pochodnych kwasu orto-dihydroksycynamonowego w przeliczeniu na akteozyd (C29H36O15) (wysuszona substancja roślinna) (2).
Skład chemiczny
Głównymi związkami czynnymi surowca są fenylopropanoidy w ilości około 5,5% (3): glikozydy kwasu orto-dihydroksycynamonowego, w tym akteozyd (werbaskozyd), forsytozyd B, arenariozyd (4), ballotetrozyd (5), alyssonozyd, lawandulifoliozyd, angorozyd oraz nieglikozydowa pochodna: kwas (+)-E-kawoilo-L-jabłkowy (3) (ryc. 1 i 2).
Ryc. 1. Kwas (+)-E-kawoilo-L-jabłkowy.
 |
| | R1 |
R2 |
R3 |
| Akteozyd (werbaskozyd) |
H |
H |
H |
| Forsytozyd B |
β-apioza |
H |
H |
| Arenariozyd |
β-ksyloza |
H |
H |
| Ballotetrozyd |
β-apioza |
α-arabinoza |
H |
| Alyssonozyd |
β-apioza |
β-apioza |
|
Ryc. 2. Fenylopropanoidy w Ballotae nigrae herba.
Ponadto ziele mierznicy czarnej zawiera flawonoidy, głównie pochodne apigeniny i luteoliny: 7-glukozyd apigeniny, 6,8-diglukozyd apigeniny (wicenina-2), a także 7-mleczan luteoliny, 7-glukozylomleczan luteoliny (6), oraz diterpenowe laktony typu labdanu: ballotinon, ballonigrynę (7, 8), 7-α- acetoksymarubinę (9), ballotenol (10), preleosibirynę (11), 13-hydroksynigrynolid (10).
Zastosowanie
W medycynie ludowej surowiec wykorzystywany był jako środek uspokajający i żółciopędny. Ponadto tradycyjnie stosowano go w stanach spastycznych przewodu pokarmowego (również na tle nerwowym), w nudnościach i wymiotach oraz w krztuścu, a także jako środek łagodzący objawy menopauzy (12-14).
Według zaleceń ESCOP ziele mierznicy stosuje się w napięciu, niepokoju, zdenerwowaniu, drażliwości, w trudnościach w zasypianiu oraz zaburzeniach snu, a także w łagodzeniu nienasilonych spastycznych dolegliwości żołądkowych (15).
Dawkowanie i sposób podawania
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Farmakopea Polska VIII. Ballotae nigrae herba. Warszawa 2008. 2. Farmakopea Polska IX Ballotae nigrae herba. Warszawa 2011. 3. Didry N, Seidel V, Dubreuil L i wsp. Isolation and antibacterial activity of phenylpropanoid derivatives from Ballota nigra. J Ethnopharmacol 1999; 67(2):197-202. 4. Seidel V, Bailleul F, Tillequin F. Phenylpropanoid glycoside from Ballota nigra. Planta Med 1996; 62:186-7. 5. Seidel V, Bailleul F, Libot F i wsp. A phenylpropanoid glycoside from Ballota nigra. Phytochem 1997; 44(4):691-3. 6. Bertrand M, Tillequin F, Bailleul F. Two major flavonoids from Ballota nigra. Biochem Syst Ecol 2000; 28(10):1031-3. 7. Savona G, Piozzi F, Hanson JR i wsp. Structure of ballotinone, a diterpenoid from Ballota nigra. J Chem Soc Perkin Trans 1976; 1:1607-9. 8. Savona G, Piozzi F, Hanson JR i wsp. The structure of ballotenol, a new diterpenoid from Ballota nigra. J Chem Soc Perkin Trans 1977; 1:497-9. 9. Savona, G. Piozzi F, Hanson JR i wsp. Structures of three new diterpenoids from Ballota species. J Chem Soc Perkin Trans 1977; 1:322-4. 10. Seidel V, Bailleul F, Libot F i wsp. Isolation from Ballota nigra, a diterpene useful for the standardization of the drug. J Pharm Belg 1996; 51:72-3. 11. Bruno M, Savona G, Pasqual C i wsp. Preleosibirin, a prefuranic labdane diterpene from Ballota nigra subsp. Foetida. Phytochem 1986; 25:538. 12. Gruenwald J, Brendler T, Jaenicke C. PDR for Herbal Medicines, 3rd Ed. Med Econ Comp, New Yersey 2004; 101. 13. Barnes J. Anderson LA, Phillipson JD. Herbal medicines, 3rd Ed. Pharm Press 2007; 358. 14. Hänsel R, Keller K, Rimpler H i wsp. Hagers Handbuch der Pharmazeutischen Praxis. Springer-Verlag, Berlin 1992; 453. 15. ESCOP Monographs. Second Edition, Supplement 2009; 16. 16. Mongold JJ, Camillieri S, Serrano JJ i wsp. Etude experimetale de l’activite psychotrope de Ballota nigra. Phytother 1991; (36/37):5-11. 17. Daels-Rakotoarison DA, Seidel V, Gressier B i wsp. Neurosedative and antioxidant activities of phenylpropanoids from Ballota nigra. Arzneimittelforsch 2000; 50(1):16. 18. Cito?lu GS, Coban T, Sever B i wsp. Antioxidant properties of Ballota species growing in Turkey. J Ethnopharmacol 2004; 92(2-3):275-80. 19. Seidel V, Verholle M, Malard Y i wsp. Phenylpropanoids from Ballota nigra L. inhibit in vitro LDL peroxidation. Phytother Res 2000; 14(2):93-8. 20. Quave CL, Plano LR, Pantuso T i wsp. Effects of extracts from Italian medicinal plants on planktonic growth, biofilm formation and adherence of methicillin-resistant Staphylococcus aureus. J Ethnopharmacol 2008; 118(3):418-28. 21. Nusier MK, Bataineh HN, Bataineh ZM i wsp. Effects of Ballota nigra on blood biochemical parameters and insulin in albino rats. Neuro Endocrinol Lett 2007; 28(4):473-6. 22. Nusier MK, Bataineh HN, Bataineh ZM i wsp. Effects of Ballota nigra on glucose and insulin in alloxan-diabetic albino rats. Neuro Endocrinol Lett 2007; 28(4):470-2.
