© Borgis - Postępy Fitoterapii 4/2014, s. 252-258
Katarzyna Jawna1, Dagmara Mirowska-Guzel1,2, *Ewa Widy-Tyszkiewicz1
Męczennica cielista (Passiflora incarnata L.) – roślina lecznicza o wielokierunkowym działaniu farmakologicznym
Passionflower (Passiflora incarnata L.) – the plant showing multiple pharmacological activity
1Katedra i Zakład Farmakologii Doświadczalnej i Klinicznej, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Dagmara Mirowska-Guzel
2II Klinika Neurologiczna, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa
Kierownik Kliniki: dr hab. n. med. Iwona Kurkowska-Jastrzębska, prof. IPiN
Summary
Discovered in XVI-century in Peru, Passiflora incarnata is a traditional herb drug with an unusual therapeutic potential and a long history of use. For hundreds of years it was traditionally used to treat neuralgic pain, painful menstruation, menopause, insomnia, anxiety, hyperactivity and also for the relief of mild symptoms of mental stress. Experimental studies have confirmed anxiolytic, sedative and anticonvulsant properties of this plant. Clinical trials have concerned on use of Passionflower in patients suffering from insomnia and generalized anxiety disorder. New reports about positive influence in addiction treatment by alleviating withdrawal syndrome (caused by nicotine, alcohol, benzodiazepines and cannabinoids) and in treatment of ADHD show still unused therapeutic potential of Passionflower. Active compounds still require identification, the mechanism of action remains unclear and it is necessary to develop an appropriate method of preparing the extract. In conclusion there is a great need for carrying out more experimental and clinical trials to prove the effectiveness of the Passiflora incarnata. That may allow to use this plant in new therapeutic indications in the future.
Wstęp
Męczennica cielista (Passiflora incarnata L.) jest jedynym gatunkiem wśród 500 reprezentujących rodzaj Passiflora, który posiada monografię oraz status leku roślinnego według Europejskiej Agencji Leków (EMA – European Medicines Agency). Jej tradycyjne stosowanie w krajach Unii Europejskiej jest dobrze udokumentowane, chociaż nadal brakuje badań w pełni potwierdzających jej skuteczność działania (1).
Męczennica jest byliną pnącą występującą naturalnie w ciepłych i tropikalnych regionach Ameryki Południowej, Środkowej i Północnej. W badaniach archeologicznych odkryto jej nasiona datowane na kilka tysięcy lat, co świadczy o spożywaniu owoców męczennicy już przez rdzennych mieszkańców Ameryki (2). Pierwsze informacje o potencjale medycznym męczennicy pojawiły się w 1569 roku. Hiszpański badacz Monardus przebywając w Peru, opisał roślinę stosowaną przez tamtejszych mieszkańców w leczeniu bezsenności i napięcia nerwowego. Zwrócił on szczególną uwagę na kwiaty – przypominające koronę cierniową Chrystusa, co znalazło później odzwierciedlenie w nazwie rodziny Passifloraceae od łacińskiego słowa passio – cierpienie (3, 4). Do najlepiej poznanych gatunków rodzaju Passiflora należą męczennica jadalna (Passiflora edulis L.) mająca owoce znane pod nazwą marakuja oraz męczennica cielista (Passiflora incarnata L.) mająca prawdopodobnie największy potencjał terapeutyczny (5). O szerokim, tradycyjnym stosowaniu tej drugiej rośliny (nie tylko na terenie Ameryki, ale także w krajach europejskich) świadczą liczne monografie (m.in. European Pharmacopoeia, ESCOP Monographs, British Pharmacopoeia, U.S. Homeopathic Pharmacopoeia, Pharmacopoeia Heveltica, Pharmacopee Francaise) (3-6).
Surowcem farmaceutycznym Passiflora incarnata są wysuszone nadziemne części rośliny wraz z kwiatami i owocami. Wyciąg przygotowuje się z ziela męczennicy za pomocą etanolu (40-90 % v/v), metanolu (60% v/v) lub acetonu (40% v/v). Powinien on zawierać minimum 2% flawonoidów w przeliczeniu na witeksynę (7). Dzienna dawka wynosi od 0,5 do 8,0 g sproszkowanego ziela. W przypadku wyciągów etanolowych wynosi ona od 0,5 do 16 ml w zależności od stosunku suchego wyciągu do rozpuszczalnika (1).
Badania doświadczalne
Komitet ds. Roślinnych Produktów Leczniczych (HMPC – Committee on Herbal Medicinal Products) przy Europejskiej Agencji Leków (EMA – European Medicines Agency) zaznaczył, że pomimo długiego tradycyjnego stosowania męczennicy, wciąż brakuje badań potwierdzających jej skuteczność (1). Badania farmakologiczne głównie skupiają się na jej ośrodkowym działaniu – uspokajającym, przeciwlękowym, przeciwdrgawkowym oraz wspomagającym leczenie uzależnień od alkoholu, nikotyny i tetrahydrokannabinolu THC.
Działanie uspokajające i przeciwlękowe
W badaniu sprzed piętnastu lat oceniano wpływ wodnego oraz wodno-alkoholowego wyciągu z nadziemnych części męczennicy cielistej na zachowanie myszy w różnych testach behawioralnych. Wodny wyciąg męczennicy cielistej w dawkach 400 i 800 mg/kg m.c. wykazywał efekt uspokajający w teście schodów (obniżona liczba wspięć i liczby wejść na schody), obniżał aktywność lokomocyjną w teście swobodnej eksploracji oraz przedłużał czas snu zwierząt po pentobarbitalu. Wodno-alkoholowy wyciąg w żadnej z zastosowanych dawek nie wykazał właściwości sedatywnych, natomiast w dawce 400 mg/kg m.c. ujawnił działanie przeciwlękowe. Potwierdziły to wyniki testu schodów, w którym zaobserwowano zwiększoną liczbę wspięć oraz pokonanych schodów, zwiększoną aktywność ruchową, a także wydłużenie czasu spędzonego w jasnej części w teście ciemnego i jasnego pola. W zależności od użytego rozpuszczalnika do przygotowania wyciągu męczennicy, obserwowano różne efekty terapeutyczne i odmienny wpływ na zachowanie zwierząt w testach behawioralnych (8).
W badaniu na zwierzętach przeprowadzonym przez Dhawan i wsp. (9) porównywano aktywność biologiczną różnych wyciągów męczennicy cielistej (Passiflora incarnata L.) oraz męczennicy jadalnej (Passiflora edulis L.). Okazało się, że tylko metanolowy wyciąg męczennicy cielistej w dawce 125 mg/kg m.c. wykazywał działanie przeciwlękowe w teście uniesionego labiryntu (EPM – Elevated Plus Maze) w porównaniu do grupy kontrolnej otrzymującej syrop prosty. Ponadto efekt ten był porównywalny do podania diazepamu w dawce 2 mg/kg m.c. Męczennica jadalna nie wykazywała efektu przeciwlękowego po podaniu wyciągu metanolowego, chloroformowego, wodnego, czy eterowego. Należy zaznaczyć, że tylko w wyciągach metanolowych oznaczono wysokie stężenia flawonoidów i glikozydów (9).
W kolejnym badaniu tych samych autorów (10) sprawdzano, które części rośliny (tj. liście, łodyga, kwiaty, korzeń, cała roślina) wykazują działanie przeciwlękowe. Okazało się, że metanolowy wyciąg z liści (D = 100 mg/kg m.c), łodygi (D = 125 mg/kg m.c), kwiatów (D=200 mg/kg m.c) i całej rośliny (D = 300 mg/kg m.c) wpływał na przedłużenie przebywania zwierząt w otwartym ramieniu EPM, co jest potwierdzeniem działania przeciwlękowego tych wyciągów. Działania takiego nie zaobserwowano w przypadku stosowania wyciągu z korzenia męczennicy (10).
W innym badaniu przeprowadzonym przez ten sam zespół badaczy (11), podjęto próbę znalezienia zależności pomiędzy działaniem a zastosowaną dawką wyciągu męczennicy. Okazało się, że metanolowy wyciąg z liści Passiflora incarnata wykazuje działanie przeciwlękowe w dawce 100 mg/kg m.c., działanie uspokajające i przeciwdrgawkowe w dawce 200 mg/kg m.c.
oraz działanie przeciwzapalne (porównywalne do podania 150 mg/kg m.c. kwasu acetylosalicylowego) w dawce 400 mg/kg m.c. (11).
Dhawan i wsp. (11) wysunęli przypuszczenie, że działanie przeciwlękowe męczennicy ujawnia się jedynie w przypadku stosowania wyciągu metanolowego. W celu sprawdzenia tej teorii Sampath i wsp. (12) oceniali przeciwlękowe działanie trzech frakcji uzyskanych z wodno-etanolowego wyciągu Passiflora incarnata w teście EPM. Najsilniejsze działanie wykazano dla frakcji chloroformowej, a nieznacznie słabsze dla butanolowej w dawkach 150-300 mg/kg m.c. Frakcja eteru naftowego nie wykazała żadnego działania. Żadna z frakcji nie wpłynęła na dystans pokonany przez zwierzęta w teście otwartego pola, a dalsze zwiększanie dawek nie spowodowało wystąpienia działania uspokajającego. Autorzy podjęli także próbę oznaczenia w wyciągach cząsteczek benzoflawonu oraz chryzyny, jak się okazało bezskutecznie (12).
Jak się okazuje nie tylko metanolowy i wodno-alkoholowy, ale także etanolowy wyciąg z męczennicy wykazuje działanie przeciwlękowe w teście EPM. Podczas badania podawano doustnie myszom etanolowy wyciąg w dawkach 150, 375 i 600 mg/kg m.c.; jako leku standardowego użyto diazepamu w dawce 1,5 mg/kg m.c. Okazało się, że tylko dawka 375 mg/kg m.c. wykazała działanie przeciwlękowe. Jako prawdopodobne wyjaśnienie dla tego zjawiska, autorzy zaproponowali fenomen U-kształtnej krzywej zależności dawka-odpowiedź. Dootrzewnowe podanie flumazenilu w dawce 3 mg/kg m.c. na 15 min przed doustnym podaniem wyciągu nie wywołało oczekiwanego działania przeciwlękowego męczennicy. Przypuszcza się, że jej działanie jest związane z układem GABA-ergicznym poprzez wpływ na receptory GABAA/BDZ (13).
Działanie przeciwdrgawkowe
Podanie dootrzewnowe etanolowego wyciągu z liści Passiflora incarnata w dawkach 80 i 160 mg/kg m.c. wydłużało czas snu u myszy po uprzednim podaniu pentobarbitalu. Wyciąg męczennicy przedłużał czas utajenia początku napadu padaczkowego po podaniu pentylenotetrazolu (PTZ) oraz skracał jego okres w porównaniu do grupy kontrolnej. W stopniu zależnym od dawki wyciąg obniżał wywołaną amfetaminą aktywność lokomocyjną i powodował wydłużenie okresu utajenia ruchów ogona (3).
Leczenie padaczki jest niezwykle trudne ze względu na często występujące działania niepożądane oraz toksyczność związaną z przewlekłym stosowaniem leków, a przy tym u 30% chorych dochodzi do napadów padaczkowych pomimo stosowanej terapii.
Nadal prowadzone są badania nad poszukiwaniem nowych leków. W badaniu eksperymentalnym oceniano przeciwdrgawkowe działanie męczennicy cielistej w drgawkach klonicznych wywołanych iniekcją PTZ u myszy. Zwierzętom podawano drogą dootrzewnową: wodno-alkoholowy wyciąg z męczennicy w dawkach 0,05; 0,1; 0,2 i 0,4 mg/kg m.c., lek standardowy diazepam w dawkach 0,5 i 1 mg/kg m.c. oraz fizjologiczny roztwór soli (10 ml/kg m.c.) jako kontrolę. Po 30 min. podawano PTZ w dawce 90 mg/kg m.c. w celu wywołania napadu padaczkowego. Wyciąg w dawce 0,4 mg/kg m.c. oraz diazepam w dawce 1 mg/kg m.c. przedłużały okres potrzebny do wystąpienia drgawek oraz skracały czas ich trwania w porównaniu do grupy kontrolnej. Wyciąg z męczennicy w dawce 0,4 mg/kg m.c. całkowicie chronił przed wystąpieniem drgawek i śmiercią zwierząt. Flumazenil i nalokson podane 5 min przed wyciągiem z męczennicy blokowały jej przeciwdrgawkowe działanie – sugeruje to udział układów GABA-ergicznego i opioidowego w mechanizmie działania męczennicy (14).
Zachęceni działaniem przeciwdrgawkowym męczennicy, Narayanan i wsp. (15) sprawdzali jej wpływ na neurochemiczne i behawioralne uszkodzenia pojawiające się w chorobie Parkinsona (PD – Parkinson’s Disease). Przez cztery dni podawano myszom neurotoksynę: 1-metylo-4-fenylo-1,2,3,6-tetrahydropirydynę (MPTP) w celu wywołania objawów choroby. Następnie przez 14 dni ordynowano metanolowy wyciąg z liści męczennicy w dawkach 200 i 400 mg/kg m.c. Po zakończeniu szeregu badań behawioralnych (m.in. test rotarod, test katalepsji, analiza chodu) przeprowadzano badania biochemiczne w wyizolowanej tkance prążkowia. Myszy, którym podano neurotoksynę miały obniżone stężenie dopaminy (DA), podwyższone stężenie enzymu monoaminotransferazy-B (MAO-B) oraz glutaminianu w porównaniu do zdrowych osobników. Dwutygodniowe podawanie wyciągu z męczennicy znacząco zwiększyło stężenie DA oraz obniżyło poziom MAO-B i glutaminianu u myszy z chorobą Parkinsona. Stężenia antyoksydantów, takich jak dysmutaza ponadtlenkowa (SOD), peroksydaza glutationowa (GPx) i zredukowany glutation, również były obniżone w prążkowiu myszy z PD, ale po dwutygodniowym podawaniu wyciągu z liści męczennicy doszło do przywrócenia ich fizjologicznego poziomu. Podanie wyciągu z męczennicy wpłynęło korzystnie na wyniki badań behawioralnych w modelu PD. Wyniki tego badania pokazują potencjalnie korzystne działanie wyciągu Passiflora incarnata w leczeniu choroby Parkinsona (15).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. EMA. European Medicines Agency. Committee on Herbal Medicinal Products (HMPC). Assessment Report on Passiflora incarnata L., Herba, London, 2008, 1-9. 2. McGuire Ch. Passiflora incarnata (Passifloraceae): A new fruit crop. Economic botany 1999; 53: 161-176. 3. Dhawan K, Dhawan S, Sharma A. Passiflora: a review update. J Ethnopharmacol 2004; 94:1-23. 4. Patel SS, Soni H, Mishra K i wsp. Recent updates on the genus Passiflora: A review. Int J Res Phytochem Pharmacol 2011; 1:1-16. 5. British Pharmacopoeia 2009, Vol. III, Herbal Drugs and Herbal Drug Preparations, Passion Flower. 6. ESCOP Monographs: The Scientific Foundation for Herbal Medicinal Products, Passiflorae herba, Passionflower, 2003; 359-363. 7. European Pharmacopoeia 7.0.: Passionflower, Passiflorae Herba, 2008, 1209-1210. 8. Soulimani R, Younos Ch, Jarmouni S i wsp. Behavioural effects of Passiflora incarnata L. and its indole alkaloid and flavonoid derivatives and maltol in the mouse. J Ethnopharm 1997; 57:11-20. 9. Dhawan K, Kumar S, Sharma A. Comparative biological activity study on Passiflora incarnata and P. edulis. Fitoterapia 2001a; 72:698-702. 10. Dhawan K, Kumar S, Sharma A. Anxiolytic activity of aerial and underground parts of Passiflora incarnata. Fitoterapia 2001b; 72:922-926. 11. Dhawan K, Kumar S, Sharma A. Evaluation of central nervous system effects of Passiflora incarnata in experimental animals. Pharm Biol 2003; 41:87-91. 12. Sampath C, Holbik M, Krenn L i wsp. Anxiolytic effects of fractions obtained from Passiflora incarnata L. in the Elevated Plus Maze in mice. Phytother Res 2011; 255:789-795. 13. Grundmann O, Wang J, McGregor G i wsp. Anxiolytic activity of a phytochemically characterized Passiflora incarnata extract is mediated via the GABAergic system. Planta Med 2008; 74:1769-1773. 14. Nassiri-Asl M, Shariati-Rad S, Zamansoltani F. Anticonvulsant effects of aerial parts of Passiflora incarnata extract in mice: involvement of benzodiazepine and opioid receptors. BMC Complement Altern Med 2007; 26:1-16. 15. Narayanan R, Muralidharan P. Passiflora incaranta Linn. leaf extract as neuroprotective agent in MPTP induced Parkinson’s disease in mice. J Pharm Res 2011; 9:3108-3112. 16. Singh B, Singh D, Goel RK. Dual protective effect of Passiflora incarnata in epilepsy and associated post-ictal depression. J Ethnopharm 2012; 139:273-279. 17. Dhawan K, Kumar S, Sharma A. Nicotine reversal effects of benzoflavone moiety from Passiflora incarnata Linneanus in mice. Add Biol 2002b; 7:435-441. 18. Dhawan K, Kumar S, Sharma A. Reversal of morphine tolerance and dependence by Passiflora incarnata – a traditional medicine to combat morphine addiction. Pharm Biol 2002d; 40:576-580. 19. Dhawan K, Kumar S, Sharma A. Reversal of cannabinoids (delta9-THC) by the benzoflavone moiety from methanol extract of Passiflora incarnata Linneanus in mice: a possible therapy for cannabinoid addiction. J P P 2002c; 54:875-881. 20. Dhawan K, Kumar S, Sharma A. Suppression of alcohol-cessation-oriented hyper-anxiety by the benzoflavone moiety of Passiflora incarnata Linneaus in mice. J Ethnopharm 2002a; 81:239-244. 21. Breivogel Ch, Jamerson B. Passionflower extract antagonizes the expression of nicotine locomotor sensitization in rats. Pharm Biol 2012; 50:1310-1316. 22. Akhondzadeh S, Kashani L, Mobaseri i wsp. Passionflower in the treatment of opiate withdrawal: a double-blind randomized controlled trial. J Clin Pharm Ther 2001a; 26:369-373. 23. Akhondzadeh S, Naghavi HR, Vazirian M i wsp. Passionflower in the treatment of generalized anxiety: a pilot double-blind randomized controlled trial with oxazepam. J Clin Pharm Ther 2001b; 26:363-367. 24. Movafegh A, Alizadeh R, Hajimohamadi F i wsp. Preoperative oral Passifora incarnata reduces anxiety in ambulatory surgery patients: a double-blind, placebo-controlled study. Anesth Analg 2008; 106:1728-1732. 25. Aslanargun P, Cuvas O, Dikmen B i wsp. Passiflora incarnata Linneaus as as anxiolytic before spinal anesthesia. J Anesth 2012; 26:39-44. 26. Ngan A, Conduit R. A double-blind, placebo-controlled investigation of the effects of Passiflora incarnata (Passionflower) herbal tea on subjective sleep quality. Phytother Res 2011; 25:1153-1159. 27. Akhondzadeh S, Mohammadi MR, Momeni F. Passiflora incarnata in the treatment of attention deficit hyperactivity disorder in children and adolescents. Fut Drugs 2005; 2:609-614. 28. Ulbricht C, Basch E, Boon H i wsp. An Evidence-Based Systematic Review of Passion Flower (Passiflora incarnata L.) by the Natural Standard Research Collaboration. J Diet Suppl 2008; 5:310-338. 29. Zanoli P, Avallone R, Baraldi M. Behavioral characterization of the flavonoids apigenin and chrysin. Fitoterapia 2000; 71:117-123. 30. Elsas SM, Rossi DJ, Raber J i wsp. Passiflora incaranta L. (Passionflower) extracts elicit GABA currents in hippocampal neurons in vitro, and show anxiogenic and anticonvulsant effects in vivo, varying with extraction method. Phytomed 2010; 17:940-949. 31. Appel K, Rose T, Fiebich B i wsp. Modulation of the gamma-aminobutyric acid (GABA) system by Passiflora incarnata L. Phytother Res 2011; 25:838-843.
