Przetoki szyjno-jamiste są nieprawidłowymi połączeniami pomiędzy tętnicami szyjnymi i zatoką jamistą. Obecność tych połączeń skutkuje nadciśnieniem w obrębie żylnych naczyń drenujących. Kliniczne znaczenie przetok jest bezpośrednim skutkiem wzrostu ciśnienia w zatoce jamistej, żyłach drenujących, a także odwróceniem w nich kierunku przepływu krwi. Nasilenie objawów związanych z występowaniem przetok szyjno-jamistych jest zależne od ich wielkości, umiejscowienia, szybkości przepływu krwi w ich obrębie oraz dróg drenażu żylnego (1). Klasycznymi objawami bezpośredniej, wysokoprzepływowej przetoki są nagle pojawiające się: wytrzeszcz gałki ocznej, słyszalne przez chorego szumy i przekrwienie spojówek. Objawy te występują jednocześnie jedynie u części chorych, mogą im także towarzyszyć: opadanie powieki (90%), obrzęk spojówek (90%) podwójne widzenie (50%), ból (25%), wzrost ciśnienia śródgałkowego, utrata wzroku (do 50%) (2).

Według klasyfikacji zaproponowanej przez Barrowa i wsp. wyróżnia się cztery typy przetok w zależności od obrazu angiograficznego. Przetoki typu A stanowią bezpośrednie połączenie pomiędzy tętnicą szyjną wewnętrzną i zatoką jamistą, zwykle o charakterze wysokoprzepływowym.

Przetoki pośrednie są przetokami opony twardej, zaopatrywanymi przez gałęzie oponowe tętnicy szyjnej wewnętrznej (typ B), tętnicy szyjnej zewnętrznej (typ C) bądź obydwu tętnic szyjnych (typ D). Najczęściej opisywanym typem przetok szyjno-jamistych typu pośredniego są przetoki o charakterze mieszanym (3).

Nieinwazyjna diagnostyka przetok szyjno-jamistych opiera się na tomografii komputerowej (TK), rezonansie magnetycznym (MR) i USG Doppler. W TK można zaobserwować wytrzeszcz gałki ocznej po stronie chorej, powiększenie mięśni zewnętrznych gałki ocznej, poszerzenie i nieregularny przebieg żyły ocznej górnej, powiększenie zatoki jamistej. Badanie to umożliwia także ocenę pod kątem urazu i obecności krwiaków wewnątrzczaszkowych. Badanie MR umożliwia dodatkowo ocenę obecności obrzęku w obrębie oczodołu i zanik sygnału związany z przepływem w zmienionej przetokowo zatoce jamistej. W przypadkach zastoju w obrębie żył korowych i wzrostu ciśnienia śródczaszkowego można obserwować obrzęk mózgu oraz cechy krwawienia (4).

Cyfrowa angiografia subtrakcyjna pozostaje złotym standardem w diagnostyce przetok szyjno-jamistych, a także ich klasyfikacji i planowaniu do interwencji wewnątrznaczyniowej. Badanie to dostarcza informacji co do: rozmiaru i umiejscowienia przetoki, różnicowania typu bezpośredniego i pośredniego, obecności tętniaka odcinka jamistego tętnicy szyjnej wewnętrznej, obecności i nasilenia zespołu podkradania obwodowo od przetoki, oceny wydolności krążenia mózgowego, oceny drenażu żylnego z przetoki, uszkodzenia naczyń (rozwarstwienia, pourazowe pseudotętniaki) (5).

Celem pracy jest przedstawienie trzech przypadków przetok szyjno-jamistych o różnej etiologii, leczonych wewnątrznaczyniowo w Zakładzie Radiologii Zabiegowej i Neuroradiologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie oraz zestawienie otrzymanych wyników z danymi z piśmiennictwa.

Zabiegi wewnątrznaczyniowe mające na celu zamknięcie przetok szyjno-jamistych przeprowadzono w znieczuleniu ogólnym i pod kontrolą obrazu rentgenowskiego (aparat angiograficznym Artis Zee Ceiling Biplane – Siemens Medical Solutions). Kwalifikację do zabiegu embolizcji przetoki szyjno-jamistej przeprowadzono każdorazowo na podstawie cyfrowej angiografii subtrakcyjnej. Decyzję o wyborze metody leczenia podejmowano zespołowo z udziałem specjalisty neurochirurga z doświadczeniem w leczeniu przetok szyjno-jamistych. Chorzy zostali poinformowani o wynikach kwalifikacyjnego badania angiograficznego, poznali możliwości leczenia i udzielili świadomej zgody na leczenie wewnątrznaczyniowe. Po zabiegach embolizacji przetok szyjno-jamistych zalecono wykonanie kontrolnego badania angiograficznego 6 miesięcy od zabiegu.

Kobieta lat 58 została przyjęta do oddziału neurologii z krwiakiem okularowym obustronnym i objawami jednostronnego porażenia nerwów czaszkowych III i VI po przebytym przed kilkunastu dniami urazie głowy. Po częściowej resorbcji krwiaka obserwowano wytrzeszcz i przekrwienie lewej gałki ocznej wraz z opadaniem powieki. Chora zgłaszała ubytki w polu widzenia po stronie lewej oraz zawroty głowy i prawostronne osłabienie siły kończyn. W wykonanym badaniu angio-TK stwierdzono przetokę szyjno-jamistą. U chorej wykonano następnie badanie angiograficzne z nakłucia prawej tętnicy udowej metodą Seldingera. W badaniu potwierdzono obecność przetoki szyjno-jamistej, zaopatrywanej jednostronnie przez tętnicę szyjną wewnętrzną, z odpływem do żył oczodołu, o charakterze wysokoprzepływowym, z widocznym osłabieniem zakontrastowania obszaru zaopatrywania tętnicy obwodowo od przetoki (ryc. 1A, B). Ze względu na nasilające się objawy neurologiczne zakwalifikowano chorą do leczenia wewnątrznaczyniowego w trybie pilnym. Cewnik 6 French MPC Envoy umieszczono w lewej tętnicy szyjnej wewnętrznej. Następnie przy pomocy mikroprowadnika Transend 14 umieszczono mikrocewnik Echelon 14 wewnątrz przetoki. Wprowadzono jedną spiralę odczepialną HydroSoft (Microvention). Kontrolna angiografia potwierdziła zmniejszenie przepływu środka cieniującego w obrębie przetoki (ryc. 2A, B). Do miejsca przetokowego podano mieszaninę histoacrylu i lipiodolu w stężeniu ok. 30%, uzyskując całkowite zamknięcie przetoki (ryc. 3A, B). Miejsce wkłucia do tętnicy biodrowej zewnętrznej prawej zaopatrzono przy pomocy urządzenia AngioSeal. Czas zabiegu – około 45 minut, łączna dawka promieniowania zarejestrowana w punkcie referencyjnym wyniosła 1823 mGy, co zostało odnotowane w dokumentacji medycznej. Nie obserwowano powikłań okołozabiegowych.