© Borgis - Postępy Fitoterapii 1/2015, s. 6-15
*Barbara Stawiarska-Pięta, Robert Kubina, Agata Kabała-Dzik
Wpływ propolisu na toksyczność fluoru w badaniach in vitro**
The effect of propolis against toxicity of sodium fluoride in vitro
Katedra i Zakład Patologii, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Kierownik Katedry i Zakładu: dr hab. n. med. Barbara Stawiarska-Pięta
Summary
Propolis is a substance produced by honey bees and its components among other are strong antioxidant and free radical scavengers. Flavonoids and phenolic acids are major classes of poliphenolic substances which may act as potent antioxidant. Numerous researches showed that propolis exhibits many healing properties such immunoprotective and hepatoprotective activities, but also anti-proliferative ones. The aim of this study was to evaluate the protective effects of propolis against toxicity sodium fluoride in vitro. The ethanol extract of propolis (EEP) in dimethyl sulfoxide was used for the research. Ethanol from the extraction of propolis was removed by vaporization under vacuum. The cytotoxicity was evaluated by means of the MTT and LDH assays. The study was conducted using the WI-38 lung fibroblasts. The protective effect of EEP from Kamianna at concentrations of 50 and 100 μg/ml after a 24, 48 and 72 h incubation was observed in all examined concentration of sodium fluoride in medium. It depended on time, too. The increase of protective effect on fibroblast cell line was higher after administration of EEP with of 100 μg/ml vs. 50 μg/ml. The doses of propolis which we served demonstrated better protective effect in presence lower concentrations of fluoride sodium. The results of the present study revealed that administration of propolis decrease toxicity sodium fluoride in fibroblast culture.
Wstęp
Fluor należy do pierwiastków wykazujących korzystne działanie w zapobieganiu próchnicy zębów przez miejscowe stosowanie w stomatologii w pastach do zębów lub fluoryzację wody. Korzystne działanie fluoru związane jest także z jego wpływem na kości (1). Jednakże długotrwała ekspozycja na wysokie stężenia fluoru wyraża się szkodliwym działaniem na zęby, kości i inne narządy (1, 2). Głównie jest to narażenie środowiskowe. Ostatnie, licznie prowadzone badania wskazują, że przekroczenie dawek dopuszczalnych zwiększa się nawet w tych rejonach, gdzie nie ma narażenia endemicznego. Związane jest to z narażeniem na fluor z różnych źródeł jednocześnie. Źródłem fluoru, poza wodą, są produkty spożywcze, preparaty stomatologiczne, emisje przemysłowe i leki (1). Fluor stanowi naturalne zanieczyszczenie wody. Endemiczna fluoroza jest poważnym problemem w wielu krajach Azji (Indie, Chiny), Ameryki (Meksyk), Europy (Hiszpania), czy Afryki (Tanzania), dotyczącym milionów ludzi używających wody gruntowej o zwiększonej zawartości fluorków (> 1,5 ppm) (2, 3). Osoby mieszkające na terenach, gdzie zanieczyszczenie fluorem jest znacznie wyższe niż dopuszczalne, cierpią nie tylko z powodu fluorozy kości i zębów, ale także z powodu wpływu na różne narządy w wyniku zaburzenia ich funkcji (4).
Przewlekłe narażenie na szkodliwe działanie fluoru zaburza procesy metaboliczne w sercu, wątrobie, nerkach, trzustce, przewodzie pokarmowym, płucach, mózgu. Zmianom biochemicznym towarzyszą zmiany morfologiczne w różnych narządach (1, 3). Wykazano istotny wpływ fluoru na metabolizm węglowodanów, białek i tłuszczów (2, 3). Jest to następstwem jego oddziaływania na aktywność enzymów uczestniczących w metabolizmie komórkowym. Wykazano, że fluor hamuje aktywność enzymów szlaku glikolizy, β-oksydacji, cyklu Krebsa, łańcucha oddechowego. Ponadto hamuje również aktywność Na+/K+-ATPazy. Prowadzi to do wyczerpania zapasów adenozynotrifosforanu (ATP) oraz do zaburzenia błonowego potencjału komórki. W badaniach wykazano, że fluorki mogą też stymulować aktywność enzymatyczną. Do enzymów aktywowanych przez fluor należą: cyklaza adenylanowa i fosfoglukomutaza. Mechanizm hamowania aktywności enzymów wynika z wiązania się jonów fluorkowych z grupami aminokwasowymi wchodzącymi w skład centrum aktywnego enzymu. Ponadto jony fluorkowe wpływają na aktywność enzymów poprzez wiązanie się z metalami: Mg2+, Fe2+, Fe3+, Zn2+, Mn2+, Cu2+ i Mo2+, znajdującymi się w centrum aktywnym metaloenzymów (4).
Wykazano także neurotoksyczne działanie fluoru. Badania epidemiologiczne dowiodły, że fluor wpływa negatywnie na procesy uczenia się. Powoduje zaburzenia pamięci (5). W badaniach eksperymentalnych wykazano niekorzystny wpływ fluoru na reprodukcję, zwrócono uwagę na jego działanie teratogenne oraz na przedwczesne starzenie (2, 6).
Działanie szkodliwe fluoru wykazano także w badaniach in vitro. W hodowlach neuronów i odontoblastów wykazano hamujące działanie fluoru na wydzielanie i/lub syntezę białek oraz wpływ na różne ścieżki sygnałowe zaangażowane w proces proliferacji i apoptozy, m.in. na kinazy białkowe aktywowane miogenem (MAPK), białko p53 oraz na czynniki transkrypcyjne AP-1 (ang. activator protein 1) i NF-κB (ang. nuclear factor kappa-light-chain-enhancer of activated B cells) (7, 8).
Natomiast w hodowlach fibroblastów wykazano mechanizmy cytotoksycznego oddziaływania fluoru (9, 10). Najliczniejsze badania in vitro odnośnie oddziaływania toksycznego fluoru wykonano w hodowlach osteoblastów – komórek kostnych (11, 12). W hodowlach wykazano także wpływ cytotoksyczny jonów fluorkowych w odniesieniu do komórek nowotworowych, między innymi w hodowlach kostniako-mięsaka (13) i w komórkach białaczki HL-60 (14).
W licznych, ostatnio prowadzonych badaniach wykazano, że istotną rolę w powstawaniu obserwowanych zmian po narażeniu na fluor odgrywają również zaburzenia równowagi oksydacyjno-redukcyjnej. W badaniach eksperymentalnych zaobserwowano, że przyczyniają się one do nadmiernej peroksydacji lipidów poprzez osłabienie obrony antyoksydacyjnej ustroju, co jest przyczyną stresu oksydacyjnego (15, 16).
Nasilenie procesów oksydacyjnych wykazano także w badaniach in vitro. Obserwacje takie poczyniono w odniesieniu do hepatocytów (17), erytrocytów (18) i osteoblastów (19, 20) narażonych na jony fluorkowe.
Zatem skuteczne działanie antytoksyczne, które wynika także z indukcji stresu oksydacyjnego przez fluor w organizmie, musi być związane ze stworzeniem wydajnego układu kontrolującego procesy utleniania. W wielu badaniach in vivo potwierdzono działanie ochronne nieenzymatycznych związków antyoksydacyjnych: witamin i antyoksydantów niewitaminowych przeciwko skutkom narażenia na fluor. Wydaje się celowe kontynuowanie badań z zastosowaniem antyoksydantów, zarówno in vivo, jak i in vitro, w celu opracowania profilaktyki w warunkach zwiększonego narażenia na fluor. Ostatnio sięga się po produkty pochodzenia naturalnego, zawierające związki o działaniu antyoksydacyjnym, które mogą być spożywane bez ryzyka przedawkowania, na co zwraca się uwagę przy suplementacji preparatami witaminowymi.
Na uwagę zasługuje propolis, jeden z najlepiej poznanych produktów pszczelich. Skład chemiczny propolisu jest niezwykle złożony. Zawarte w nim związki wykazują cenne, lecznicze właściwości, między innymi przeciwbakteryjne (21), przeciwmutagenne (22), przeciwhepatotoksyczne (23), przeciwzapalne (24) i antyoksydacyjne (25, 26). To ostatnie działanie uwarunkowane jest obecnością w propolisie między innymi dużej ilości i różnorodności związków flawonowych. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują różne polifenole o wielokierunkowym działaniu, co powoduje, że wiąże się z propolisem nadzieję na wykorzystanie go w profilaktyce wielu chorób lub w przeciwdziałaniu skutkom narażenia na różne ksenobiotyki, w działaniu których istotną rolę odgrywa generowanie stresu oksydacyjnego. Związki polifenolowe odpowiedzialne są za hamowanie procesów wolnorodnikowych, jak również usuwanie z organizmu powstałych już wolnych rodników. Należą do nich, m.in. kwercetyna, chryzyna, tektochryzyna i wiele innych. Aktywność przeciwutleniającą wykazują również zawarte w propolisie fenolokwasy, usuwające rodniki nadtlenkowe, hydroksylowe, hydroksynadtlenkowe. Ponadto chelatują one jony żelaza i hamują oksydazy (25, 26). W efekcie końcowy efekt ochronny może być znacznie lepszy niż suplementacja diety witaminami.
Cel pracy
Celem pracy była ocena wpływu różnych stężeń propolisu na cytotoksyczność i przeżywalność linii fibroblastów WI-38, w hodowlach prowadzonych w obecności różnych stężeń jonów fluorkowych.
Materiał i metody
Materiał do badań
Badania przeprowadzono na propolisie pozyskanym od pszczół z pasieki w Kamiannej (pow. nowosądecki). Do badań użyto fluorku sodu (Avantor Performance Materials, Gliwice).
Ocenę wpływu etanolowego roztworu propolisu na toksyczność fluorku wykonano na linii komórkowej o nazwie Adherentne fibroblasty płucne WI-38 (ATCC) uzyskane z Instytutu Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. Ludwika Hirszfelda we Wrocławiu.
Skład chemiczny użytego do badań propolisu
Metodyka i wyniki analizy składu chemicznego etanolowego ekstraktu propolisu użytego do badań, zostały opublikowane wcześniej (27). Analizowana próbka propolisu zawierała polifenole i flawonoidy. Całkowita zawartość związków polifenolowych w próbkach propolisu użytych do badań wynosiła 52,04 ± 3,26%. Zawartość procentowa flawonów i flawonoli wynosiła 5,26 ± 0,95% Podobne wyniki uzyskano także w analizie flawanonów i dihydroflawonoli, których zawartość wynosiła 5,14 ± 0,52%. Wśród kwasów fenolowych o aktywności antyoksydacyjnej obecnych w analizowanej próbce występowały kwasy: kawowy, galusowy, ferulowy i kumarynowy (27).
Otrzymywanie etanolowego ekstraktu propolisu (EEP)
Propolis zebrany został na przełomie lipca i sierpnia 2013 r. w pasiece „Barć” im. Ks. dra Henryka Ostacha w Kamiannej. Propolis do czasu ekstrakcji przechowywany był w temp. 4°C bez dostępu światła. W celu otrzymania ekstraktu 10 g surowego propolisu rozdrobniono mechanicznie i zalano 100 g 75% (v/v) alkoholu etylowego (Avantor Performance Materials, Gliwice).
Tak przygotowany ekstrakt umieszczono w szczelnie zamkniętych kolbach na okres dwóch tygodni w temp. pokojowej i wytrząsano bez dostępu światła. Po tym czasie uzyskany ekstrakt schładzano przez 24 godz. w temp. 4°C. Następnie ekstrakt przesączono pod zmniejszonym ciśnieniem. Uzyskany filtrat odparowano za pomocą wyparki próżniowej w temp. 40°C. W celu usunięcia resztek etanolu kolby umieszczono w cieplarce na okres 3 dni. Zawartość kolby zważono i rozpuszczono w czystym dimetylosulfotlenku (DSMO) (Avantor Performance Materials, Gliwice) do uzyskania stężenia podstawowego 50 mg/ml.
Hodowla komórkowa
Adherentne fibroblasty płucne WI-38 hodowano zgodnie z zaleceniami producenta przy użyciu podłoża Eagle’a z dodatkiem 10% inaktywowanej termicznie płodowej surowicy bydlęcej (FBS Thermo Scientific HyClone).
Zarówno stężenia jonów fluorkowych w podłożu, jak i stężenia ekstraktu propolisu, zostały wyznaczone empirycznie. Ostatecznie prowadzono hodowle fibroblastów w obecności następujących stężeń fluorku sodu w podłożu: 30, 60, 90, 120 i 150 μg/ml. Podobnie prowadzono hodowle fibroblastów w obecności wybranych stężeń propolisu w DMSO (EEPDMSO): 50, 100 i 200 μg/ml. Ostatecznie do oceny wpływu propolisu na toksyczność fluoru wybrano stężenia optymalne dostosowane do osiągnięcia zamierzonego celu pracy (50 i 100 μg/ml).
Hodowla komórek odbywała się w inkubatorze CO2 firmy Heraeus w temp. 37°C w atmosferze powietrza wzbogaconego 5% dwutlenkiem węgla. W celu zahamowania ewentualnego rozwoju bakterii i grzybów podłoże suplementowano antybiotykami oraz fungistatykiem o końcowych stężeniach: 100 U/ml, 100 μg/ml i 0,25 μg/ml odpowiednio dla penicyliny, streptomycyny oraz amfoterycyny B. Podłoże zmieniano co 2-3 dni, a pasażu dokonywano przy konfluencji równej 80% obserwowanej w mikroskopie odwróconym (Axiovert 25, Carl Zeiss).
Ocena żywotności komórek
Do oceny żywotności komórek zastosowano test MTT. Test ten polega na kolorymetrycznym oznaczeniu barwnego produktu, powstającego po dodaniu soli tetrazolowej do hodowli komórkowej w obecności substancji badanych. Ilość powstającego w wyniku reakcji formazanu jest proporcjonalna do liczby żywych komórek.
Fibroblasty linii WI-38 posiewano na płytki 96-studzienkowe w liczbie 10000 komórek/dołek i dodawano świeżej pożywki Eagle’a. Komórki pozostawiano na okres 72 godz. Po tym czasie pożywkę usuwano, a do studzienek przenoszono podłoże hodowlane nie zawierające jonów wapnia, suplementowane badanymi substancjami.
Płytki
Płytka kontrolna 1 stanowiła kontrolę wzrostu fibroblastów. W tym celu na całą płytkę posiewano fibroblasty WI-38 zawieszone w podłożu DMEM (bez jonów Ca2+) bez dodatku fluorku sodu i bez dodatku EEP.
Płytka kontrolna 2 stanowiła kontrolę rozpuszczalnika dimetylosulfotlenku (DMSO). W tym celu na płytkę posiewano fibroblasty zawieszone w podłożu DMEM (bez jonów Ca2+) i dodawano DMSO o stężeniu końcowym 0,3% (najwyższe użyte stężenie DMSO).
Na całe płytki badane posiewano fibroblasty WI-38 zawieszone w podłożu DMEM (bez jonów Ca2+). Maksymalna objętość zawiesiny komórek wynosiła 200 μl. Połowa płytki zawierała wyłącznie fibroblasty oraz podłoże wzrostowe DMEM (bez jonów Ca2+), natomiast druga połowa każdej kolejnej płytki od 1 do 5 zawierała dodatkowo pożywkę hodowlaną zawierającą: 30, 60, 90, 120 i 150 μg NaF/ml. Do następnych 3 płytek dodawano kolejno pożywki zawierające: 50, 100 i 200 μg EEPDMSO/ml.
Ocenę żywotności komórek traktowanych fluorem lub EEP dokonano w trzech odstępach czasowych. Oznaczenia wykonano po 24, 48 i 72 godz.
W ramach dalszych badań oceniano wpływ propolisu na żywotność komórek hodowanych w obecności fluoru. Oznaczenia wykonano podobnie jak poprzednio po 24, 48 i 72 godz. w hodowlach fibroblastów prowadzonych w obecności tych samych stężeń fluorku sodu w podłożu hodowlanym (30, 60, 90, 120, 150 μg/ml) z dwoma stężeniami EEPDMSO (50 i 100 μg/ml). Do hodowli użyto podłoże hodowlane DMEM niezawierające jonów wapnia, suplementowane badanymi substancjami. Płytki kontrolne przygotowywano jak wyżej.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Hordyjewska A, Pasternak K. Wpływ fluoru na organizm człowieka. J Elementol 2004; 9(4):883-7. 2. Perumal E, Paul V, Govindarajan V i wsp. A brief review on experimental fluorosis. Toxicol Lett 2013; 223:236-51. 3. Chinoy NJ. Fluoride in the environment. (red. Chlubek D) Fluoride in medicine, biology and toxicology. Borgis, Warszawa 2003; 5-22. 4. Adamek E, Pawłowska-Góral K, Bober K. In vitro and in vivo effects of fluoride ions on enzyme activity. Ann Acad Med Stetin 2005; 51(2):69-85. 5. Lu Y, Sun Z, Wu LN i wsp. Effect of high-fluoride water on intelligence in children. Fluoride 2000; 33:74-8. 6. Kumar N, Sood S, Arora B i wsp. Effect of duration of fluoride exposure on the reproductive system in male rabbits J Hum Reprod Sci 2010; 3(3):148-52. 7. Zhang M, Wang A, Xia T i wsp. Effects of fluoride on DNA damage, S-phase cell-cycle arrest and the expression of NF-κB in primary cultured rat hippocampal neurons. Toxicol Lett 2008; 179:1-5. 8. Karube H, Nishitai G, Inageda K i wsp. NaF activates MAPKs and induces apoptosis in odontoblast-like cells. J Dent Res 2009; 88:461-5. 9. Lee JH, Jung JY, Jeong YJ i wsp. Involvement of both mitochondrial and death receptor-dependent apoptotic pathways regulated by Bcl-2 family in sodium fluoride-induced apoptosis of the human gingival fibroblast. Toxicol 2008; 243:340-7. 10. Jeng JH, Hsieh CC, Lan WH i wsp. Cytotoxicity of sodium fluoride on human oral mucosal fibroblasts and its mechanisms. Cell Biol Toxicol 1998; 14:383-9. 11. Yan X, Yan X, Morrison A i wsp. Fluoride induces apoptosis and alters collagen I expression in rat osteoblasts. Toxicol Lett 2011; 200: 33-138. 12. Yan X, Feng C, Chen Q i wsp. Effects of sodium fluoride treatment in vitro on cell proliferation, apoptosis and caspase-3 and caspase-9 mRNA expression by neonatal rat osteoblasts. Arch Toxicol 2009; 83:451-8. 13. Hirano S, Ando M. Fluoride mediates apoptosis in osteosarcoma UMR 106 and its cytotoxicity depends on the pH. Arch Toxicol 1997; 72:52-8. 14. Anuradha CD, Kanno S, Hirano S. Fluoride induces apoptosis by caspase-3 activation in human leukemia HL-60 cells. Arch Toxicol 2000; 74:226-30. 15. Chinoy NJ. Fluoride stress and antioxidant defence system. Fluoride 2003; 36:138-41. 16. Chlubek D. Fluoride and oxidative stress. Fluoride 2003; 36 (4):217-28. 17. Wang AG, Xia T, Chu QL i wsp. Effects of fluoride on lipid peroxidation, DNA damage and apoptosis in human embryo hepatocytes. Biomed Environ Sci 2004; 17:217-22. 18. Agalakova NI, Gusev GP. Fluoride induces oxidative stress and ATP depletion in the rat erythrocytes in vitro. Environ Toxicol Pharmacol 2012, 34:334-7. 19. Liu H, Sun J, Zahn Z i wsp. Fluoride-induced oxidative stress in three-dimensional culture of OS732 cells and rats. Biol Trace Elem Res 2010; 143:446-56. 20. Jin X, Xu H, Shi H i wsp. Fluoride-induced oxidative stress of osteoblasts and protective effects of baicalein against fluoride toxicity. Biol Trace Elem Res 2007; 116:81-9. 21. Velazquez C, Navarro M, Acosta A i wsp. Antibacterial and free-radical scavenging activities of Sonoran propolis. J Appl Microbiol 2007; 103:1747-56. 22. Tavares DC, Mazzaron-Barcelos GR, Silva LF i wsp. Propolis-induced genotoxicity and antigenotoxicity in Chinese hamster ovary cells. Toxicol In Vitro 2006; 20(7):1154-8. 23. Basnet P, Matusushige K, Hase K i wsp. Potent antihepatotoxic activity of dicaffeoyl quinic acids from propolis. Biol Pharm Bull 1996; 19(4):655-7. 24. Viuda-Martos M, Ruiz-Navajas Y, Fernandez-Lopez J i wsp. Functional properties of honey, propolis and royal jelly. J Food Sci 2008; 73(9):117-24. 25. da Silva-Frozza CO, Garcia CS, Gambato G i wsp. Chemical characterization, antioxidant and cytotoxic activities of Brazilian red propolis. Food Chem Toxicol 2012; 52C:137-42. 26. Kurek-Górecka A. Ocena właściwości antyoksydacyjnych wybranych frakcji propolisu. Rozprawa doktorska. Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice 2008. 27. Kubina K, Kabała-Dzik A, Bielec B i wsp. Ocena właściwości cytotoksycznych etanolowego ekstraktu z propolisu w stosunku do komórek raka okrężnicy HCT 116. Post Fitoter 2013; 2:76-84. 28. Guney M, Oral B, Demirin H i wsp. Protective effects of vitamins C and E against endometria damage and oxidative stress in fluoride intoxication. Clin Exp Pharmacol Physiol 2007; 34:467-74. 29. Stawiarska-Pięta B, Paszczela A, Grucka-Mamczar E i wsp. The effect of antioxidative vitamins A and E and coenzyme Q on the morphological picture of the lungs and pancreata of rats intoxicated with sodium fluoride. Food Chem Toxicol 2009; 47:2544-50. 30. Stawiarska-Pieta B, Bielec B, Birkner K i wsp. The influence of vitamin E and methionine on the activity of enzymes and the morphological picture of liver of rats intoxicated with sodium fluoride. Food Chem Toxicol 2012; 50:972-8. 31. Błaszczyk I, Grucka-Mamczar E, Kasperczyk S i wsp. Influence of methionine upon the activity of antioxidative enzymes in the kidney of rats expose to sodium fluoride. Biol Trace Elem Res 2010; 133(1):60-70. 32. Grucka-Mamczar E, Birkner E, Błaszczyk I i wsp. The influence of sodium fluoride and antioxidants on the concentration of malondialdehyde in rat blood plasma. Fluoride 2009; 2:101-4. 33. Kaushik T, Shyam R, Vat P i wsp. Glutatione metabolizm in rats expose to high fluoride water and effect of spirulina treatmemt. Fluoride 2001; 34:132-8. 34. Chawla SL, Yadar R, Shah D i wsp. Protective action of melatonin against fluoride-induced hepatotoxicity in adult female mice. Fluoride 2008; 41:44-51. 35. Panneerselvam L, Subbiah K, Arumugam A i wsp. Ferulic acid modulates fluoride- induced oxidative hepatotoxicity in male Wistar rats. Biol Trace Elem Res 2012; 151(1):85-91. 36. Nabavi SM, Nabavi SF, Eslami S i wsp. In vivo protective effects of quercetin against sodium fluoride-induced oxidative stress in the hepatic tissue. Food Chem 2012; 132(2):931-5. 37. Fatma A. Khalil, Nora M, El-Sheikh. The effects of dietary Egyptian propolis and bee pollen supplementation against toxicity if sodium fluoride in rats. J Am Sci 2010; 6(11):310-6. 38. Eraslan G, Kangbur M, Silici S. Evaluation of propolis effects on some biochemical parameters in rats treated with sodium fluoride. Pesticide Bioch Physiol 2007; 88:273-83. 39. Kanbur M, Eraslan G, Silici S. Antioxidant effect of propolis against exposure to propetamphos in rats. Ecotoxicol Environ Saf 2009; 72(3):909-15. 40. Al-Sayeda A. Newairy, Afrah F. Salama, Hend M i wsp. Propolis alleviates aluminium-induced lipid peroxidation and biochemical parameters in male rats. Food Chem Toxicol 2009; 47(6):1093-8.
