© Borgis - Medycyna Rodzinna 2/2015, s. 89-93
Zygmunt Zdrojewicz1, Olga Kocjan2, Aleksandra Idzior3
Substancje intensywnie słodzące – alternatywa dla cukru w czasach otyłości i cukrzycy
Sweetener – alternative to sugar at times of obesity and diabetes
1Katedra i Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Leczenia Izotopami, Uniwersytet Medyczny, Wrocław
2Dolnośląskie Centrum Chorób Płuc, Wrocław
3Specjalistyczny Szpital Wojewódzki, Wrocław
Summary
Sweeteners are widespread primarily in the food industry. An attractive alternative to sugar. Their prevalence was driven primarily by food shortage during the war. The intense sweetener is permitted for consumption by specifying the ratio of ADI. Due to the chemical structure stands out semi-synthetic and synthetic substances. The most common sweeteners are saccharin, acesulfame-K, steviol glycosides, aspartame, xylitol. Sweet taste is guaranteed've been using a minimum amount of their low calorie. The intense sweetener reduce the caloric content of products while maintaining flavor. Therefore they are of use in the production of dietary products "light". Experimental studies in animals have reported about the possible impact of a carcinogen, especially given aspartame. Consumption in the dose strictly safe is recommended in patients with diabetes, overweight and obesity. With the exception of saccharin sweeteners are safe also for pregnant women. Polish Diabetes Association for patients with diabetes and pre-diabetic states recommends replacing sugar substances intense sweeteners. But it can not be the whole of preventive measures including a substitute for physical activity.
Wstęp
Substancje intensywnie słodzące stanowią niebagatelną alternatywę dla cukru. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) z dnia 16 grudnia 2008 roku definiuje je jako związki, które nadają produktom spożywczym słodki smak lub używane są w słodzikach stołowych. Uznanie danej substancji za bezpieczną następuje poprzez wyznaczenie dopuszczalnego dziennego spożycia – ADI (ang. acceptable daily intake). Wskaźnik ten wyrażony w mg/kg m.c. świadczy o takiej dobowej ilości substancji, której spożycie jest absolutnie bezpieczne i nie wywołuje żadnych zdrowotnych szkód dla organizmu. Wymagane jest, aby na etykietach produktów spożywczych zawierających w swoim składzie substancje intensywnie słodzące zawsze znajdowały się informacje o ich ilości i rodzaju. Zawartość tych substancji w danym produkcie musi być ściśle określona i nie może przekraczać maksymalnej dobowej ilości. Aktualnie na terenie Unii Europejskiej do spożycia dopuszczonych jest jedenaście substancji intensywnie słodzących. Europejski Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz Zespół ds. Dodatków do Żywności i Składników Pokarmowych ocenił je jako bezpieczne (tab. 1) (1).
Tabela 1. Wykaz substancji intensywnie słodzących wraz z ich oznaczeniem w produktach spożywczych (1).
| Substancje słodzące syntetyczne |
| Acesulfam-K | E 950 |
| Aspartam | E 951 |
| Sól aspartamu–acesulfamu | E 962 |
| Cyklaminian | E 952 |
| Neohesperydyna DC | E 959 |
| Sacharyna | E 954 |
| Sukraloza | E 955 |
| Taumatyna | E 957 |
| Neotam | E 961 |
| Erytrytol | E 968 |
| Glikozydy stewiolowe | E 960 |
| Substancje słodzące półsyntetyczne |
| Sorbitol | E 420 |
| Mannitol | E 421 |
| Izomalt | E 953 |
| Maltitol | E 965 |
| Laktitol | E 966 |
| Ksylitol | E 967 |
Słodziki, jak wiadomo, są szeroko rozpowszechnione w przemyśle spożywczym. Dodatkowo z racji tego, że nie przyczyniają się do rozwoju próchnicy zębów, są stosowane do produkcji past do zębów, płynów do płukania ust czy gum do żucia (2). Odkrycie substancji słodzących zawdzięczamy nieprzewidzianym wypadkom lub ciekawości naukowców, którzy wbrew ogólnie przyjętym regułom badań laboratoryjnych smakowali próbki otrzymywanych w reakcjach chemicznych substancji. W ten właśnie sposób w 1879 roku podczas badań nad pochodnymi smoły pogazowej doszło do odkrycia pierwszego sztucznego słodzika, czyli sacharyny. Braki żywnościowe na rynku globalnym w czasie wojen światowych, a także stopniowo zmieniające się nastawienie społeczeństwa sprawiły, że substancje syntetyczne stawały się coraz bardzie popularne. Z czasem zmieniono też informacje na etykietach z „do użytku wyłącznie dla osób, które muszą ograniczyć spożycie cukru” na „do stosowania u ludzi pragnących ograniczyć spożycie cukru”. Tą drobną zmianą poszerzono znacznie grupę potencjalnych konsumentów (3).
W artykule przedstawiamy przedstawicieli tego rodzaju substancji.
Sacharyna i acesulfam-k
Sacharyna, czyli najstarsza syntetyczna substancja słodząca, to związek mający blisko 500 razy intensywniejszy smak niż sacharoza. Jednakże po spożyciu pozostawia gorzki posmak, co ograniczyło znacznie jej użyteczność.
Acesulfam-K jest około 200 razy słodszy od normalnego cukru oraz wyjątkowo stabilny w wysokich temperaturach i właśnie ta właściwość umożliwiła jego użycie w piekarnictwie. Nie podlega on metabolizmowi i jest prawie całkowicie wydalany z organizmu w postaci niezmienionej. Mimo tych korzystnych właściwości farmakokinetycznych przeprowadzone badania naukowe wykazały, iż w nadmiernych ilościach może on wchodzić w interakcje z DNA komórkowym i prowadzić do zmian cytotoksycznych komórek (4).
Stewia
Stewia to roślina pochodząca z Paragwaju i Brazylii, należąca do rodziny Asteraceae. W krajach Ameryki Południowej wyciąg z liści tej rośliny był powszechnie używany w medycynie ludowej. Obecnie największe wykorzystanie stewii notuje się w Japonii, gdzie spożycie roczne wynosi kilka tysięcy ton. Za słodki smak stewii odpowiedzialne są zawarte w niej glikozydy stewiolowe (głównie stewiozyd i rebaudiozyd A), czyli związki ponad 300 razy słodsze od sacharozy. Uzyskiwany z obróbki liści stewiozyd wielokrotnie oceniano przez Scientific Comittee for Food (SCF). Historia była burzliwa, gdyż początkowo uznano go za związek karcinogenny i nie dopuszczono do ogólnego spożycia. Dopiero w latach 2000-2009 eksperci WHO ponownie sprawdzili bezpieczeństwo glikozydów stewiolowych i uznali je za bezpieczne. Stewiozyd hamuje wchłanianie glukozy w komórkach rąbka szczoteczkowego jelita cienkiego, dzięki czemu wpływa pośrednio na poziom glikemii. Dodatkowo wywołuje efekt hipotensyjny u osób z nadciśnieniem tętniczym poprzez propagowanie diurezy i natriurezy oraz spadek oporu obwodowego naczyń (5). Badania kliniczne na grupie 12 chorych na cukrzycę typu 2 wykazały, iż u tych osób, które otrzymywały posiłek zawierający w swoim składzie 1 g stewiozydu, następowało większe tłumienie poposiłkowej zwyżki glikemii. Pozwala to wysnuć wniosek, że zastępowanie sacharozy stewią może korzystnie oddziaływać na metabolizm glukozy w organizmie (6). Ważny jest również fakt, że nie zmienia ona indeksu glikemicznego produktów, wykazuje działanie przeciwbakteryjne oraz hamuje powstawanie płytki nazębnej. Liście stewii są bogate w mikroelementy. Wiadome jest, że nie zapewni to całkowitego zapotrzebowania, jednakże można ją traktować jako istotne dodatkowe źródło biopierwiastków, pamiętając też o tym, że cukier takim nie jest (7).
Aspartam
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2010 r. w sprawie specyfikacji i kryteriów czystości substancji dodatkowych. Dziennik Ustaw nr 2: 14-259. 2. Świąder K, Waszkiewicz-Robak B, Świderski F: Substancje intensywnie słodzące – korzyści i zagrożenia. Probl Hig Epidemiol 2011, 3: 392-396. 3. Yang Q: Gain weight by „going diet”? Artificial sweeteners and the neurobiology of sugar cravings: Neuroscience 2010. Yale J Biol Med 2010; 83: 101-108. 4. Koszowska A, Dittfeld A, Nowak J: Cukier – czy warto go zastąpić substancjami słodzącymi? Nowa Medycyna 2014; 1: 36-41. 5. Bugaj B, Leszczyńska T, Pysz M et al.: Charakterystyka i prozdrowotne właściwości Stevia rebaudiana Bertoni. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2013; 3: 27-38. 6. Gregersen S, Jeppesen PB, Holst JJ, Hermansen K: Antihyperglycemic effects of stevioside in type 2 diabetic subjects. Metabolism 2004; 53: 73-76. 7. Gęsiński K, Majcherczak E, Gozdecka G: Stewia (Stevia rebaudiana Bertoni) jako źródło wybranych mikroelementów. Inż Ap Chem 2013; 2: 74-75. 8. Tandel KR: Sugar substitutes: Health controversy over perceived benefits. J Pharmacol Pharmacother 2011; 4: 236-243. 9. Sękalska B: Zawartość sztucznych substancji słodzących – aspartamu, acesulfamu K i sacharynianu sodu w napojach dietetycznych. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2007; 3: 127-138. 10. Ashok I, Sheeladevi R: Biochemical responses and mitochondrial mediated activation of apoptosis on long-term effect of aspartame in rat brain. Redox Biology 2014; 2: 820-831. 11. Abdel-Salam OME, Salem NA, El-Shamarka MES et al.: Studies on the effects of aspartame on memory and oxidative stress in brain of mice. European Review for Medical and Pharmacological Sciences 2012; 16: 2092-2101. 12. Schernhammer ES, Bertrand KA, Birmann BM et al.: Consumption of artificial sweetener- and sugar-containing soda and risk of lymphoma and leukemia in men and women. Am J Clin Nutr 2012; 6: 1419-1428. 13. Vasilescu R, Ionescu AM, Mihai A et al.: Sweeteners and metabolic diseases: xylitol as a new player. Proc Rom Acad, Series B 2011; 2: 125-128. 14. Reguła J, Kowalewska M: Zawartość aspartamu, acesulfamu K i sacharyny w produktach spożywanych przez osoby otyłe i chore na cukrzycę. Nauka Przyr Technol 2010; 4(5): 1-8. 15. Strojek K (red.): Diabetologia – praktyczny poradnik. Termedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań 2014: 57-61. 16. Demnati C, Ben Mami F, Fendi O et al.: What is has the artificial sweeteners in indication the food of our diabetics? Tunis Med 2012; 3: 238-241. 17. Szczeklik A (red.): Choroby wewnętrzne. Stan wiedzy na rok 2011. Medycyna Praktyczna, Kraków 2011: 1274-1288. 18. Sieradzki J: Diabetologia – postępy 2013/2014. Med Prakt 2014; 6: 12-27. 19. Baranik A, Ostrowska L: Praktyczne zalecenia dotyczące żywienia chorych z cukrzycą typu 2 i otyłością. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2011; 4: 222-230. 20. Riobio-Serván P, Sierra Poyatos R, Soldo Rodríguez J: Low and no calorie sweeteners (LNCS); myths and realities. Nutr Hosp 2014; 30: 49-55. 21. Małecki M (red.): Stanowisko Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego w sprawie stosowania niskokalorycznych substancji słodzących. Diabetologia kliniczna 2014; 3: A65. 22. Kłosiewicz-Latoszek L, Cybulska B: Cukier a ryzyko otyłości, cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych. Probl Hig Epidemiol 2011; 2: 181-186.
