Choroba nowotworowa ma, w znaczeniu społecznym i zdrowotnym, ogromny wpływ na społeczeństwa na całym świecie. Szacuje się, że w 2015 roku w Stanach Zjednoczonych zostanie zdiagnozowanych 1 658 370 nowych przypadków raka, a 589 430 osób umrze z tego powodu (1). Prognozuje się, że najczęstszymi zdiagnozowanymi nowotworami w 2015 roku będą: rak sutka, rak płuc i oskrzeli, rak gruczołu krokowego, rak okrężnicy i odbytnicy, rak pęcherza moczowego, czerniak skóry, chłoniak nieziarniczy, rak tarczycy, nerki i miedniczki nerkowej, rak endometrium, białaczka szpikowa i rak trzustki. Liczba nowych przypadków zachorowań na raka wynosi 454,8/100 tys. mężczyzn i kobiet rocznie, a liczba zgonów z powodu nowotworów to 171,2/100 tys. mężczyzn i kobiet rocznie. Umieralność z powodu raka jest wyższa wśród mężczyzn niż kobiet (207,9 vs. 145,4/100 tys.), przy czym najwyższa jest wśród afroamerykańskich mężczyzn (261,5/100 tys.), a najniższa u mieszkanek Azji/wysp Pacyfiku (91,2/100 tys.). Prawie 4 na 10 (39,6%) mieszkańców globu na pewnym etapie swojego życia stanie się pacjentami z powodu rozpoznania nowotworu. W 2014 roku wśród dzieci i młodzieży w wieku do 19. roku życia zdiagnozowano nowotwór u 15 780 osób, a 1960 pacjentów zmarło z tego powodu. Koszty związane z opieką nad pacjentami z rozpoznaną chorobą nowotworową w Stanach Zjednoczonych wyniosły prawie 12 mld dolarów w 2010 roku i mogą sięgnąć 156 mld dolarów w 2020 roku (1).

W Polsce, w latach 1980-2010 liczba zachorowań na nowotwory wzrosła dwukrotnie (2). W 2010 roku wyniosła 140,5 tys. zachorowań, prawie równomiernie rozkładając się w populacji kobiet i mężczyzn (70,5 tys. kobiet, 70 tys. mężczyzn). Na pierwszym miejscu najczęściej występujących nowotworów u mężczyzn były nowotwory płuca (20%), następnie: rak gruczołu krokowego (13%), jelita grubego (12%) oraz pęcherza moczowego (7%). U kobiet na pierwszym miejscu od wielu lat znajduje się rak piersi (20%), w dalszej kolejności: nowotwory jelita grubego (10%), rak płuca (9%), trzonu macicy (7%) i jajnika (5%). Roczne wskaźniki przeżyć (na podstawie danych z lat 2010-2012) wyniosły 54,9% u mężczyzn i 70,4% u kobiet. Porównując lata 2000-2002 i 2003-2005, przeżycia 5-letnie wzrosły u mężczyzn z 32,9 do 37,3%, natomiast u kobiet z 51,2 do 53,5%. W latach 1960-2010 liczba zgonów na nowotwory złośliwe wzrosła prawie 2,4-krotnie, osiągając w 2010 roku poziom 93 tys. (41 tys. mężczyzn i 52 tys. kobiet). Większość zgonów (ponad 3/4) wystąpiła po 60. roku życia (2).

Sposób, w jaki nadwaga lub otyłość mogą wpływać na rozwój choroby nowotworowej, jest bardzo złożony (2). Na mechanizmy te składają się: produkcja estrogenu – jego wysoki poziom skorelowany jest ze zwiększonym występowaniem ryzyka nowotworów hormonozależnych (raka piersi, trzonu macicy), większy poziom insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF) – wzrost występowania raka wątroby, chłoniaków nieziarniczych (u mężczyzn), raka okrężnicy i pęcherza moczowego (u kobiet), wzrost produkcji adipokin, regulujących wzrost komórek i procesy zapalne, a także zmieniona odpowiedź immunologiczna i stres oksydacyjny (2).

Nowotwór płuc jest jednym z najczęściej diagnozowanych nowotworów zarówno na świecie, jak i w Polsce (1. miejsce wśród mężczyzn, 3. wśród kobiet). Jest także najczęstszym powodem zgonów wśród mężczyzn (2). Za główną przyczynę powstawania raka płuc uznaje się palenie papierosów, wśród pozostałych czynników znajdują się: ekspozycja na azbest, radon, niskie spożycie warzyw i owoców w diecie (3). Otyłość jest silnym czynnikiem ryzyka rozwoju raka okrężnicy, raka piersi u kobiet po menopauzie, trzonu macicy, nerki, a także żołądka, trzustki, pęcherzyka żółciowego i wątroby. Jednak u osób z wyższym wskaźnikiem masy ciała (BMI) obserwowano dotychczas niższe ryzyko rozwoju raka płuc (4).

Czy otyłość może być czynnikiem zapobiegawczym rozwoju raka płuc?

Yang i wsp. przeanalizowali wszystkie doniesienia z baz EMBASE i PubMed z lat 1966-2010 na temat związku otyłości z rakiem płuc (5). Ryzyko rozwoju raka płuc oceniono w grupach pacjentów z nadwagą (BMI 25-29,9 kg/m²) i otyłością (BMI ≥ 30 kg/m²). Dane chorych z tych dwóch grup porównano z danymi pacjentów z prawidłową masą ciała (BMI 18,5-24,9 kg/m²). Dodatkowo utworzono pojęcie „nadmiernej masy ciała”: do tej grupy włączono pacjentów z nadwagą i otyłością (BMI ≥ 25 kg/m²). Przeanalizowano 20 badań kohortowych i 11 kliniczno-kontrolnych (7 badań populacyjnych i 4 szpitalne). Metaanaliza potwierdziła ujemną korelację wyższego BMI z ryzykiem rozwoju raka płuc. Ryzyko względne (RR) rozwoju raka płuc dla poszczególnych grup pacjentów kształtowało się w następujący sposób: nadwaga – RR = 0,74; otyłość – RR = 0,71; nadmierna masa ciała – RR = 0,79. Powyższa zależność wystąpiła zarówno w badaniach kohortowych (nadwaga – RR = 0,78; otyłość – RR = 0,80; nadmierna masa ciała – RR = 0,78), jak i kliniczno-kontrolnych (nadwaga – RR = 0,68; otyłość – RR = 0,56; nadmierna masa ciała – RR = 0,65). Nie zaobserwowano różnic statystycznych w występowaniu raka płuc u otyłych kobiet i mężczyzn ani różnic w zależności od rasy (Azjaci vs. nie-Azjaci). Taki sam związek stwierdzono u obecnych (RR = 0,63) i byłych palaczy (RR = 0,73). U osób niepalących ryzyko względne rozwoju raka płuc było nieco wyższe niż u byłych i obecnych palaczy, ale w dalszym ciągu niższe niż w przypadku osób z prawidłową masą ciała (RR = 0,83). Przedstawione analizy wykazały także niższe ryzyko zachorowania na raka płaskonabłonkowego (RR = 0,68) i gruczolakoraka (RR = 0,79) u osób z nadmierną masą ciała. Podsumowując wyniki tej metaanalizy, autorzy podkreślili, że nadwaga i otyłość są czynnikami ochronnymi raka płuc, szczególnie u obecnych i byłych palaczy. Zwracają również uwagę na to, że biologiczny mechanizm leżący u podstaw tego zjawiska nie jest jasny (5).