Na przestrzeni ostatnich dekad pojęcie „styl życia” stało się popularnym i modnym określeniem. Począwszy od lat 80. XX wieku pojawia się w sferze zdrowia publicznego zarówno w oficjalnych dokumentach WHO, jak i w publikacjach naukowych (1, 2). Według WHO, styl życia oznacza sposób funkcjonowania jednostki, oparty na wzajemnych związkach między szeroko pojętymi warunkami życia a indywidualnymi wzorami zachowań, które są determinowane przez czynniki społeczno-kulturowe i cechy indywidualne (3, 4). Kształtowanie świadomości, postaw i zachowań prozdrowotnych człowieka poprzez szeroko pojętą edukację zdrowotną oraz propagowanie określonego stylu życia jako najważniejszego czynnika zdrowia jednostki i społeczeństwa jest ogromnym wyzwaniem. Z tego powodu, zasadniczym kierunkiem promocji zdrowia jest kształtowanie korzystnego dla zdrowia stylu życia, przez ujawnianie czynników zagrażających zdrowiu oraz wyznaczanie kierunku działań profilaktycznych oraz promujących zdrowie (5). Autorzy Narodowego Programu Zdrowia na lata 2007-2015 w Polsce wyrazili opinię, iż styl życia ma wpływ na zdrowie człowieka w 50%, w ok. 20% zależy od środowiska, w 20% – od czynników genetycznych, w pozostałych 10% – od ochrony zdrowia (6, 7). Styl życia sprzyjający zdrowiu to między innymi właściwe odżywianie i aktywność fizyczna. Z badań GUS (Główny Urząd Statystyczny) z 2004 roku wynika, że tylko 30% dorosłych Polaków sklasyfikowało siebie jako umiarkowanie aktywnych fizycznie, głównie były to spacery i jazda na rowerze. Natomiast osoby w starszym wieku preferowały bierny sposób spędzania czasu (telewizja, czytanie) (8-11). Badania wykazują, że około 30-50% ludzi cierpi na zaburzenia snu, a 10-15% określa bezsenność i problemy z zasypianiem jako poważny problem (2). Niedostateczna ilość snu oraz jego zła jakość stanowią najbardziej ujemną stronę pracy zmianowej, która zaburza rytmiczność snu. Ta z kolei powoduje obniżenie sprawności oraz senność w godzinach pracy, trudności w zasypianiu w ciągu dnia, a to istotnie wpływa na wartość wypoczynku (12). Pełniąc role zawodowe i społeczne, każda jednostka narażona jest na konfrontację z trudnymi sytuacjami i radzenie sobie z nimi. Zawodem o szczególnie stresogennym charakterze jest pielęgniarstwo. Kontakt z pacjentem kumuluje różne problemy, a relacje interpersonalne pielęgniarki-pacjenci-współpracownicy nacechowane są nasileniem często negatywnych emocji (13, 14). Badania dotyczące obciążenia psychicznego wykazały, że jest to jedna z najbardziej narażonych na stres i wystąpienie „zespołu wypalenia zawodowego” grup zawodowych, gdzie często zdarzają się sytuacje nagłe i nieprzewidywalne (15). Źródłem stresu dla ponad 60% pielęgniarek jest praca w trybie nocnym, a dla 90% konieczność zachowania stałej czujności (16). Blok operacyjny jest miejscem szczególnym, gdzie o powodzeniu procedury medycznej decyduje współpraca i zaangażowanie całego zespołu. Od pielęgniarki operacyjnej wymaga się nie tylko zdolności manualnych, ale przede wszystkim szerokiej wiedzy, znajomości procedur oraz zdolności koncentracji i obserwacji (17). Niestety praca pielęgniarki operacyjnej niesie ze sobą liczne obciążenia: chemiczne, biologiczne, fizyczne oraz psychiczne, które najczęściej są powiązane i niejednokrotnie nakładają się na siebie (18, 19).

Celem niniejszej pracy jest ocena zachowań zdrowotnych pielęgniarek operacyjnych na podstawie wybranych elementów stylu życia.

Grupę badawczą stanowiły 183 pielęgniarki operacyjne pracujące w szpitalach w Gdańsku i Gdyni. Badania miały charakter anonimowy, a wszystkie respondentki wyraziły na nie zgodę. Rozdano 207 ankiet, z czego otrzymano 183 prawidłowo wypełnionych. W pracy wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego. Narzędzie badawcze stanowił kwestionariusz ankiety, który składał się z trzech części. Pierwsza i trzecia stanowiły autorską część, natomiast drugą był Inwentarz Zachowań Zdrowotnych (IZZ) autorstwa Zygfryda Juczyńskiego (20). Część pierwsza zawierała 8 pytań, które dotyczyły: wieku, wykształcenia, kształcenia podyplomowego, rodzaju zatrudnienia oraz stażu pracy w zawodzie pielęgniarki. W drugiej części (IZZ) respondenci mieli za zadanie zaznaczyć, jak często wykonują jedną z 24 czynności związanych ze zdrowiem, używając do oceny pięciostopniową skalę, gdzie: 1 oznacza „prawie nigdy“, 2 – „rzadko“, 3 – „od czasu do czasu“, 4 – „często“, 5 – „prawie zawsze“. Przygotowując test IZZ, który przeznaczony jest dla osób dorosłych, skupiono się na trzech głównych typach zachowań, obejmujących: a) zachowania, które na pewno wpływają na ryzyko zachorowania, b) zachowania, które podejmowane są w celu utrzymania zdrowia lub zredukowania zagrożenia chorobą, c) zachowania związane z przestrzeganiem zaleceń lekarskich. Inwentarz zawiera 24 pytania, które pozwalają na opis zachowań związanych ze zdrowiem. Biorąc pod uwagę udzielone odpowiedzi, ustala się ogólne nasilenia zachowań zdrowotnych oraz stopień nasilenia czterech kategorii zachowań zdrowotnych: a) prawidłowych nawyków żywieniowych, b) zachowań profilaktycznych, c) praktyk zdrowotnych, d) pozytywnego nastawienia psychicznego. W celu interpretacji wyników zlicza się wartości liczbowe wszystkich pytań. Oblicza się ogólny wskaźnik nasilenia zachowań zdrowotnych, a jego wartość zawiera się w przedziale od 24 do 120 punktów. Im wyższa wartość punktowa, tym większe nasilenie deklarowanych zachowań zdrowotnych. Wskaźnik ten jest następnie przeliczany na jednostki standaryzowane (steny). Przyjmują one wartość od 1 do 10, przy czym wartości od 1 do 4 stenów to wyniki niskie, od 7 do 10 stenów to wyniki wysokie, a steny 5 i 6 to wartości przeciętne. Wskaźnikiem nasilenia każdej z czterech kategorii zachowań zdrowotnych jest średnia liczba punktów uzyskana na podstawie sześciu pytań odpowiadających każdej z kategorii.