© Borgis - Medycyna Rodzinna 1/2016, s. 26-31
Karolina Kulik-Kupka1, Justyna Nowak1, Aneta Koszowska1, Anna Brończyk-Puzoń1, Anna Dittfeld2, Barbara Zubelewicz-Szkodzińska1
Witaminy w walce z nowotworami
Vitamins in fight with neoplastic diseases
1Zakład Profilaktyki Chorób Żywieniowozależnych, Wydział Zdrowia Publicznego w Bytomiu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
2Studium Doktoranckie Wydziału Lekarskiego z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Summary
Therapeutic process in oncological diseases is the main subject of many researches and discussions. New method of treatment which could ensure patients health recovery are still searched. For many years are conducted researches under usefulness of vitamins in oncological diseases. They have brought different results depends on type of disease, substances added or used in connection with vitamins and their doses. It could happen that uses of vitamin supplements among some sick people may bring completely opposite effects of the proposed action.
One of the reason of cancer formation is chronic oxidative stress what means imbalance of oxidation and reduction processes. Reactive oxygen forms are necessary for proper functioning of organism but because of high reactivity they could be also danger for proper development of cells, and their excess may be the reason of development of many diseases including cancers. Moreover, it was showed that in cancer cells the amount of reactive oxygen forms may increase and cause stimulations of cell division, formation of mutations and changes of tolerance for anticancer therapy. Balance between produced and neutralized amount of free radicals is very important for keeping the body in good health condition. Important role plays ant-oxidative vitamins, which are the part of non-enzymatic system necessary for removing excess amount of free radicals.
This article is a review of literature. The PubMed-NCBI and Polska Bibliografia Lekarska (Polish Medical Bibliography) from years 1976-2015 were used.
Wstęp
Choroby nowotworowe znane były już w czasach starożytnych. Ślady ich obecności odkryto m.in. w kościach egipskich mumii (1). Nie rozumiano jednak wtedy przyczyn ich powstawania, nie znano także skutecznych metod ich leczenia. Hipokrates będący ojcem medycyny jako pierwszy podejmował próby leczenia nowotworów za pomocą czosnku oraz arszeniku (2). Mimo iż do dnia dzisiejszego odkryto wiele metod terapii (np. chemio- oraz radioterapia, immunoterapia, terapia celowana), wciąż nie wszystkich chorych udaje się wyleczyć. W Polsce nowotwory złośliwe są drugą przyczyną zgonów ogółem oraz pierwszą w populacji przed 65. rokiem życia. Od kilku lat wśród mężczyzn zachorowalność na choroby onkologiczne utrzymuje się na stałym poziomie, odmienna sytuacja występuje u kobiet, wśród których obserwuje się wzrost zachorowalności (3).
W zależności od rodzaju choroby nowotworowej istnieją różne czynniki zwiększające ryzyko zachorowania. Coraz więcej uwagi poświęca się zaburzeniom równowagi oksydacyjno-redukcyjnej ustroju, mogącym doprowadzić do transformacji nowotworowej. Reaktywne formy tlenu (ROS, RTF) odgrywające ważną rolę w wielu procesach fizjologicznych (np. transport tlenu przez hemoglobinę, regulacja ekspresji genów oraz procesów naprawczych) powstają w organizmie w wyniku przemian metabolicznych (reakcje redukcji i utleniania w łańcuchu oddechowym). Są to cząsteczki posiadające co najmniej jeden atom tlenu oraz jeden lub więcej niesparowanych elektronów, dzięki czemu cechuje je wysoka reaktywność oraz krótki czas życia (4, 5). W organizmie działanie ROS powinno być równoważone poprzez przeciwutleniacze (antyoksydanty) hamujące stopień oksydacji cząsteczek oraz powodujące ich przekształcenie w nieaktywne pochodne. Reaktywne formy tlenu mogą być usuwane z organizmu na dwa sposoby (5):
– poprzez system nieenzymatyczny, składający się z substancji przekazujących wolnym rodnikom swoje elektrony: witaminy antyoksydacyjne, koenzym Q10, melatonina, kreatynina, neopteryna, bilirubina, antocyjany, hormony płciowe, zredukowany glutation,
– poprzez system enzymatyczny składający się z wyspecjalizowanych enzymów, np. dysmutaza ponadtlenkowa (ang. superoxide dismutase – SOD) katalizujący reakcje rozkładu anionorodnika ponadtlenkowego.
Zachwianie równowagi pomiędzy powstawaniem oraz usuwaniem z organizmu reaktywnych form tlenu doprowadza do wystąpienia zjawiska zwanego stresem oksydacyjnym, który odpowiada za rozwój wielu chorób, m.in. nowotworów, cukrzycy, chorób neurodegeneracyjnych oraz chorób układu krążenia (4). Dowiedziono, iż w komórkach nowotworowych zwiększa się także wytwarzanie RTF, a mechanizmami odpowiedzialnymi za to są: stan zapalny, działanie cytokin, aktywny metabolizm, który jest związany z ciągłą proliferacją, zaburzenia w przekazywaniu sygnałów onkogennych oraz mutacje w mitochondrialnym DNA i związane z nimi dysfunkcje. Następstwami zwiększonych ilości wolnych rodników tlenowych w komórkach nowotworowych są zmiany wrażliwości komórkowej na stosowane leki przeciwnowotworowe oraz stymulacja podziałów komórkowych, powstawanie mutacji, które doprowadzają do niestabilności genomu (6).
Brak metody gwarantującej stuprocentową wyleczalność nowotworów zmusza do poszukiwania coraz to nowszych sposobów pozwalających zapobiegać oraz leczyć choroby onkologiczne. Pewne nadzieje wiąże się ze stosowaniem witamin antyoksydacyjnych. Pacjenci przyjmują je, wierząc, że pomogą im one zwalczyć chorobę oraz zapobiec jej nawrotom. Prowadzone badania dowodzą jednak, iż stosowanie witamin nie u wszystkich osób przynosi korzyści zdrowotne.
Poniższy artykuł jest przeglądem piśmiennictwa bazy medycznej PubMed-NCBI i Polskiej Bibliografii Lekarskiej z lat 1976-2015, dotyczącego wpływu witamin na choroby nowotworowe.
Witamina A oraz karotenoidy
Karotenoidy są substancjami nadającymi roślinom, a także zwierzętom barwę od żółtej do czerwonej. Około 60 z nich jest obecnych w codziennej diecie (7). Witamina A jest związkiem, który w organizmie zwierząt gromadzi się głównie w wątrobie oraz tkance tłuszczowej. Jej głównymi postaciami są retinol oraz 3,4-didehydroretinol. W diecie dostarczana jest ona w warzywach i owocach będących źródłem karotenoidów, z których część wykazuje charakter prowitaminy A (8). Dzięki zdolnościom wygaszania aktywnego tlenu singletowego retinoidy, karotenoidy oraz ksantofile (zawierają tlen w swojej cząsteczce) wykazują działanie przeciwnowotworowe (9).
Poprzez właściwości antyoksydacyjne witamina A wpływa na wzrost i różnicowanie komórek nabłonków, zapobiegając ich transformacji nowotworowej. Dzięki temu wykazuje działanie prewencyjne oraz hamujące na nowotwory jamy nosowo-gardłowej, jelit, dróg oddechowych, przełyku, a także pęcherza moczowego, ograniczając również jego przerost. Niedostateczna podaż witaminy A z pokarmem może powodować wzrost ryzyka wystąpienia choroby nowotworowej (10). Pozytywnego działania karotenoidów dostarczanych do organizmu wraz z pożywieniem dowiedziono w przypadku profilaktyki choroby nowotworowej płuc. Należy jednak podkreślić, że ich podaż zwiększa ryzyko rozwoju nowotworu w przypadku osób wypalających znaczne ilości papierosów. W grupie tej obserwowano wzrost zachorowalności na chorobę nowotworową płuc oraz zwiększoną umieralność (badanie The Beta Carotene and Retinol Efficacy – CARET oraz Alpha Tocophertol Beta Carotene – ATBC) (11). Randomizowane badania prowadzone w Chinach wśród ok. 30 000 osób należących do grupy zwiększonego ryzyka występowania raka przełyku i żołądka wykazały, iż najkorzystniejsze efekty uzyskiwane są w przypadku przyjmowania witaminy A w połączeniu z innymi witaminami, a także pierwiastkami śladowymi wykazującymi właściwości antyoksydacyjne (najniższa śmiertelność w badanych nowotworach wystąpiła u osób stosujących jednocześnie witaminę A, E, β-karoten oraz selen) (10). Kong i wsp. dokonali przeglądu piśmiennictwa dotyczącego wpływu witamin na raka żołądka (47 badań). Wysunęli oni wnioski, iż niskie dawki witamin (witamina A – 1,5 mg/dzień, witamina C – 100 mg/dzień, witamina E – 10 mg/dzień) mogą zmniejszać ryzyko nowotworu żołądka (12).
Chemoprewencyjne działanie wykazano także w przypadku fenretinidu będącego syntetycznie uzyskaną pochodną witaminy A. Substancja ta redukuje o połowę ryzyko powtórnego zachorowania na nowotwór piersi u kobiet w wieku premenopauzalnym, pozytywne właściwości wykazuje także w przypadku nowotworu jajnika. Wykorzystanie innych pochodnych witaminy A jest ograniczone ze względu na ich toksyczne efekty uboczne (13).
Likopen będący najsilniejszym antyoksydantem wśród karotenoidów również wykazuje właściwości przeciwnowotworowe. Jego wysokie stężenie we krwi wpływa na zmniejszenie ryzyka wystąpienia nowotworów przewodu pokarmowego, prostaty oraz szyjki macicy. Związek ten jest lepiej przyswajany przez organizm z produktów przetworzonych niż surowych (11, 14).
Witamina C
Witamina C (kwas askorbinowy) jest jednym z najważniejszych przeciwutleniaczy dostarczanych do organizmu wraz z pokarmem. Występuje ona zarówno wewnątrz komórek organizmu, jak i w płynach pozakomórkowych (11). Właściwości przeciwnowotworowe witaminy C opierają się na przeciwdziałaniu rozwojowi wczesnych stadiów chorób nowotworowych oraz onkogenezie. Kwas L-askorbinowy hamuje fazę inicjacji i promocji nowotworów, dzięki czemu blokuje transformację nowotworową. Wpływa również na produkcję kolagenu, formując zagęszczenia tkanki łącznej dookoła zmian onkologicznych, nie dopuszczając tym samym do ich rozprzestrzeniania się. Kwas askorbinowy zwiększa także odporność organizmu (10). Nie dopuszczając do przekształcania azotanów do nitrozoamin, przeciwdziała powstawaniu N-nitrozozwiązków wykazujących właściwości mutagenne (15). Obniżone stężenie tej witaminy obserwowane jest u osób palących papierosy oraz spożywających znaczne ilości alkoholu. Spożywanie produktów bogatych w witaminę C zmniejsza prawdopodobieństwo zachorowania łącznie na wszystkie nowotwory złośliwe (16).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Adamkiewicz-Drożyńska E, Balcerska A, Iżycka-Świeszewska E: Historia leczenia nowotworów wieku dziecięcego. Forum Med Rodz 2009; 3(1): 64-70. 2. Marcinak-Stępak P: Historia leczenia nowotworów wieku dziecięcego. Nowiny Lek 2008; 77(5): 373-376. 3. Tuchowska P, Worach-Kardas H, Marcinkowski JT: Najczęstsze nowotwory złośliwe w Polsce – główne czynniki ryzyka i możliwości optymalizacji działań profilaktycznych. Probl Hig Epidemiol 2013; 94(2): 166-171. 4. Janicka A, Szymańska-Pasternak J, Bober J: Polimorfizm genów obrony antyoksydacyjnej a ryzyko rozwoju raka. Annales AMS 2013; 59(2): 18-28. 5. Czajka A: Wolne rodniki tlenowe a mechanizmy obronne organizmu. Nowiny Lek 2006; 75(6): 582-586. 6. Ścibor-Bentkowska D, Czeczot H: Komórki nowotworowe a stres oksydacyjny. Postepy Hig Me Dosw 2009; 63: 58-72. 7. Gryszczyńska A, Gryszczyńska B, Opala B: Karotenoidy. Naturalne źródła, biosynteza, wpływ na organizm ludzki. Postępy Fitoter 2011; 2: 127-143. 8. Guz J, Dziaman T, Szpila A: Czy witaminy antyoksydacyjne mają wpływ na proces karcynogenezy? Postepy Hig Med Dośw 2007; 61: 185-198. 9. Allecou DM: Przydatność witamin antyoksydacyjnych w profilaktyce i terapii guzów złośliwych jamy ustnej. Pozn Stomatol 2002; 29: 57-61. 10. Rutkowski M, Grzegorczyk K, Malinowska K: Witaminy A, C, E – rola ich działania antyoksydacyjnego w prewencji ontogenezy. Probl Ter Monitor 2010; 21(4): 251-257. 11. Zabłocka K, Biernat J: Wpływ wybranych składników pożywienia na ryzyko rozwoju raka płuca – witaminy i prowitaminy. Bromatol Chem Toksykol 2010; 63(2): 145-151. 12. Kong P, Cai Q, Geng Q et al.: Vitamin intake reduce the risk of gastric cancer: meta-analysis and systematic review of randomized and observational studies. PLoS One 2014; 9(12): e116060. 13. Cyranka M, Kapka L, Rzeski W: Chemoprewencja nowotworów – perspektywy zastosowania w praktyce i terapii. Zdr Publ 2009; 119(2): 223-227. 14. Kardasz M, Pawłowska D: Rola składników odżywczych oraz innych substancji w powstawaniu nowotworów. Nowa Med 2008; 2: 7-15. 15. Szymańska-Pasternak J, Janicka A, Bober J: Witamina C jako oręż w walce z rakiem. Onkol Prakt Klin 2011; 7(1): 9-23. 16. Bury P, Godlewski D, Wojtyś P: Witamina C a nowotwory złośliwe – praca przeglądowa. Współcz Onkol 1999; 3(5): 183-187. 17. Cameron E, Pauling L: Supplemental ascorbate in the supportive treatment of cancer: prolongation of survival times in terminal human cancer. Proc Natl Acad Sci USA 1976; 73: 3685-3689. 18. Cameron E, Pauling L: Supplemental ascorbate in the supportive treatment of cancer: reevaluation of prolongation of survival times in terminal human cancer. Proc Natl Acad Sci USA 1978; 75: 4538-4542. 19. Carr AC, Vissers MC, Cook JS: The effect of intravenous vitamin C on cancer- and chemotherapy-related fatigue and quality of life. Front Oncol 2014; 16(4): 283. 20. Jacobs C, Hutton B, Ng T et al.: Is there a role for oral or intravenous ascorbate (vitamin C) in treating patients with cancer? A systematic review. Oncologist 2015; 20(2): 210-223. 21. Jelakovic G, Nagorni A, Nikolova D et al.: Meta-analysis: antioxidant supplements for primary and secondary prevention of colorectal adenoma. Aliment Pharmacol Ther 2006; 24(2): 281-291. 22. Jośko J, Ratman R, Ratman K: Angioprewencyjna rola witamin. Współcz Onkol 2008; 12(4): 168-172. 23. Slatore CG, Littman AJ, White E: Long-Term Use of Supplemental Multivitamins, Vitamin C, Vitamin E, and Folate Does Not Reduce the Risk of Lung Cancer. Am J Respir Crit Care Med 2008; 177(5): 524-530. 24. Cardenas E, Ghosh R: Vitamin E: a dark horse at the crossroad of cancer management. Biochem Pharmacol 2013; 85: 845-852. 25. Wang YY, Wang XL, Yu ZJ: Vitamin C and E intake and risk of bladder cancer: a meta-analysis of observational studies. Int J Clin Exp Med 2014; 7(11): 4154-4164. 26. Nalewaj J, Markowska J: Żywienie a choroby nowotworowe. Prz Urol 2005; 6(1): 15-16. 27. Śledzińska K, Góra-Gębka M, Kamińska B, Liberek A: Plejotropowe działanie witaminy D3 ze szczególnym uwzględnieniem jej roli w chorobach układu pokarmowego u dzieci. Med Wieku Rozw 2010; 14(1): 59-67. 28. Kuryłowicz A, Bednarczuk T, Nauman J: Wpływ niedoboru witaminy D na rozwój nowotworów i chorób autoimmunologicznych. Endokrynol Pol 2007; 58(2): 140-152. 29. Pericleous M, Mandair D, Caplin ME: Diet and supplements and their impact on colorectal cancer. J Gastrointest Oncol 2013; 4(4): 409-423. 30. Misiorowski W: Czy witamina D zapobiega przedwczesnemu starzeniu i rozwojowi chorób wieku podeszłego? Geriatria 2008; 2: 133-137. 31. Mohr SB, Gorham ED, Kim J et al.: Could Vitamin D sufficiency improve the survival of colorectal cancer patients? Int J Clin Exp Med 2014; 7(11): 4154-4164. 32. Bergman P, Sperneder S, Höijer J et al.: Low vitamin D levels are associated with higher opioid dose in palliative cancer patients – results from an observational study in Sweden. Plos One 2015; 10(5): e0128223. 33. Czyżewska-Majchrzak Ł, Paradowska P: Skutki niedoboru i ryzyko suplementacji folianów w diecie. Nowiny Lek 2010; 79(6): 457-463. 34. Czeczot H: Kwas foliowy w fizjologii i patologii. Postępy Hig Med Dosw 2008; 62: 405-419. 35. Fife J, Raniga S, Hider PN, Frizelle FA: Folic acid supplementation and colorectal cancer risk: a meta-analysis. Colorectal Dis 2011; 13(2): 132-137.
