© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 5/2016, s. 337-343
*Justyna Grudziąż-Sękowska1, Kuba Sękowski2, Dorota Cianciara1
Ustawa o zdrowiu publicznym – nowa jakość?
Public Health Act – new standards?
1Zakład Epidemiologii i Promocji Zdrowia, Szkoła Zdrowia Publicznego, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
Kierownik Zakładu: dr hab. med. Dorota Cianciara
2Kolegium Prawa Akademii Leona Koźmińskiego
Streszczenie
Określenie obowiązków władz publicznych oraz innych podmiotów w zakresie zdrowia publicznego było stale i od wielu lat postulowane w piśmiennictwie naukowym i dyskursie politycznym. W dniu 11 września 2015 roku została przyjęta, a 3 grudnia 2015 roku weszła w życie ustawa o zdrowiu publicznym. Uchwalona ustawa nadaje zdrowiu publicznemu ramy prawne oraz częściowo spaja obszar do tej pory regulowany w polskim prawodawstwie w sposób wyrywkowy. Zgodnie z założeniami projektodawców ustawa ta ma podnieść rangę problematyki zdrowia społeczeństwa oraz stanowić krok naprzód w kierunku systemowego i multidyscyplinarnego podejścia do kształtowania polityki publicznej w tym obszarze.
Przyjęte w ustawie rozwiązania nie mogą jednak zostać uznane za wystarczające. Poza obszarem sprawozdawczości nie nakłada na organy władzy publicznej żadnych nowych obowiązków. Nie daje im też nowych uprawnień w dziedzinie zdrowia publicznego. Zaproponowane narzędzia tworzenia, realizacji i oceny polityki publicznej w zakresie zdrowia publicznego wymagają uzupełnienia i dopracowania. Problemem pozostają niedostateczna wysokość i rozbicie dostępnych zasobów finansowych. Przyjęta ustawa powinna stanowić punkt wyjścia do dalszej dyskusji na temat sposobu organizacji działań zdrowia publicznego w Polsce.
Celem artykułu jest zaprezentowanie podstawowych rozwiązań zawartych w ustawie o zdrowiu publicznym oraz ich analiza z punktu widzenia dotychczas istniejących regulacji prawnych oraz standardów międzynarodowych.
Summary
Defining of obligations of public authorities and other bodies in the field of public health has been constantly brought up since many years in scientific publications and in political discussions. On 11 September 2005 the Act on Public health was adopted and it entered into force on 3 December 2015. This Act sets up a legal framework for public health and introduces partial cohesiveness to a previously fragmented area in the Polish legislation. In accordance with the intentions of the legislators, this Act aims to increase the importance of the health of society issue and be a step toward a systematic and multi-disciplinary approach to the shaping of public policy in this field.
The provisions of this Act cannot however be deemed sufficient. Apart from reporting, it does not impose any new obligations on public authorities. Neither does it grant them any new power in the field of public health. The proposed mechanisms of development, implementation and evaluation of public policy in the field of public health must be supplemented and refined. Insufficient funds and their partition remain a problem. The adopted Act should be a starting point for further discussion on the mode of organisation of public health activities in Poland.
The article aims to present the essential mechanisms adopted in the Act on public health and their analysis from the point of view of previously applicable legal provisions, as well as international standards.
wykaz skrótów
AOTMiT – Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji
EPHOs – Essential Public Health Operations
GIS – Główny Inspektorat Sanitarny
JST – jednostki samorządu terytorialnego
KBPN – Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii
KCAIDS – Krajowe Centrum ds. AIDS
MZ – minister właściwy do spraw zdrowia
NFZ – Narodowy Fundusz Zdrowia
NPOZP – Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego
NPZ – Narodowy Program Zdrowia
PARPA – Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
PKB – produkt krajowy brutto
POZNPT – Program Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu
PPiRPA – Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
RCL – Rządowe Centrum Legislacji
RM – Rada Ministrów
ŚOZ – Światowa Organizacja Zdrowia
UE – Unia Europejska
UoZP – Ustawa o zdrowiu publicznym
ZP – zdrowie publiczne
Wprowadzenie
W ostatnich latach podjęto w Polsce kilka prób uporządkowania działań ZP poprzez proponowanie odrębnej UoZP (1-4).
Analiza dotychczasowych uregulowań prawnych dotyczących organizacji i funkcjonowania ZP wskazywała bowiem na liczne obszary wymagające unormowania. Dercz i Izdebski (5, 6) wykazali, że w sferze tej występuje wiele deficytów, jak np. brak: (a) spójności rozproszonych aktów, (b) instrumentów kształtowania, wdrażania, monitorowania i korygowania polityk publicznych, (c) czytelnego podziału zadań i odpowiedzialności podmiotów publicznych oraz (d) nieuwzględnianie promocji zdrowia i traktowanie jej hasłowo. Wyniki tych analiz są zgodne z poglądami prezentowanymi w piśmiennictwie naukowym (7, 8).
Zapewnienie obywatelom równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej tzw. medycyny naprawczej jest ważne, niemniej nie jest wystarczające do utrzymania i poprawy zdrowia populacji. Niezbędne są działania polegające na zapobieganiu chorobom i promocji zdrowia, a więc działania ZP. Od UoZP oczekiwano zatem stworzenia efektywnych narzędzi polityki publicznej w zakresie zdrowia (9) i podkreślenia roli prewencji oraz promocji zdrowia (6). Oczekiwano określenia działań, zasad i trybu ich realizowania, wykonawców oraz zakresów odpowiedzialności poszczególnych podmiotów. Ustawa miała odpowiadać zestawowi podstawowych funkcji ZP (ang. EPHOs) (10), który został jednogłośnie zaakceptowany w regionie europejskim ŚOZ – także przez Polskę (11). Realizacja tych funkcji stanowi ważny element europejskiej polityki pn. „Zdrowie 2020” (ang. „Health 2020”) (12, 13).
Dążeniem i ambicją rządu było stworzenie „ustawy zasadniczej dla zdrowia” (14), a więc aktu rangi konstytucyjnej. Ostateczny rządowy projekt UoZP powstał w wąskim gronie, bez szerszych konsultacji społecznych i eksperckich, a w Sejmie został poddany poprawkom. Ustawę podpisał Prezydent RP w dniu 27 października 2015 roku i większość jej postanowień weszła w życie 14 dni od jej ogłoszenia.
Co zatem udało się zawrzeć w UoZP? Celem artykułu jest omówienie jej najważniejszych postanowień.
Cele ustawy o zdrowiu publicznym
UoZP nie zawiera preambuły wyjaśniającej cele tego aktu. Artykuł 1 ustawy wskazuje jedynie zakres ustawy, tj.: określa zadania z zakresu ZP, wskazuje podmioty realizujące te zadania oraz zasady finansowania realizacji owych zadań. Z tego względu rekonstrukcja celu ustawy wymaga sięgnięcia do jej uzasadnienia.
Podstawowym powodem opracowania UoZP była konieczność stworzenia mechanizmów pozwalających na osiągnięcie poprawy sytuacji zdrowotnej społeczeństwa (15). Dobry stan zdrowia obywateli uznano za warunek niezbędny dla rozwoju kraju i wzrostu gospodarczego. Stwierdzono, iż obecny poziom zdrowotności społeczeństwa oraz spodziewany wzrost popytu na świadczenia medycyny naprawczej stanowi poważne zagrożenie dla stabilności finansowej systemu zdrowotnego. W dalszej kolejności powołano się na potrzeby systemowe dotyczące: utworzenia struktur odpowiedzialnych za koordynację i monitorowanie działalności władz publicznych na rzecz zdrowia populacji, zapewnienia stabilnych mechanizmów finansowania, usystematyzowania zadań z zakresu ZP, w tym zapewnienia ich ciągłości, adekwatności i kompleksowości.
Przedmiot ustawy o zdrowiu publicznym
W ustawie dokonano prawnego zdefiniowania pojęcia ZP przez wyliczenie zadań stanowiących jego elementy składowe. Zgodnie z art. 2 UoZP do zadań tych należą:
– monitorowanie i ocena stanu zdrowia społeczeństwa, zagrożeń zdrowia oraz jakości życia związanej ze zdrowiem społeczeństwa,
– edukacja zdrowotna dostosowana do potrzeb różnych grup społeczeństwa, w szczególności dzieci, młodzieży i osób starszych,
– promocja zdrowia,
– profilaktyka chorób,
– działania w celu rozpoznawania, eliminowania lub ograniczania zagrożeń i szkód dla zdrowia fizycznego i psychicznego w środowisku zamieszkania, nauki, pracy i rekreacji,
– analiza adekwatności i efektywności udzielanych świadczeń opieki zdrowotnej w odniesieniu do rozpoznanych potrzeb zdrowotnych społeczeństwa,
– inicjowanie i prowadzenie badań naukowych oraz współpracy międzynarodowej w zakresie zdrowia publicznego,
– rozwój kadr uczestniczących w realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego,
– ograniczanie nierówności w zdrowiu wynikających z uwarunkowań społeczno-ekonomicznych,
– działania w obszarze aktywności fizycznej.
Siedem spośród dziesięciu wymienionych zadań jest zgodnych ze stanowiskiem ŚOZ odnośnie funkcji EPHOs (10). Jedno z pozostałych (tj. edukacja zdrowotna) odwzorowuje podejście amerykańskie (ang. 10 Essential Public Health Services) (16). W tamtym kontekście edukacja zdrowotna ma bardzo silną pozycję, a nierzadko jest utożsamiana z promocją zdrowia, co tłumaczy wyodrębnienie edukacji jako osobnego świadczenia ZP. Natomiast „ograniczanie nierówności w zdrowiu” jest powszechnie uznawane za cel ZP (lub polityki zdrowotnej), podczas gdy „działania w obszarze aktywności fizycznej” są metodą działania. Uznanie celu oraz metody za zadanie narusza porządek planowania strategicznego (poziom polityki, strategii, operacyjny, taktyczny) (17).
Chociaż ŚOZ pozostawia krajom członkowskim znaczną swobodę w kształtowaniu własnego systemu ZP, to jednak zobowiązuje te kraje do składania sprawozdań z realizacji polityki „Zdrowie 2020”, w tym działań ZP. Odmienność krajowego zakresu zadań ZP od stanowiska ŚOZ będzie powodować dwutorowość w sprawozdawczości i może stwarzać kłopoty przy porównaniach międzynarodowych.
UoZP nie wprowadza słowniczka używanych pojęć, ale można założyć, że ZP jest rozumiane zgodnie z wykładnią ŚOZ, czyli jako nauka i sztuka zapobiegania chorobom, wydłużania życia oraz promowania zdrowia poprzez zorganizowane działania społeczeństwa. Równolegle istnieje inna wykładnia prawna. W ustawie o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (18) w art. 2 pkt. 35 stwierdzono, że ZP to „stan zdrowotny całego społeczeństwa lub jego części, określany na podstawie wskaźników epidemiologicznych i demograficznych”. Szkoda zatem, że ustawodawca nie skorzystał z przykładu norweskiej ustawy nt. zdrowia publicznego, w której dokonano rozróżnienia tych pojęć (19).
Wykonawcy zadań i współpraca
Do podmiotów realizujących zadania z zakresu ZP zaliczono: organy administracji rządowej, państwowe jednostki organizacyjne, w tym agencje wykonawcze, a także JST. Samorządy mają realizować te zadania w ramach kompetencji określonych w ustawach regulujących funkcjonowanie poszczególnych szczebli samorządu (tzw. zadania własne polegające na promocji lub ochronie zdrowia) (20-22) oraz w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (23). UoZP nie przewiduje zatem nadania JST nowych uprawnień lub zadań w zakresie ZP. JST zostały natomiast zobowiązane do współpracy z wojewodami, którzy mają oceniać politykę realizowaną przez samorządy pod kątem zgodności z NPZ oraz czuwać nad sprawozdawczością. UoZP zakłada możliwość włączenia w realizację zadań ZP podmiotów spoza sektora publicznego – organizacji pozarządowych.
Należy podkreślić, że UoZP nie nakłada nowych obowiązków (poza kwestią sprawozdawczości) na żaden podmiot należący do administracji rządowej. Podmioty te były już wcześniej zobowiązane do prowadzenia działań ZP i mogły współpracować ze sobą oraz z podmiotami pozarządowymi. Nowe zadania, polegające na koordynacji zadań z zakresu ZP, nałożono natomiast na MZ.
Zdrowie we wszystkich politykach
Zgodnie z uzasadnieniem projektu UoZP, jej podstawowym założeniem miała być praktyczna implementacja generalnej zasady polityki UE i ŚOZ stanowiącej, że zdrowie powinno być obecne we wszystkich politykach, a nie stanowić wyłącznie wyodrębniony element polityki zdrowotnej MZ (24, 25).
Prawidłowa realizacja zasady „zdrowie we wszystkich politykach” (ang. Health in All Policies – HiAP) wymaga uwzględnienia problematyki zdrowia w trakcie tworzenia wszelkich polityk publicznych, w szczególności w sektorach formalnie niezwiązanych z ochroną zdrowia. Niestety, ustawodawca nie przewidział obowiązku dokonywania oceny wpływu na zdrowie (ang. Health Impact Assessment – HIA), czyli prognozowania skutków zdrowotnych wywołanych tzw. politykami sektorowymi. Nie przewidział nawet oceny ich zgodności z NPZ. Warto zauważyć, iż podobne rozwiązanie z powodzeniem wprowadziła ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (26). Zgodnie z art. 14 ust. 2 tej ustawy minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego opiniuje wszystkie programy pod kątem ich zgodności ze Średniookresową Strategią Rozwoju Kraju. Brak analogicznego uprawnienia MZ należy uznać za duże uchybienie, zwłaszcza że tzw. Ocena Skutków Regulacji, czyli dokument towarzyszący projektowi aktu prawnego (obowiązek jej sporządzania dotyczy jedynie projektów aktów normatywnych), bardzo rzadko obejmuje kwestię wpływu na zdrowie (27). Jeśli w ogóle jest sporządzany. Innym przykładem obligatoryjnego prognozowania skutków polityk i działań (w obszarze ochrony środowiska) są postanowienia ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie (28).
Planowanie zadań i konsolidacja
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
Projekt ustawy o zdrowiu publicznym z dnia 24 maja 2011 r.; http://www.gis.gov.pl/ckfinder/userfiles/files/PR/Projekt%20ustawy%20%20o%20zdrowiu%20publicznym.pdf (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
Projekt ustawy o zdrowiu publicznym z dnia 20 lipca 2011 r.; http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=web&cd=1&ved=0CCgQFjAAahUKEwilgKS9peDIAhVDEiwKHbIgBjQ&url=http%3A%2F%2Fwww.rynekzdrowia.pl%2FPliki%2F113513.html&usg=AFQjCNFoBuinBiTPBTAvff18Bt63BJxV6w (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
Decyzja Zespołu ds. Programowania Prac Rządu z 11.03.2015 r.; http://bip.kprm.gov.pl/kpr/wykaz/r346,Zalozenia-do-projektu-ustawy-o-zdrowiu-publicznym.html (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
Konsultacje publiczne do projektu ustawy o zdrowiu publicznym; https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12270850/katalog/12281758#12281758 (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
Dercz M, Izdebski H: Organizacja ochrony zdrowia w Rzeczpospolitej Polskiej w świetle obowiązującego ustawodawstwa. Raport. Warszawa-Poznań 2001.
Dercz M, Izdebski H: Prawne aspekty organizacji i funkcjonowania systemu zdrowia publicznego w Polsce (Analiza prawa ustrojowego, materialnego i formalnego). Raport. Warszawa 2015.
Izdebski H: Podstawy prawne ustroju zdrowia publicznego w Polsce. Zdrowie Publ 2001; 111(5-6): 367-379.
Nosko J: O potrzebie ustawy o zdrowiu publicznym. Zdrowie Publ 2001; 111(2): 75-80.
Protokół ze spotkania dotyczącego przyszłości zdrowia publicznego w Polsce; http://www.prezydent.pl/archiwum-lecha-kaczynskiego/aktualnosci/rok-2008/art,148,5,spotkanie-w-palacu-prezydenckim-dotyczace-przyszlosci-zdrowia-publicznego-w-polsce.html (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
Public Health Policy and Legislation Instruments and Tools: An Updated Review and Proposal for Further Research, Copenhagen: WHO Regional Office for Europe 2012.
European Action Plan for Strengthening Public Health Capacities and Services. Resolution EUR/RC62/R5. WHO, Regional Office for Europe, Malta, 10-13 September 2012; http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0006/173616/RC62rs05-EAP-ENG.pdf?ua=1 (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
Health 2020: A European policy framework and strategy for the 21st century. WHO Regional Office for Europe 2013, Copenhagen; http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0011/199532/Health2020-Long.pdf?ua=1 (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
Health 2020: a European policy framework supporting action across government and society for health and well-being. http://www.euro.who.int/en/health-topics/health-policy/health-2020-the-european-policy-for-health-and-well-being/publications/2013/health-2020-a-european-policy-framework-supporting-action-across-government-and-society-for-health-and-well-being (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
Sprawozdanie stenograficzne z 97. posiedzenia Sejmu RP w dniu 21 lipca 2015 r. s. 59; http://orka2.sejm.gov.pl/StenoInter7.nsf/0/920F63D85BABA14CC1257E8A00076FF9/%24File/97_a_ksiazka.pdf (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
Druk sejmowy Sejmu VII kadencji nr 3675; http://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/druk.xsp?nr=3675 (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
The Public Health System and the 10 Essential Public Health Services. Atlanta: CDC, 1994; http://www.cdc.gov/nphpsp/essentialservices.html (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
Federal Emergency Management Agency. Comprehensive Preparedness Guide 101: Developing and Maintaining Emergency Operations Plans. Version 2.0. November 2010; https://www.fema.gov/media-library-data/20130726-1828-25045 0014/cpg_101_comprehensive_preparedness_guide_developing_and_maintaining_emergency_operations_plans_2010.pdf (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
Ustawa z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Dz. U. z 2013 r. poz. 947, z późn. zm.
Norweska ustawa nr 29 z dnia 24 czerwca 2011 r. o zdrowiu publicznym; http://app.uio.no/ub/ujur/oversatte-lover/data/lov-20110624-029-eng.pdf (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Dz. U. z 2013 r. poz. 594, z późn. zm.
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym. Dz. U. z 2013 r. poz. 595, z późn. zm.
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa. Dz. U. z 2013 r. poz. 596, z późn. zm.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Dz. U. z 2014 r. poz. 1118, z późn. zm.
Stahl T, Wismar M, Ollila E et al.: Health in All Policies – Prospects and potentials, European Observatory on Health Systems and Policies, Finland 2006: 18; http://ec.europa.eu/health/archive/ph_information/documents/health_in_all_policies.pdf (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
Leppo K, Ollila E, Peña S et al.: Health in All Policies – Seizing opportunities, implementing policies. European Observatory on Health Systems and Policies, Finland 2013: 20; http://www.euro.ŚOZ.int/__data/assets/pdf_file/0007/188809/Health-in-All-Policies-final.pdf (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Dz. U. z 2014 r. poz. 1649, z późn. zm.
System stanowienia prawa w Polsce. Zielona księga. Warszawa 2013; http://www.prezydent.pl/download/gfx/prezydent/pl/defaultaktualnosci/2487/739/1/system_stanowienia_prawa_zielonaksiega.pdf (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Dz. U. z 2013 r. poz. 1235, z poźn. zm.
World Health Organization. Health Topics. Health Policy; http://www.who.int/topics/health_policy/en/ (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Dz. U. z 2012 r. poz. 1356, z poźn. zm.
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii. Dz. U. z 2012 r. poz. 124, z późn. zm.
Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego. Dz. U. z 2011 r. Nr 231, z późn. zm.
Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Dz. U. z 1996 r. Nr 10, poz. 55, z późn. zm.
Projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020; http://legislacja.gov.pl/projekt/12279052 (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
Uchwała nr 208 Rady Ministrów z dnia 3 listopada 2015 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletniego na lata 2016-2024 pod nazwą „Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych”. M. P. z 2015 r. poz. 1165.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 lutego 2011 r. w sprawie Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS. Dz. U. Nr 44, poz. 227.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych. Dz. U. Nr 182, poz.1086 z późn. zm.
Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej. Dz. U. z 2015 r. poz. 812, z późn. zm.
Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów. Dz. U. z 2012 r. poz. 392, z późn. zm.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Dz. U. z 2015 r. poz. 581, z późn. zm.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 października 2015 r. w sprawie przekazywania informacji o programach polityki zdrowotnej oraz wzoru dokumentu zawierającego te informacje. Dz. U. poz. 1867.
World Health Organization. Global Health Expenditure Database; http://apps.who.int/nha/database/Select/Indicators/en (dostęp z dnia: 22.12.2015 r.).
