Pępowina jako organ funkcjonuje w świecie zwierząt od milionów lat. W muzeum w Melbourne znajduje się skamieniałość sprzed 375 milionów lat ryby pancernej, przedstawiająca embrion połączony z organizmem matki poprzez sznur pępowinowy. Pępowina umożliwia rozwój, wzrost, przeżycie, a ostatecznie poród płodu (1). Sznur pępowiny powstaje z szypuły brzusznej, która jako pasmo tkanki łącznej przebiega pomiędzy łożyskiem a płodem. Między 4. a 6. tygodniem ciąży dochodzi do połączenia naczyń krwionośnych powstałych w kosmkach łożyska z naczyniami powstającymi w obrębie sznura pępowiny. Wzrost pępowiny następuje od strony łożyska. Pępowina składa się z trzech naczyń krwionośnych: jednej żyły pępowinowej – którą płynie utlenowana krew z łożyska do płodu, oraz dwóch tętnic pępowinowych, którymi krew uboga w tlen płynie od płodu do łożyska. Naczynia zatopione są w tkance łącznej nazywanej galaretą Whartona. Przeciętna długość pępowiny wynosi 60 cm. Za pępowinę zbyt krótką uważamy sznur pępowiny poniżej 35 cm, za zbyt długą zaś pępowinę powyżej 80-100 cm. Odpowiednia długość sznura pępowinowego pozwala na niczym nieograniczoną możliwość ruchu płodu w łonie matki. Dzięki wykonywanym seryjnie badaniom USG począwszy od 24. tygodnia ciąży (24.-26., 30.-32., 36.-38. Hbd), zaobserwowano wzrastający odsetek opętleń pępowiny wokół płodu z 12% – zaobserwowanych w okresie 24.-26. tygodnia ciąży, do 37% w ciąży donoszonej. Dzieje się tak, ponieważ wzrasta stosunek długości sznura pępowiny do płodu, co zwiększa ryzyko opętlenia płodu. Na podstawie randomizowanych badań stwierdzono, że wzrost odsetka opętleń pępowiny wokół płodu, w trakcie trwania ciąży, jest naturalną częścią życia wewnątrzłonowego płodu i rzadko wiąże się ze zgonem płodu in utero (2).

Jedną z pierwszych publikacji w tym temacie jest artykuł Andrew Bella w „Encyklopedii Britanica” w 1769 roku, który opisał śmierć płodu w związku z jego okręceniem pępowiną wokół szyi, tułowia i obecnością węzła prawdziwego (3). Natomiast w dobie „medycyny faktów”, jako pierwsi brak związku pomiędzy opętleniem płodu pępowiną a zgonem płodu udowodnili Shiu i Eastman z Hong Kong w 1957 roku. W swojej pracy wykazali, że istnieje związek pomiędzy sytuacją śródporodową a kwasicą u płodu i niską punktacją Apgar oraz odsetkiem cięć cesarskich. Natomiast stwierdzili brak związku z zaburzeniami wzrastania płodu i porażeniem mózgowym, które to mają swój początek w sytuacji sprzed porodu.

Największą ilość opętleń płodu pępowiną, jaką opisano w literaturze, było dziewięciokrotne okręcenie płodu. W 2005 roku opisano ciężarną, u której stwierdzono w badaniu USG, a następnie potwierdzono w trakcie cięcia cesarskiego dziewięciokrotne opętlenie płodu pępowiną. Cięcie cesarskie wykonano w terminie porodu, rodząc zdrowe dziecko.

W 1999 roku ukazała się praca Careya i Rayburna, obejmująca obserwacją 13 757 ciąż i porodów (4). Badanie prowadzono od stycznia 1991 do listopada 1996 roku. W tym czasie odnotowano 98 martwych urodzeń. Przypadków pojedynczego opętlenia płodu pępowiną było 3250 (23,6%), natomiast wielokrotnych opętleń tylko 504 (3,7%). W swojej pracy autorzy wykazali, że urodzenie martwych płodów nie wiązało się z opętleniem pępowiną wokół szyi ani jedno- (0,09%), ani wielokrotnym (0%).

Wiązało się natomiast z następującymi sytuacjami położniczymi:

– anomalie stwierdzane u płodu – 19%,

– odklejenie łożyska – 7,5%,

– nadużywanie leków – 2,4%,

– zielony płyn owodniowy – 2,0%,