Odra, różyczka i świnka reprezentują grupę zakażeń wirusowych, które zostały objęte powszechnymi programami szczepień ochronnych, co przyniosło szczególnie korzystne efekty z punktu widzenia zdrowia publicznego. Według danych Stowarzyszenia na Rzecz Szczepień u Dzieci (Childrens Vaccine Initiative – CVI), w skali światowej dzięki szczepieniom corocznie zapobiegamy wystąpieniu co najmniej 2,7 mln zgonów z powodu odry, w porównaniu z około 1 mln zgonów z powodu krztuśca, 0,6 mln z powodu nagminnego porażenia dziecięcego oraz 0,3 mln z powodu błonicy. Od około 30 lat stosowane są w Europie i USA szczepionki monowalentne lub skojarzone zawierające żywe, atenuowane szczepy wirusów odry, różyczki iświnki. W wielu krajach szczepienia te zostały włączone do narodowych programów szczepień i są rutynowo stosowane u wszystkich dzieci w drugim oraz szóstym roku życia.

Aktualnie szczepienie skojarzone przeciw odrze, różyczce i śwince nie jest w Polsce obowiązkowe, jednak najprawdopodobniej od 2004 roku zostanie wprowadzone do obowiązkowego kalendarza szczepień. WPolsce zarejestrowane są trzy preparaty skojarzonej szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce: MMR II, Priorix oraz Trimovax. Wszystkie powyższe preparaty posiadają świadectwa rejestracji do 2005 roku i znajdują się w aktualnym wykazie środków farmaceutycznych wpisanych do Rejestru Środków Farmaceutycznych i Materiałów Medycznych Ministra Zdrowia, chociaż zawierają różne antygeny (tab. 1).

Aktualny kalendarz szczepień obowiązujący na 2003 rok w Polsce (jak na razie dostępny w formie elektronicznej na stronach internetowych Głównego Inspektoratu Sanitarnego), wywołał pewne zamieszanie, ponieważ ze względów legislacyjnych zawiera szczepienie przeciw odrze oraz śwince w 13-15 miesiącu życia, natomiast szczepienie skojarzone przeciw odrze, różyczce i śwince zostało wymienione w grupie szczepień zalecanych, realizowanych na koszt pacjenta (tab. 2). Tego rodzaju schemat szczepień wywołuje wśród pediatrów uzasadnione zdziwienie, tym bardziej że nie ma skojarzonej szczepionki dwuskładnikowej przeciw odrze i śwince, a więc w wyniku nowych zaleceń zwiększa się liczba wkłuć oraz rośnie łączny koszt programu szczepień ochronnych. Wydaje się, że główną przyczyną tego nieporozumienia jest nieprecyzyjne sformułowanie w Ustawie o zakażeniach i chorobach zakaźnych z 2001 roku. W wyniku tego, niemożliwe jest bez poprawek w Ustawie, wprowadzenie obowiązkowego szczepienia przeciw odrze, różyczce i śwince udzieci w drugim roku życia. Należy mieć nadzieję, że planowana nowelizacja Ustawy, która ma być uchwalona w drugiej połowie roku pozwoli na wprowadzenie do kalendarza szczepień na 2004 rok skojarzonego szczepienia przeciw odrze, różyczce i śwince (ROS) co najmniej u dzieci w drugim i szóstym roku życia. Wobec powyższych planów wydaje się uzasadnione przeanalizowanie aktualnej sytuacji epidemiologicznej w Polsce w zakresie zachorowań na odrę, różyczkę iświnkę, jak również poszerzenie wiedzy lekarzy realizujących szczepienia ochronne na temat dostępnych na naszym rynku preparatów szczepionek skojarzonych.

ODRA

Odra jest zakażeniem wywołanym przez wirusa RNA z gatunku Morbillivirus serotyp 1 należącego do rodziny Paramyxoviridae. Istotnym z epidemiologicznego punktu widzenia rezerwuarem wirusa są ludzie, co oznacza, że istnieje możliwość eradykacji wirusa w wyniku powszechnych szczepień ochronnych. Szczepienia przeciw odrze monowalentną szczepionką zawierającą żywe atenuowane wirusy odry wprowadzono w Polsce na masową skalę w roku 1976. Spowodowało to drastyczny spadek zapadalności z 600/100 000 w 1976 roku do 0,1/100000 w roku 2002 (ryc. 1). Szczepienie charakteryzuje się 95-98% skutecznością immunologiczną, jednak mimo, że po podaniu pojedynczej dawki odporność poszczepienna jest długotrwała, rewakcynacja jest prowadzona u dzieci w wieku przedszkolnym (4-6 lat), a w niektórych krajach także młodzieży w wieku powyżej 12 lat. Należy podkreślić, że poprzez zapobieganie odrze, w populacjach o wysokim odsetku zaszczepionych dzieci znamiennie obniża się ryzyko zachorowania na podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE).

Szczepienie przeciw odrze nie jest przeciwwskazane po ekspozycji na odrę, dostępne dane sugerują, że podanie szczepionki w ciągu 72 godzin od kontaktu z chorym może uchronić przed zachorowaniem. Szczepienia przeciw odrze są szczególnie ważnym elementem interwencji w przypadku wystąpienia epidemii w zamkniętych środowiskach np. internatach, szkołach czy przedszkolach. W przypadku osób wrażliwych na zakażenie poza szczepionką możliwe jest podanie nieswoistej immunoglobuliny, ponieważ preparaty te zawierają zwykle wysokie stężenie przeciwciał przeciw odrze. Istotnym problemem jest wygasanie odporności poszczepiennej u osób dorosłych i występowanie zachorowań po 20 roku życia. Z tego względu szczególnie ważne jest monitorowanie sytuacji epidemiologicznej oraz szczepienie osób o niewyjaśnionej lub nieznanej historii szczepień przeciw odrze. Do takich osób należy zaliczyć osoby urodzone przed 1960 rokiem, które nie chorowały na odrę i nie otrzymały szczepionki przeciw odrze oraz nie posiadają badań potwierdzających obecność swoistych przeciwciał przeciw odrze w surowicy. W takich przypadkach zaleca się podanie szczepionki monowalentnej przeciw odrze lub skojarzonej przeciw odrze, różyczce i śwince w dwóch dawkach w odstępie co najmniej 4 tygodni. Szczególnie istotna jest kontrola stanu odporności i zaszczepienia przeciw odrze u młodych dorosłych znajdujących się w zamkniętych środowiskach, np. uczelnie, internaty, koszary. Udokumentowane przechorowanie odry zwalnia z obowiązku szczepienia, jednak w większości przypadków zalecana jest kontrola obecności swoistych przeciwciał przeciwodrowych w surowicy. We wszystkich wskazaniach szczepienie przeciw odrze może zostać zastąpione szczepionką skojarzoną przeciw odrze, różyczce i śwince, zarówno w zakresie profilaktyki pierwotnej jak i poekspozycyjnej.