© Borgis - Medycyna Rodzinna 1/2017, s. 17-24
Renata Piotrkowska1, Martyna Juchniewicz2, Piotr Jarzynkowski1, Janina Książek1, Marcin Markuszewski3
Ocena jakości życia chorych z rakiem nerki leczonych operacyjnie
Quality of life of patients with renal cancer treated surgically
1Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Gdański Uniwersytet Medyczny
2Klinika Urologii, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku
3Katedra i Klinika Urologii, Wydział Lekarski, Gdański Uniwersytet Medyczny
Summary
Introduction. Renal cell carcinoma has a poor prognosis and aggressive conduct by which negatively affects the quality of life of patients. The only method leading to a cure for kidney cancer is radical surgery.
Aim. The aim of the study was to assess the quality of life of patients with kidney cancer treated surgically.
Material and methods. The research material consisted of patients with kidney cancer treated at the Department of Urology, University Clinical Centre in Gdansk. The study used a method of diagnostic survey of the questionnaire technique. Used original questionnaire and standardized questionnaire to assess quality of life QLQ-C30. The first measurement was performed before surgery on the day of admission to the clinic, the second measurement of one month from the date of the first test.
Results. The overall scale of the operation was higher after surgical treatment than before treatment Z = 4.4; p < 0.001. The subjects functioned better after the surgery than before surgery in terms of physical functioning Z = 4.9; p < 0.001, vital role in the functioning of Z = 4.9; p < 0.001, and social functioning Z = 3.0; p < 0.05.
Conclusions. Saving nephrectomy surgery and radical nephrectomy reduce global quality of life of patients. After surgery there is significant improvement in the functional status of patients in the areas of physical functioning, role-life and social functioning. Type of surgery, type of surgical approach does not differentiate the quality of life of patients. Gender, education, place of residence does not differentiate the quality of life of respondents, while with age decreases the quality of life.
Wstęp
Najczęstszy nowotwór złośliwy nerki u osób dorosłych to rak nerkowokomórkowy (ang. renal cell carcinoma – RCC). Charakteryzuje się on niekorzystnym rokowaniem i agresywnym przebiegiem (1). Najczęstszym podtypem histologicznym jest rak jasnokomórkowy nerki (ang. clear cell renal cell carcinoma – ccRCC) stanowiący 70-80% wszystkich raków tego narządu, będący jednocześnie najbardziej agresywnym z podtypów, o największym odsetku obecności inwazji miejscowej, przerzutów oraz najwyższej śmiertelności (2, 3). Najczęściej wykrywany jest w 6. i 7. dekadzie życia, a mężczyźni chorują dwukrotnie częściej niż kobiety.
Do czynników ryzyka rozwoju raka nerki należą: palenie tytoniu, otyłość, dieta wysokobiałkowa, przewlekłe stosowanie analgetyków i diuretyków, zwyrodnienie wielotorbielowate nerek, nadciśnienie tętnicze, występowanie nowotworów nerki u krewnych pierwszego stopnia, choroby genetyczne, takie jak: choroba von Hippel-Lindaua, syndrom Birt-Hogg-Dubè. Wśród czynników ryzyka zawodowego wymienia się narażenie na trójchloroetylen (TRI), tetrachloroetylen (TET) (4-8).
Większość guzów nerek we wczesnym stadium choroby nie wywołuje objawów klinicznych (9). Natomiast klasyczna triada objawów: ból okolicy lędźwiowej, krwiomocz makroskopowy oraz wyczuwalna masa guza występują u 6-10% chorych na raka nerki. Innymi objawami, które mogą towarzyszyć rakowi nerki, są: gorączka, osłabienie, niedokrwistość, hiperkalcemia, brak apetytu, utrata masy ciała, wysokie OB i leukocytoza (10). Jedyną metodą prowadzącą do wyleczenia jest chirurgiczne leczenie radykalne, a stopień zaawansowania klinicznego ma istotny wpływ na skuteczność leczenia chirurgicznego (7, 10-12). Wśród metod leczenia w postaci ograniczonej do narządu stosuje się resekcję częściową nerki (ang. nephron sparing surgery – NSS) i nefrektomię radykalną (ang. radical nephrectomy – NR).
NSS jest preferowanym sposobem leczenia małych guzów nerek. Wskazania do operacji nerkooszczędzającej dzieli się na bezwzględne, względne i efektywne (13, 14). Do pierwszej grupy należą chorzy z jedną nerką oraz chorzy z obustronnymi guzami nerek. W drugiej grupie są chorzy z guzami nerek i chorobami współistniejącymi, które upośledzają lub mogą w przyszłości upośledzać funkcję nerek. W trzeciej natomiast są chorzy z małym guzem nerki, a druga nerka bez zmian chorobowych.
Nefrektomia radykalna obejmuje całkowite usunięcie jednej zajętej guzem nerki wraz z torebką tłuszczową. W przypadku guza górnego bieguna nerki usuwamy nerkę wraz z regionalnymi węzłami chłonnymi, nadnerczem i górną częścią moczowodu (15).
Nefrektomia obustronna częściowa lub całkowita wykonywana jest w przypadku, gdy obie nerki są zajęte procesem nowotworowym i nie ma przerzutów odległych. W oczekiwaniu na przeszczep pacjenci powinni mieć zastosowaną dializoterapię (10).
Nefrektomię cytoredukcyjną należy rozważyć u chorych w zaawansowanej chorobie. Jest to zabieg paliatywny, który ma na celu poprawę jakości życia pacjenta (16).
Cel pracy
Celem pracy jest ocena jakości życia chorych z rakiem nerki leczonych operacyjnie.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w Klinice Urologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego w okresie od 1 lipca 2015 roku do 29 lutego 2016 roku. Udział w badaniu był dobrowolny i anonimowy, a pacjenci każdorazowo wyrażali zgodę na udział w badaniu. Wydano 60 kwestionariuszy ankiety, otrzymano 44. Badaniem objęto 21 chorych po nefrektomii radykalnej i 23 chorych po operacji nerkooszczędzającej. O wypełnienie ankiety proszono pacjentów przy przyjęciu do Kliniki Urologii przed leczeniem chirurgicznym i miesiąc po zastosowanym leczeniu. Pacjenci zwracali ankiety podczas wizyty kontrolnej w poradni przyklinicznej lub wysyłali pocztą w zwrotnej kopercie.
W badaniu zastosowano metodę sondażu diagnostycznego z techniką ankietową. Autorski kwestionariusz ankiety pozwolił na zebranie danych społeczno-demograficznych oraz klinicznych. Do oceny jakości życia chorych z rakiem nerki zastosowano wystandaryzowany kwestionariusz Oceny Jakości Życia EORTC QLQ-C30 (wersja 3.0), który został skonstruowany przez Grupę Badawczą Jakości Życia powołaną przy Europejskiej Organizacji Badań i Leczenia Nowotworów (EORTC). QLQ-C30 (wersja 3.0) jest to podstawowy kwestionariusz do oceny jakości życia wszystkich pacjentów z chorobą nowotworową bez uwzględnienia rodzaju, postaci i lokalizacji nowotworu. Składa się on z 30 pytań, które dotyczą:
– globalnej jakości życia ocenianej w skali 7-punktowej,
– funkcjonowania fizycznego, emocjonalnego, poznawczego, społecznego i w rolach życiowych,
– wpływu dolegliwości na jakość życia związanych z chorobą i leczeniem, tzw. skale objawów choroby: zmęczenie, nudności i wymioty, ból, duszność, bezsenność, apetyt, zaburzenia wypróżniania oraz wpływ na finanse (17, 18).
Wysoka punktacja w skali funkcjonowania wskazuje na lepszą jakość życia, a wysoka punktacja w skali objawów wskazuje na większe nasilenie objawów.
Wszystkie obliczenia statystyczne zostały przeprowadzone przy użyciu pakietu statystycznego IBM SPSS 23 oraz arkusza kalkulacyjnego Excel 2010. Zmienne typu jakościowego przedstawiono za pomocą liczności oraz wartości procentowych, a zmienne ilościowe scharakteryzowano za pomocą średniej arytmetycznej i odchylenia standardowego. Do sprawdzenia, czy zmienna ilościowa pochodziła z populacji o rozkładzie normalnym, posłużono się testem Kołmogorowa-Smirnowa. Istotność różnic pomiędzy więcej niż dwoma grupami sprawdzono, stosując nieparametryczny test istotności Kruskala-Wallisa, a istotność różnic pomiędzy dwoma grupami – testem t-Studenta i U Manna-Whitneya. W celu stwierdzenia powiązania, siły oraz kierunku między zmiennymi zastosowano analizę korelacji, obliczając współczynniki korelacji Spearmana. We wszystkich obliczeniach za poziom istotności przyjęto p < 0,05.
Wyniki
W badaniu udział wzięły 44 osoby, w tym 16 kobiet i 28 mężczyzn w wieku od 32 do 79 lat. Średnia wieku respondentów wyniosła M = 60,8 roku. Najliczniejszą grupę stanowili chorzy z wykształceniem zawodowym i średnim, zamieszkujący w mieście i pozostający w związku małżeńskim. Nieco ponad połowa badanych pracowała zawodowo. Szczegółową charakterystykę społeczno-demograficzną badanej grupy chorych prezentuje tabela 1.
Tab. 1. Charakterystyka wieku, płci, wykształcenia, miejsca zamieszkania, stanu cywilnego, pracy zawodowej, źródła utrzymania badanych chorych
| Dane społeczno-demograficzne | N | % |
Płeć:
kobieta
mężczyzna |
16
28 |
36,4
63,6 |
Miejsce zamieszkania:
miasto
wieś |
34
10 |
77,3
22,7 |
Wykształcenie:
podstawowe
zawodowe
średnie
wyższe |
2
14
19
9 |
4,5
31,8
43,2
20,5 |
Stan cywilny:
panna/kawaler
zamężna/żonaty
wdowa/wdowiec
rozwiedziona/-y |
1
38
4
1 |
2,3
86,4
9,1
2,3 |
Praca zawodowa:
tak
nie |
23
21 |
52,3
47,7 |
Źródło utrzymania:
praca zawodowa
emerytura
renta
pomoc finansowa rodziny |
22
17
4
1 |
50,0
38,6
9,1
2,3 |
N – liczba badanych
Najczęstsze schorzenia współistniejące u respondentów to nadciśnienie tętnicze, występujące u 28 badanych osób (63,6%) oraz choroby układu oddechowego – u 7 osób (15,9%). Tylko 3 osoby zgłaszały choroby układu pokarmowego (6,8%). Najliczniejszą grupę stanowiły osoby, u których wykrycie guza było przypadkowe. Występowanie nowotworu w rodzinie potwierdziło 25 badanych (52,3%). Dostęp operacyjny przezotrzewnowy wykonano u 9 osób (20,5%), natomiast pozaotrzewnowy tylno-boczny u 35 respondentów (79,5%). Okres pooperacyjny bez powikłań dotyczył 37 badanych (90,2%). Powikłania wystąpiły u 4 osób (9,8%) (tab. 2). Historię palenia tytoniu wśród badanej grupy chorych z rakiem nerki prezentuje tabela 3.
Tab. 2. Analiza kliniczna badanej grupy chorych
| Dane kliniczne | N | % |
Choroby współistniejące:
cukrzyca
nadciśnienie tętnicze
choroby układu oddechowego
choroby układu pokarmowego |
6
28
7
3 |
13,6
63,6
15,9
6,8 |
Okoliczności wykrycia nowotworu:
wykrycie przypadkowe guza
krwiomocz
ból w okolicy lędźwiowej
utrata masy ciała
inne |
33
4
1
3
3 |
75,0
9,1
2,3
6,8
6,8 |
Nowotwór w rodzinie:
tak
nie |
25
19 |
52,3
47,7 |
Rodzaj operacji:
całkowite usunięcie nerki
zabieg oszczędzający |
21
23 |
47,7
52,3 |
Dostęp operacyjny:
przezotrzewnowy
pozaotrzewnowy |
9
35 |
20,5
79,5 |
Okres pooperacyjny:
bez powikłań
powikłania |
37
4 |
90,2
9,8 |
N – liczba badanych
Tab. 3. Historia palenia tytoniu w grupie badanych chorych
| Dane | N | % |
Palenie tytoniu:
palę
nigdy nie paliłem/-am
rzuciłem/-am
byłem/-am biernym palaczem |
12
10
19
3 |
27,3
22,7
43,2
6,8 |
| | N | Min | Max | M | SD |
| Liczba lat palenia tytoniu | 10 | 21 | 50 | 38,30 | 9,49 |
| Liczba wypalanych papierosów dziennie | 12 | 6 | 20 | 15,92 | 4,48 |
N – liczba badanych; M – wartość średnia; SD – odchylenie standardowe
Wśród badanych 12 osób paliło papierosy (27,3%). Osoby, które rzuciły palenie tytoniu, stanowiły 43,2% (19 osób). Biernymi palaczami tytoniu były 3 osoby (6,8%). Średnia lat palenia tytoniu wynosiła 38,30 roku. Natomiast średnia liczba wypalonych papierosów dziennie to 15,92 sztuki (tab. 3).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Protzel C, Maruschke M, Hakenberg W: Epidemiology, aetiology and pathogenesis of renal cell carcinoma. EAU – European Urology Supplements 2012; 11: 52-59.
2. Dembowski J: Leczenie miejscowo zaawansowanego raka nerki z uwzględnieniem cech biologicznych nowotworu. Akademia Medyczna, Wrocław 2010.
3. Nurzyński P, Żołnierek J, Korniluk J et al.: Preparaty chrząstki w terapii raka nerki. Wspolczesna Onkol 2005; 9: 136-139.
4. Didkowska J, Wojciechowska U, Zatoński W: Prognozy zachorowalności i umieralności na nowotwory złośliwe w Polsce do 2025 r. Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Warszawa 2009: 81-87.
5. Didkowska J: Epidemiologia nowotworów układu moczowo-płciowego w Polsce. [W:] Senkus-Konefka E, Zdrojowy R (red.): Nowotwory układu moczowo-płciowego. Praktyczny przewodnik dla lekarzy. Wydawnictwo Via Medica, Gdańsk 2013: 1-13.
6. Chow W, Dong LM, Devesa SS: Epidemiology and risk factors for kidney cancer. Nat Rev Urol 2010; 7(5): 245-257.
7. Olszewski WT: Rak nerki – patomorfologia i uwarunkowania genetyczne. [W:] Krzakowski M (red.): Onkologia w praktyce klinicznej. Wydawnictwo Via Medica, Gdańsk 2007; 3: 5-9.
8. Książek A, Załuska W: Nowotwory układu moczowego. [W:] Szczeklik A (red.): Choroby wewnętrzne. Medycyna Praktyczna, Kraków 2010: 1413-1415.
9. Matuszewski M, Kłącz J: Diagnostyka i leczenie raka nerki w codziennej praktyce urologicznej. Terapia & Zdrowie 2014; 3: 21-23.
10. Kordek R (red): Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy. Wydawnictwo Via Medica, Gdańsk 2013: 246-251.
11. Patajew S: Rozważanie praktyczne na temat biopsji małych guzów nerek. Prz Urolog 2015; 1: 52-54.
12. Kevin R, Loughlin MD: Nefrektomia radykalna – czy jest konieczna w przypadku raka nerkowokomórkowego z przerzutami. Contemp Urol 2003; 1: 13-20.
13. Thompson RH, Siddiqui S, Lohse CM et al.: Partial versus radical nephrectomy for 4 to 7 cm renal cortical tumors. J Urol 2009; 182: 2601-2606.
14. Drewniak T, Sołtys K, Jakubowski J, Rzepecki M: Zastosowanie Tacho Silu w zabiegach oszczędzających miąższ nerki. [W:] Szyber P (red.): Skuteczna hemostaza i uszczelnianie tkanek, opisy zastosowania leku Tacho Sil w różnych przypadkach klinicznych. Wydawnictwo CompassMedica Sp. z o.o., Tanowskie Góry 2013: 113.
15. Rogowski W: Rola chirurgii w leczeniu chorych na raka nerkowokomórkowego. [W:] Krzakowski M (red.): Onkologia w praktyce klinicznej. Wydawnictwo Via Medica, Gdańsk 2007: 3-4.
16. Soter K: Czwarte Europejskie, Międzynarodowe Sympozjum Raka Nerki 8-9 maja 2009 Berlin. Współczesna Onkologia 2009; 13: 158-160.
17. Leppert W, Forycka M, de Walden-Gałuszko K et al.: Ocena jakości życia u chorych na nowotwory – zalecenia dla personelu oddziałów onkologicznych i medycyny paliatywnej. Psychoonkologia 2014; 1: 17-29.
18. Borowiak J: Ocena jakości życia chorych na raka jajnika leczonych metodą chemioterapii wielolekowej na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych. Gin Onkol 2006; 4(2): 115-124.
19. Ljungberg B, Bensalah K, Bex A et al.: Guidelines on Renal Cell Carcinoma. European Association of Urology 2015.
20. Subotic S, Wyler S, Bachmann A: Surgical Treatment of Localized Renal Cancer. European Urology Supplements 2012; 11: 60-65.
21. MacLennan S, Imamura M, Lapitan MC et al.: Systematic Review of Perioperative and Quality-of-life Outcomes Following Surgical Management of Localised Renal Cancer. European Urology 2012; 62: 1097-1117.
22. Chatterjee S, Nam R, Fleshner N, Klotz L: Permanent flank bulge is a consequence of flank incision for radicalnephrectomy in one half of patients. Urol Oncol 2004; 22: 36-39.
23. Sosnowski R: Jakość życia w nowotworach układu moczowo-płciowego. [W:] Senkus-Konefka E, Zdrojowy R (red.): Nowotwory układu moczowo-płciowego, praktyczny przewodnik dla lekarzy. Wydawnictwo Via Medica, Gdańsk 2013: 281-285.
24. Gratzke C, Seitz M, Bayrle F: Quality of life and perioperative outcomes after retroperitoneoscopic radical nephrectomy (RN), open RN and nephron sparing surgery in patients with renal cell carcinoma. BJU International 2009; 104: 470-475.
25. Hollenbeck BK: Commentary on factors predicting health-related quality of life recovery in patients under going surgical treatment for renal tumors: Prospective evaluation using the RAND SF-36 health survery. Urol Oncol 2009; 27: 575-576.
26. Rock JA: Quality-of-life assessment in gynecologic surgery. J Reprol Med 2001; 46: 515-519.
27. Zegarski W, Głowacka I, Ostrowska Ż: Ocena jakości życia kobiet po mastektomii na podstawie standardowych kwestionariuszy: QLQ-C30 i QLQ-BR23. J Oncol 2010; 60(6): 532-535.
28. Ficarra V, Novella G, Sarti A et al.: Psycho-social well-being and general health status after surgical treatment for localized renal cell carcinoma. Int Urol Nephrol 2002-2003; 34: 441-446.
29. MacLennan S, Imamura M, Lapitan MC et al.: Systematic Review of Perioperative and Quality-of-life Outcomes Following Surgical Management of Localised Renal Cancer. European Urology 2012; 62: 1097-1117.
