Olejki eteryczne to mieszaniny lotnych substancji organicznych, które są bardzo szeroko rozpowszechnione w świecie roślinnym i cechują się silnym, na ogół przyjemnym zapachem. Są to produkty metabolizmu wtórnego roślin, których rola jak dotąd nie została do końca określona. Wiadomo jednak, że polega ona między innymi na przyciąganiu owadów mających zapylić kwiat bądź też na odstraszaniu szkodników (1-3). Niektóre z roślin olejkodajnych charakteryzuje przyjemny i intensywny zapach, zwabiając dzięki temu owady, które zapylają rośliny. Z kolei nieprzyjemna woń olejków, która wydziela się z innych gatunków roślin, może być sposobem rośliny na ochronę przed gryzoniami lub pasożytami (3, 4). Substancje te zadziwiają swoją różnorodnością w budowie chemicznej, jak i złożonością składu mieszaniny. Pod względem chemicznym olejki eteryczne to mieszaniny związków monoterpenowych i seskwiterpenowych lub związków pochodnych fenylopropanu, które mogą mieć charakter alkoholi, ketonów, aldehydów, węglowodorów, estrów czy eterów. Ponadto w olejkach eterycznych spotyka się także kwasy organiczne, fenole, kumaryny, substancje azotowe i siarkowe. W skład jednego olejku może wchodzić od 20 do 200 komponentów, z czego zawsze tylko jeden jest dominujący i nadaje zapach całej mieszaninie związków. Różnice w składzie olejków eterycznych zależą od czynników środowiskowych, odmian roślin, a także od części roślin, z których jest pozyskiwany (2, 5).

Składniki olejków eterycznych posiadają wiele cennych właściwości farmakologicznych, które mogą w różny sposób oddziaływać na organizm człowieka. Mogą być stosowane między innymi jako środki o działaniu antyseptycznym, wykrztuśnym, moczopędnym, spazmolitycznym, a także uspokajającym. Oprócz zastosowania w farmaceutyce olejki eteryczne wykorzystywane są jako składniki żywności, kosmetyków, surowce zapachowe w perfumerii, a także w aromaterapii (6, 7).

Aromatyczne rośliny i olejki były stosowane już tysiące lat temu, by zadbać o zdrowie, piękno i duchowość. Pomimo że pojęcie aromaterapii zaistniało dopiero w XX wieku, to jedną z pierwszych wzmianek na temat niezwykłej mocy zapachów można odnaleźć w sumeryjskim eposie o Gilgameszu, który datowany jest na 1500 rok p.n.e. (8, 9). Olejki eteryczne były również wysoko cenione w starożytnym Egipcie, co opisują dziesiątki papirusów i inskrypcji. W Dolinie Nilu znano olejki pozyskiwane między innymi z mięty, cynamonu, jałowca, olibanum i galbanum. Pojemniki z olejkami były jednym z obowiązkowych elementów, który musiał znaleźć się w sarkofagu zmarłego, a także służyły do balsamowania ciał. Produkowane przez Egipcjan wonności stały się przedmiotem międzynarodowego handlu z Indiami, Chinami, Afryką oraz całym basenem Morza Śródziemnego, gdzie również pozyskiwano i stosowano olejki eteryczne (8).

W starożytnej kulturze Chin przodownikiem w nauce o aromatycznych substancjach był Shen Nung, który zbadał właściwości zdrowotne setek roślin i ziół. W jednym z antycznych tekstów można przeczytać o sposobie pozyskiwania olejków ze skórek owoców cytrusowych, gdzie w naczyniu z wodą spalano skórkę i później zbierano powstały na powierzchni wody „pływający olej”. Wiedza o właściwościach aromatycznych roślin i ziół była wykorzystywana w ceremoniach religijnych. W świątyniach palono kadziła z imbiru, kasji i innych roślin, co miało na celu dezynfekcję pomieszczeń (10).

Bogatą tradycję wykorzystywania właściwości zapachowych i leczniczych roślin oraz olejków eterycznych można zaobserwować również w kulturze indyjskiej. Mieszkańcy Indii używali aromatycznych roślin w medycynie ajurwedyjskiej, ale także w obrzędach religijnych, życiu codziennym i społecznym. Istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że to właśnie na Półwyspie Indyjskim rozwinęła się technika pozyskiwania olejków eterycznych przy pomocy destylacji z parą wodną (8, 10).

Dzięki odkryciom Bliskiego Wschodu i Egiptu tradycja wykorzystywania mocy zapachów rozwinęła się także w starożytnej Europie. Zarówno Grecy, jak i Rzymianie bardzo często wykorzystywali wonności w życiu codziennym i religijnym. Świadczą o tym niezwykle cenne i kunsztownie wykonane pojemniki na pachnidła, a także ikonografie przedstawiające tworzenie i stosowanie substancji zapachowych. Nauka o zapachach była domeną filozofów oraz medyków, jednak budziła ona również zainteresowanie wśród poetów i pisarzy. Dzieła Arystotelesa, Hipokratesa, Galena zostały przetłumaczone na inne języki i dzięki temu wiedza dotycząca zapachów i olejków eterycznych dotarła na Półwysep Arabski, a stamtąd do średniowiecznej Europy (3, 8, 9).

Przed wiekiem XIV w Europie właściwości olejków eterycznych były wykorzystywane głównie w ceremoniach religijnych oraz w medycynie ludowej, ponieważ używanie pachnideł zostało zakazane. Substancje zapachowe stosowano w celu zachowania higieny i zdrowia, ponieważ uważano, że zapobiegają one zarazom i epidemiom (11).

W wieku XVI we Francji nastąpił rozkwit w dziedzinie perfumerii, która stała się formą ekspresji twórczej. Zapoczątkowało to proces hodowli wielu cennych i aromatycznych roślin. Kolejne dwa stulecia pozwoliły, aby w Europie przemysł perfumeryjny stał się dobrze prosperującym biznesem. Natomiast ponowne wprowadzenie olejków eterycznych do współczesnej medycyny miało miejsce na przełomie XIX i XX wieku. Podczas I wojny światowej powszechne stało się stosowanie aromatycznych esencji w szpitalach cywilnych i wojskowych. Doktor Monciere wykorzystywał olejki eteryczne ze względu na ich właściwości przeciwbakteryjne, a także wspomagające gojenie się ran (10, 12).

Doktor Renè-Maurice Gattefossè, francuski chemik kosmetyczny, jest powszechnie uznawany za ojca aromaterapii. W 1907 roku on i grupa naukowców rozpoczęli badania dotyczące olejków eterycznych. Natomiast dopiero w 1937 roku w książce pt. „Aromatherapy” opowiedział swoją prawdziwą historię – słynnego wykorzystania olejku lawendowego, który użyto do leczenia poważnych oparzeń. Doktor Gattefossè podzielił się wynikami swoich badań z Jeanem Valnet, doktorem nauk medycznych, który podczas II wojny światowej zaczął stosować olejki eteryczne na pacjentach cierpiących z powodu obrażeń doznanych na polu walki. Okazało się, że olejki wykazują silne efekty w walce z infekcjami (12).

W 1990 roku doktor nauk medycznych Daniel Pènoël oraz biochemik Pierre Franchomme współpracowali nad stworzeniem pierwszej książki informacyjnej dotyczącej olejków eterycznych. Miała ona zawierać opis właściwości medycznych i sposobu użytkowania ponad 270 olejków eterycznych. Ich praca została oparta na doświadczeniach laboratoryjnych oraz klinicznych. Do dziś prowadzone są badania, które pozwalają na odkrywanie nieznanych dotąd właściwości olejków eterycznych (12).

Drogocenne właściwości olejków eterycznych znane są od setek lat i wciąż wiele jednostek naukowych podejmuje liczne badania nad ich właściwościami i znaczeniem żywieniowym. Jednak konsumenci na skutek rewolucji przemysłowej i w związku z rozwojem produkcji leków chemicznych, ograniczyli stosowanie naturalnych preparatów leczniczych, w tym ziół i olejków eterycznych. Jednak obserwuje się zarówno w technologii żywności, jak i w sferze preparatów leczniczych coraz większe zainteresowanie konsumentów naturalnymi produktami.