© Borgis - Medycyna Rodzinna 2/2017, s. 98-104
Agnieszka Kuchta1, Barbara Kochańska2
Analiza zachowań prozdrowotnych kobiet ciężarnych w aspekcie utrzymania zdrowia jamy ustnej – badanie ankietowe
Health behaviour of pregnant women and oral health preservation – questionnaire
1Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego, Gdański Uniwersytet Medyczny
2Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej, Gdański Uniwersytet Medyczny
Summary
Introduction. Maintaining personal oral hygiene and good nutrition is necessary for health. These habits are create in childhood by mother. A lot of mothers do not know about risk of neglecting oral and eating habits.
Aim. The aim of this study was to asses oral hygiene knowledge, oral health behavior and eating habits among pregnant women in Poland. In this study we also asses health behavior and knowledge of caries prevention among pregnant women in relation to number of previous pregnancies.
Material and methods. 100 pregnant women (18-45 yrs.) were chosen regardless of trimester. They were inhabitants of Tri-City and surroundings. Questionnaire were conducted among pregnant women. The research was done in three groups. Group I were primiparas (31 women), group II were women, who were second time pregnant (40 women). Group III were multigravidas (29 women). We divided the questionnaire into 4 parts (general information, dental care and hygiene habits, eating habits and drugs, knowledge about dental caries prevention).
Results. Analysis of the data showed that pregnant women, who had constant dental care were 87% (group I), 85% (group II), 79% (group III). The proper frequency of teeth brushing had 97% (group I), 95% (group II), 94% (group III). The prevalence of vomiting during last pregnancy reported 48% women from group I, III and 27.5% from group II. The proper oral hygiene after vomiting had only 21% (group III), 19% (group I), 17.5% (group II). Knowledge about sterility of infant’s oral cavity had 64.5% (group I), 52% (group III), 32.5% (group II). Few pregnant women knew about factors, which could predispose to dental caries in group III 48%, group II – 46%, group I – 42%. Very few women knew about necessity of controlling children during teeth brushing until 10-years-old – 30% (group II, III) and 26% (group I).
Conclusions. Our observations suggested that a majority of pregnant women had good hygienic and nutrition habits. Nevertheless, they didn’t have proper knowledge about dental caries prevention in children. These conclusions were independent from number of pregnancies. Oral health education of pregnant women and mothers is very important, because their knowledge is varied and still unsatisfying.
Wstęp
Podstawy prawidłowych zachowań dotyczących zdrowia jamy ustnej tworzone są we wczesnym dzieciństwie. Najważniejszą rolę w tym okresie odgrywa matka dziecka, która swoją postawą przekazuje wzorce do naśladowania. Aby poprawić zdrowie jamy ustnej najmłodszych pacjentów, należy najpierw wiedzę na ten temat przekazać kobietom planującym potomstwo. Większość kobiet jest nieświadoma zagrożeń wynikających z ignorowania ich stanu zdrowia jamy ustnej oraz jego wpływu na organizm własny i dziecka, podczas ciąży, a także po rozwiązaniu. Bardzo ważna jest właściwa opieka stomatologiczna przed ciążą i podczas jej trwania zarówno dla matki, jak i jej przyszłego dziecka. Kobietom planującym potomstwo należy uświadamiać, jak duży wpływ na stan zdrowia jamy ustnej ich dzieci ma sposób odżywiania, prowadzanie zabiegów higienicznych w jamie ustnej własnej i dziecka oraz zachowania matki wobec potomstwa.
Coraz większa grupa kobiet ciężarnych świadomie uczestniczy w kursach prowadzonych przez szkoły rodzenia. Dla tej grupy odbiorców dostępna jest coraz bogatsza oferta zajęć. Istnieją szkoły rodzenia pełnopłatne, refundowane częściowo lub bezpłatne. Finansowanie pochodzi z Narodowego Funduszu Zdrowia, programów Unii Europejskiej lub budżetu miast. Przeprowadzone niedawno badania wykazały, że kobiety ciężarne coraz chętniej poszukują odpowiedzi na nurtujące je pytania związane ze zdrowiem jamy ustnej. Dane z piśmiennictwa wskazują, że najczęściej korzystają z informacji zawartych w literaturze fachowej, Internecie, prasie, uzyskanych od osób pracujących w szpitalu/przychodni i od znajomych. Niestety najrzadziej czerpią informacje od lekarza ginekologa i lekarza dentysty (1). Do działań, które mają podwyższyć świadomość kobiet ciężarnych, należy obowiązkowe prowadzenie karty ciąży, w której jedną z konsultacji lekarskich jest wizyta kontrolna u lekarza dentysty. Jest to sytuacja, która pozwala na ocenę świadomości przyszłych matek, rozmowę, przekazanie prawidłowych wzorców zachowań. Niepokojący jest jednak fakt, że nie w każdym z używanych formularzy karty ciąży jest wyszczególniona konsultacja u innego specjalisty, w tym lekarza dentysty.
Próchnica jest chorobą społeczną, która może być przekazana przez matkę dziecku (2, 3). Intensywność choroby próchnicowej u dziecka wzrasta wraz z liczbą wyrzynających się zębów oraz zaniedbań dotyczących diety (dieta niezbilansowana) i higieny jamy ustnej dziecka. Z ostatnich badań wynika, że u licznej grupy niemowląt stwierdzano, już nawet około 3. miesiąca życia, obecność w jamie ustnej bakterii próchnicotwórczych. Jest to wynik kolonizacji bezzębnej jamy ustnej przez Streptococcus mutans w niszach ekologicznych, jakimi są brodawki języka (4). Wśród czynników określających indywidualne ryzyko próchnicy bierze się pod uwagę m.in. dane pozyskane z wywiadu odnośnie próchnicy u samego pacjenta i jego rodziny, statusu socjoekonomicznego, diety i higieny jamy ustnej. Wskazane jest uświadamianie osoby opiekującej się niemowlęciem o ryzyku transmisji pionowej, za którą odpowiedzialni są rodzice, i transmisji horyzontalnej, za którą odpowiadają opiekunowie i bliskie osoby dla dziecka oraz poinformowanie ich o konsekwencjach, jakie za sobą niesie to zjawisko (2). Wśród czynników, na które wpływ ma matka, wymieniane są m.in. długie okresy ekspozycji na kariogenne substraty (np. przetrzymywanie smoczka od butelki w jamie ustnej dziecka nawet do 8 godzin, podjadanie, stosowanie kubeczków i butelek z ustnikami). Bardzo istotny jest również wywiad rodzinny wskazujący na aktywną lub nieleczoną chorobę próchnicową rodziców, zwłaszcza matki (5).
Innym problemem, który może dotyczyć kobiet ciężarnych, są ubytki niepróchnicowego pochodzenia, typu erozji i abrazji. Ich powstawaniu sprzyjają występujące uporczywe wymioty szczególnie w pierwszych miesiącach ciąży (6). Dostająca się do jamy ustnej treść o kwaśnym odczynie pH może doprowadzić do demineralizacji twardych tkanek zębów (6). W tym przypadku istotne jest właściwe postępowanie kobiet ciężarnych każdorazowo po incydencie wymiotów w aspekcie stosowanych zasad higieny jamy ustnej, które różnią się istotnie od zasad stosowanych w przypadku zapobiegania próchnicy (6).
Cel pracy
Celem pracy jest ocena poziomu świadomości i zachowań w odniesieniu do higieny jamy ustnej i nawyków dietetycznych u kobiet ciężarnych, a także ocena postępowań prozdrowotnych i wiedzy na temat profilaktyki próchnicy. W badaniu uwzględniono podział kobiet na 3 grupy w zależności od liczby posiadanych dzieci: grupa I – pierworódki, grupa II – kobiety, które są po raz drugi w ciąży, grupa III – wieloródki.
Materiał i metody
Badaniem ankietowym objęto grupę 100 kobiet ciężarnych w wieku od 18. do 45. roku życia, które brały udział w zajęciach prowadzonych przez szkoły rodzenia oraz uczęszczały do poradni K, niezależnie od trymestru ciąży. Uczestnictwo w badaniu ankietowym było bezpłatne i dobrowolne.
Najwięcej ciężarnych było w wieku 26-35 lat (63%), 26% w wieku 18-25 lat, a 11% w wieku 36-45 lat. Kobiety były mieszkankami Trójmiasta lub najbliższych okolic. 31 respondentek to mieszkanki miast powyżej 500 tys. mieszkańców, 20 kobiet żyło w miastach od 100 do 500 tys. mieszkańców, 30 w miastach od 10 do 100 tys. mieszkańców, 7 w miastach do 10 tys. mieszkańców, tylko 12 kobiet jako miejsce zamieszkania podało wieś. W przypadku 88% kobiet ciąża miała prawidłowy przebieg i nie było zastrzeżeń do ich ogólnego stanu zdrowia. Natomiast u 12% kobiet w ciąży występowały powikłania. Badane pierworódki, kobiety z drugą ciążą i wieloródki nie różniły się między sobą pod względem prawidłowego przebiegu ciąży (test chi2). Najliczniejsza grupa respondentek (n = 64) posiadała wykształcenie wyższe II stopnia, 13 kobiet – wykształcenie średnie, 11 ukończyło studia I stopnia, 6 posiadało wykształcenie policealne, 4 – zasadnicze zawodowe, a 2 kobiety – podstawowe.
Badane kobiety podzielono na 3 grupy w zależności od liczby urodzonych dzieci: grupę I (n = 31) stanowiły pierworódki, grupę II (n = 40) kobiety, które były drugi raz w ciąży, a grupę III (n = 29) wieloródki (trzecia, czwarta i piąta ciąża). Badane grupy kobiet (pierworódki, kobiety z drugą ciążą i wieloródki) nie różniły się między sobą pod względem wieku (test chi2). Wśród badanych, wieloródki istotnie częściej od innych miały wykształcenie podstawowe lub zasadnicze zawodowe, a rzadziej wykształcenie wyższe (test chi2). Wieloródki również częściej od innych mieszkały na wsi. Pierworódki częściej od innych mieszkały w miastach od 100 do 500 tys. mieszkańców. Kobiety z drugą ciążą częściej od innych mieszkały w dużych miastach powyżej 500 tys. mieszkańców. Różnice te były istotne statystycznie (test chi2).
Ankieta składała się z czterech części. Pierwsza część ankiety obejmowała pytania dotyczące informacji ogólnych (wieku, wykształcenia, miejsca zamieszkania, stanu zdrowia tzn. przebiegu aktualnej ciąży oraz liczby urodzonych dzieci). Druga część ankiety, która była poświęcona nawykom higienicznym badanych, zawierała pytania dotyczące sanacji jamy ustnej przed ciążą oraz terminu ostatniej kontrolnej wizyty stomatologicznej. Kobiety odpowiadały również na pytania związane z występowaniem nudności oraz ich postępowaniem po incydencie wymiotów. Kolejne pytania dotyczyły wykonywanych zabiegów z zakresu higieny jamy ustnej (częstości mycia zębów w ciągu dnia, rodzaju szczotki i pasty do zębów oraz użytkowania dodatkowych środków higieny jamy ustnej, takich jak nić dentystyczna i płyny do płukania jamy ustnej). W trzeciej części ankiety zawarto również pytania odnoszące się do diety oraz stosowanych używek, takich jak alkohol i papierosy. Kobiety udzielały odpowiedzi odnośnie liczby posiłków spożywanych w ciągu dnia oraz przekąsek. Pytania zawarte w czwartej części ankiety sprawdzały podstawową wiedzę ciężarnych z zakresu profilaktyki choroby próchnicowej u dzieci.
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej (test chi2), stosując program SPSS 18.0 for Windows.
Na wykonanie badań uzyskano zgodę Niezależnej Komisji Bioetycznej do Spraw Badań Naukowych Przy Gdańskim Uniwersytecie Medycznym (Nr NKBBN/496/2012).
Wyniki
Z danych przedstawionych w tabeli 1 wynika, że odsetek kobiet ciężarnych z przeprowadzoną pełną sanacją jamy ustnej (zgodnie z kartą ciąży) był wysoki i wynosił od 69% (grupa III) do 77,5% (grupa II). Odsetek kobiet, które były objęte stałą opieką lekarza dentysty, był wyższy: od 79% (grupa III) do 87% (grupa I). W każdej grupie największy odsetek dotyczył kobiet, które deklarowały odbycie wizyty kontrolnej w ostatnim półroczu (od 60% w grupie II do 73% w grupie III). Należy dodać, że odsetek kobiet, które były na wizycie kontrolnej przed rokiem, był najwyższy w grupie III (10%), natomiast nie było takich osób w grupie I. Nie stwierdzono istotnych różnic pomiędzy badanymi grupami ciężarnych.
Tab. 1. Opieka stomatologiczna i nawyki higieniczne kobiet ciężarnych
| Odpowiedzi ankietowanych kobiet ciężarnych | Grupa I – pierworódki | Grupa II – druga ciąża | Grupa III – wieloródki |
| n (% z grupy) | n (% z grupy) | n (% z grupy) |
| Przeprowadzona pełna sanacja jamy ustnej przed obecną ciążą zgodnie z kartą ciąży | 23 (74) | 31 (77,5) | 20 (69) |
| Stała opieka stomatologiczna dotyczy | 27 (87) | 34 (85) | 23 (79) |
Termin ostatniej wizyty kontrolnej
u lekarza dentysty | do pół roku | 19 (61) | 24 (60) | 21 (73) |
| pół roku do roku | 12 (39) | 14 (35) | 5 (17) |
| Częstość mycia zębów | raz dziennie | 2 (6) | 1 (2,5) | 1 (3) |
| dwa razy dziennie | 17 (55) | 26 (67) | 16 (55) |
| trzy razy dziennie | 5 (16) | 8 (20,5) | 10 (35) |
| po każdym posiłku | 7 (23) | 4 (10) | 2 (7) |
| Rodzaj używanej szczoteczki do mycia zębów (włókna) | miękka | 8 (26) | 10 (25) | 6 (21) |
| średnio twarda | 21 (68) | 29 (72,5) | 19 (66) |
| Rodzaj używanej pasty do zębów | pasta z fluorem | 24 (77) | 24 (60) | 22 (76) |
| inna pasta | 7 (23) | 16 (40) | 7 (24) |
| Nici dentystyczne stosowało | 16 (52) | 21 (52,5) | 13 (45) |
| Płukanki do higieny jamy ustnej stosowało | 12 (39) | 22 (55) | 15 (52) |
| Występowanie wymiotów w ostatniej ciąży | 15 (48) | 11 (27,5) | 14 (48) |
| Zachowania kobiet w grupie, które zdeklarowały występowanie wymiotów w ostatniej ciąży (n = 40) | przepłukiwanie jamy ustnej wodą | 6 (40) | 7 (64) | 6 (43) |
| szczotkowanie zębów | 9 (60) | 4 (36) | 8 (57) |
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Tymczyna B, Sarna-Boś K, Krochmalska E et al.: Ocena wiedzy ciężarnych na temat wpływu odżywiania na uzębienie. Zdr Pub 2004; 114(4): 541-544.
2. Kaczmarek U: Aspekt bakteryjny próchnicy zębów mlecznych. Dent Med Probl 2004; 41(3): 509-514.
3. Starczewska M, Emerich K: Profilaktyka stomatologiczna u dzieci. Nowa Ped 2010; 1: 28-31.
4. Wan AKL, Seow WK, Walsh LJ et al.: Association of Streptococcus mutans Infection and Oral Developmental Nodules in Predentate Infants. JDR 2001; 80(10): 1945-1948.
5. Starczewska M: Stan zdrowia jamy ustnej kobiety w ciąży a wiedza stomatologiczna dotycząca profilaktyki chorób jamy ustnej i jej potomstwa. Praca doktorska. Gdański Uniwersytet Medyczny 2012: 38.
6. Enabulele J, Ibhawoh L: Resident obstetricians’ awareness of the oral health component in management of nausea and vomiting in pregnancy. BMC Pregnancy Childbirth 2014; 14(1): 388-392.
7. Chłapowska J, Opydo-Szymanek J: Analiza wpływu programu profilaktycznego na stan uzębienia i nawyki prozdrowotne kobiet ciężarnych – badania kliniczne i ankietowe. Dent Med Probl 2006; 43(1): 59-64.
8. Dubielecka M, Słotwińska SM, Rusyan E: Ocena zachowań prozdrowotnych i świadomości stanu zdrowia jamy ustnej kobiet w ciąży. Mag Stom 2005; 10: 66-69.
9. Grzesiak I, Kaczmarek U: Wiedza prozdrowotna matek i świadomość stanu uzębienia ich dzieci w wieku do 3 lat. Dent Med Probl 2004; 41(1): 59-66.
10. Kalinowska W, Oleksiejuk AM: Świadomość zdrowotna matek wychowujących dzieci 6-letnie. TPS 2014; 11: 96-99.
11. Podsiadła-Urban G: Ocena stanu zdrowia jamy ustnej i periodontologicznych potrzeb leczniczych u kobiet w ciąży na terenie województwa lubelskiego. Praca doktorska. Uniwersytet Medyczny w Lublinie 2012: 33.
12. Wilczyńska-Borawska M, Jasiuk E, Bagińska J, Stokowska W: Consciousness of Caries Prevention and Oral Cavity Health in Pregnant Women in Podlasie Region. Polish J Environ Stud 2007; 16(2C): 475-477.
13. Maltepe C: Surviving morning sickness successfully: from patient’s perception to rational management. J Popul Ther Clin Pharmacol 2014; 21(3): 555-564.
14. Janus S, Olczak-Kowalczyk D, Wysocka M: Rola lekarzy niestomatologów w zapobieganiu próchnicy wczesnego dzieciństwa. Nowa Ped 2011; 1: 6-14.
