Miażdżyca jest przewlekłą chorobą tętnic elastycznych oraz dużych tętnic mięśniowych. Miażdżyca aorty oraz tętnic od niej odchodzących prowadzi do niedokrwienia poszczególnych tkanek i narządów. Jej rozwój promowany jest przez cholesterol pochodzący ze zmodyfikowanych lipoprotein o niskiej gęstości (LDL), które ulegając oksydacji, zwiększają swój potencjał prozapalny, aterogenny oraz cytotoksyczny. W około 95% przypadków miażdżyca jest przyczyną przewlekłego niedokrwienia kończyn dolnych (ang. peripheral artery disease – PAD) (1). W kilku badaniach zaobserwowano, że obniżone wartości wskaźnika kostka-ramię (ang. ankle-brachial index – ABI) wiązały się ze zwiększeniem zapadalności na choroby sercowo-naczyniowe i śmiertelności (2). Dane epidemiologiczne ewidentnie wskazują, że populacja chorych z objawami chromania przestankowego ma 4-7-krotnie, a chorych bez objawów – 2-3-krotnie wyższe ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych niż osoby, u których nie występują zmiany miażdżycowe w naczyniach kończyn dolnych (1). Diagnostykę w kierunku PAD należy także rozważać u osób z rozpoznaną chorobą niedokrwienną serca w przypadku nieprawidłowego wyniku badania tętna na kończynach dolnych, jak również obecności zmian miażdżycowych w obrębie tętnic szyjnych lub nerkowych. W opublikowanej metaanalizie obejmującej 24 955 mężczyzn oraz 23 339 kobiet, która dotyczyła pomiaru ABI w aspekcie ryzyka sercowo-naczyniowego skorygowanego względem oceny ryzyka według skali Framingham, wykazano znaczącą wartość ABI w poprawie prognozowania ryzyka powikłań naczyniowych (3). Obserwacja ABI w czasie skutkowała rekalkulacją ryzyka według skali Framingham u ok. 20% mężczyzn i aż u ok. 1/3 kobiet. Pojawiły się sugestie, iż pacjenci ze spadkiem ABI w czasie są narażeni na szybszy rozwój powikłań sercowo-naczyniowych aniżeli pacjenci ze stabilnym ABI (3). Na podstawie powyższych doniesień American College of Cardiology oraz American Heart Association zarekomendowały pomiar i przydatność ABI w szacowaniu ryzyka sercowo-naczyniowego, jako zalecenie klasy IA (3).

Dzięki postępowi technologicznemu, który dokonał się w ostatnich latach w diagnostyce obrazowej, znacznie wzrosło znaczenie nieinwazyjnych badań naczyń obwodowych. Obecnie integralną częścią każdego badania angiologicznego jest określenie wskaźnika kostka-ramię za pomocą aparatu Doppler typu CW (ang. constant wave, fala ciągła). Do badań należy używać przenośnych aparatów Doppler typu CW (przepływomierzy) z podłączoną sondą ultradźwiękową o częstotliwości 8 MHz. Na rycinie 1 przedstawiono narzędzia potrzebne do określenia wskaźnika kostka-ramię: aparat Doppler fali ciągłej, ciśnieniomierz oraz żel ultradźwiękowy (ryc. 1). Pomiar ciśnienia tętniczego dokonuje się w oparciu o sygnał dźwiękowy z głośnika aparatu lub za pomocą podłączonych słuchawek, można także dodatkowo obserwować zapis amplitudy zmian ciśnienia tętniczego na ciekłokrystalicznym wyświetlaczu (ryc. 2).

Badanie ABI powinno odbywać się u każdego pacjenta w pozycji leżącej po 10-minutowym okresie adaptacji. Interpretuje się wzajemne relacje między wartościami skurczowego ciśnienia tętniczego (SBP) zmierzonymi na kończynach górnych i dolnych. Najpierw mierzy się u pacjenta ciśnienie na tętnicach ramiennych obu kończyn górnych. Rozbieżność pomiarów nie może przekraczać akceptowalnych 20 mmHg w ciśnieniu skurczowym oraz 10 mmHg w ciśnieniu rozkurczowym. Do obliczenia wskaźnika przyjmuje się wyższą wartość wyznaczonego ciśnienia skurczowego. Następnie dokonuje się pomiaru ciśnienia na tętnicach na poziomie kostek (na tętnicach grzbietowych i tętnicach piszczelowych tylnych obu kończyn dolnych). Do dalszego wyznaczania wartości wskaźnika przyjmuje się wyższą z wartości SBP zmierzonych na kończynach górnych oraz wyższą z wartości ustalonych na tętnicach kończyn dolnych z osobna dla każdej z kończyn. Wskaźnik kostka-ramię definiuje się jako iloraz wyższego SBP na danej kończynie dolnej do wyższego SBP z kończyn górnych. Osobno oznacza się ABI dla strony prawej oraz dla strony lewej pacjenta. Ostatecznym wynikiem pacjenta jest wyliczone ABI o niższej wartości (4).

Poniżej przedstawiono schemat postępowania podczas wyznaczania wskaźnika kostka-ramię za pomocą Dopplera fali ciągłej:

1. Ułóż pacjenta w pozycji leżącej na plecach.

2. Zmierz ciśnienie skurczowe na kończynie górnej przy użyciu aparatu dopplerowskiego:

– załóż mankiet uciskowy na ramię (3-4 cm powyżej zgięcia łokciowego),

– wyszukaj ręcznie tętno na tętnicy ramiennej,

– nałóż żel ultradźwiękowy na skórę w miejscu wyczuwalnego tętna,

– przyłóż głowicę ultradźwiękową (detektor dopplerowski) pod kątem 45-60° w miejscu najlepiej słyszalnego w głośniku Dopplera sygnału (ryc. 3),

– przy pomocy gruszki zwiększaj ciśnienie w mankiecie uciskowym, następnie spuszczaj powietrze z mankietu za pomocą zaworu przy gruszce z prędkością około 2-3 mmHg na sekundę,

– zapamiętaj wartość ciśnienia na manometrze, przy której pojawił się sygnał w głośniku Dopplera,