© Borgis - Nowa Stomatologia 2/2017, s. 89-96
*Agnieszka Mielczarek1, Elżbieta Bołtacz-Rzepkowska2, Joanna Bagińska3, Renata Chałas4, Anna Kwiatkowska1, Aleksandra Hajdo1, Milena Marcinkowska-Ziemak1
Próchnica zębów – zalecenia profilaktyczne i terapeutyczne. Stanowisko grupy roboczej Polskiego Oddziału Sojuszu dla Przyszłości Wolnej od Próchnicy (ACFF) ds. zapobiegania próchnicy w populacji osób dorosłych
Dental caries – preventive and therapeutic recommendations. A position statement of the working group of the Polish Branch of Alliance for a Cavity-Free Future (ACFF) for caries prevention in adults
1Department of Conservative Dentistry, Medical University of Warsaw
Head of Department: Agnieszka Mielczarek, MD, PhD
2Department of Conservative Dentistry and Endodontics, Medical University of Łódź
Head of Department: Elżbieta Bołtacz-Rzepkowska, MD, PhD
3Department of Propaedeutics Dentistry, Medical University of Białystok
Head of Department: Anna Kierklo, MD, PhD
4Department of Conservative Dentistry and Endodontics, Medical University of Lublin
Head of Department: Barbara Tymczyna, MD, PhD
Streszczenie
Próchnica w populacji osób dorosłych w Polsce stanowi poważny problem zdrowotny. Ze względu na stale wydłużającą się średnią długość życia, wzrasta trend zachowania naturalnego uzębienia do późnej starości. Wraz z wiekiem tracimy zdolności manualne, co utrudnia prawidłową higienę, przyjmujemy więcej leków, które mogą modyfikować skład i ilość śliny, a istniejące często złe nawyki dietetyczne modyfikują przebieg choroby próchnicowej. Osoby starsze powinny być objęte szczególną opieką stomatologiczną i promocją zdrowia. Częstym problemem w tej grupie populacyjnej jest próchnica korzenia. Jej skuteczne leczenie uwarunkowane jest wczesną diagnostyką i wdrożeniem prawidłowych metod leczenia, zgodnych ze standardami stomatologii małoinwazyjnej (MID) oraz stosowaniem procedur hamujących progresję choroby. Działania profilaktyczne powinny skupiać się na zachowaniu aktywnej równowagi pomiędzy czynnikami próchnicotwórczymi a tymi, które hamują demineralizację tkanek zęba i wzmagają procesy naprawcze. Ponadto, istotnym etapem leczenia, umożliwiającym wdrożenie najskuteczniejszej terapii, jest diagnostyka aktywności zmian próchnicowych, jak również ocena ich zasięgu, do której obecnie zaleca się stosowanie systemu ICDAS II.
Summary
Nowadays, dental caries has grown to become a major oral problem in the Polish population. Owing to the constantly growing life expectancy, a trend for preserving one’s natural dentition well into old age flourishes. While ageing, people acquire some physical disabilities that limit good oral hygiene, use more medications that elicit salivary hypofunction, and prefer diet rich in carbohydrates, which only aggravates the progression of hard tissues demineralisation. Older people are at a higher risk for developing caries, thus management of this dentate population should address their special needs. Root caries has become an existent problem among the elderly. In order to treat it successfully, the dentist needs to diagnose the primary stage early, implement appropriate treatment corresponding to the MID standards, and stop the progression of the disease. Professional dental care and prophylaxis should be focused on managing the active balance between the existing cariogenic factors and the ones that promote remineralisation. Furthermore, the crucial stage of treatment is the time when the dentist diagnoses the activity of a given lesion, and determines its depth and future treatment plan according to the ICDAS II system.
Próchnica to choroba związana ze stylem życia, która może się rozwijać u pacjentów w każdym wieku i na każdym etapie ich życia. Jej powstaniu sprzyjają zła higiena jamy ustnej i częste spożycie produktów bogatych w węglowodany. Drobnoustroje obecne w płytce nazębnej wykorzystują cukier do produkcji kwasów. Ich obecność w jamie ustnej powoduje zakwaszenie środowiska i sprzyja inicjowaniu uszkodzeń szkliwa i zębiny. Wczesne objawy choroby próchnicowej, początkowe białe odwapnienia, mają charakter odwracalny i można je naprawiać lub hamować ich rozwój, wykorzystując nieinwazyjne metody remineralizacyjne, np. aplikację lakieru lub żelu zawierającego fluor (1). Brak kontroli nad postępem próchnicy prowadzi jednak do powstania ubytków. W tej fazie choroby konieczna jest preparacja tkanek i założenie wypełnienia. Odbudowa tkanek zęba nie zapewnia jednak ostatecznego rozwiązania problemu. Kluczową rolę w kontrolowaniu procesu próchnicowego odgrywa bowiem utrzymanie w jamie ustnej dynamicznej równowagi pomiędzy czynnikami próchnicotwórczymi a tymi, które hamują demineralizację tkanek zęba i wspomagają procesy naprawcze (2).
W grupie dorosłych Polaków próchnica wciąż stanowi poważny problem zdrowotny, obejmując blisko 100% populacji. Przy wzrastającym trendzie zachowywania naturalnych zębów do późnego wieku ważna jest promocja zdrowia jamy ustnej ukierunkowana na populację seniorów. Osoby starsze są bowiem szczególnie narażone na rozwój próchnicy, w tym zarówno próchnicy koron, jak i próchnicy korzenia (3). Przyczyny powstawania ognisk próchnicy w obrębie cementu i zębiny korzeniowej są zbliżone do tych inicjujących zmiany w obrębie szkliwa. Specyfika i przebieg próchnicy korzenia jest jednak odmienna. Zmiany próchnicowe powstają wieloogniskowo i często łączą się w rozległe, okrężne pasma okalające korzenie zębów. Ze względu na niższy poziom minerałów w cemencie i zębinie niż w szkliwie, tkanki te szybciej ulegają destrukcji. Na przebieg choroby próchnicowej u dorosłych mają wpływ współistniejące choroby ogólne i leki stosowane w ich terapii, które modyfikują skład i redukują ilość wydzielanej śliny. Obniżenie sprawności manualnej osób starszych ogranicza dodatkowo skuteczność zabiegów higienicznych wykonywanych w obrębie jamy ustnej (4).
Ryzyko rozwoju próchnicy u osób dorosłych związane jest z:
– występowaniem choroby próchnicowej w przeszłości,
– obecnością aktywnych ognisk próchnicowych w obrębie koron,
– złą higieną jamy ustnej,
– dietą bogatą w węglowodany,
– występowaniem chorób przyzębia,
– obecnością recesji dziąsłowych i ekspozycją powierzchni korzeni na działanie czynników środowiska jamy ustnej,
– występowaniem licznych wypełnień,
– użytkowaniem ruchomych uzupełnień protetycznych,
– przyjmowaniem leków hamujących wydzielanie śliny,
– przebytą radioterapią okolic głowy i szyi.
Aby skutecznie zapobiegać rozwojowi próchnicy należy rygorystycznie przestrzegać zaleceń profilaktycznych uwzględniających właściwe nawyki dietetyczne i higieniczne. Wskazane jest ograniczenie częstości spożycia produktów zawierających cukier, w tym również tzw. cukier dodany, obecny w produktach niekojarzonych zwykle ze słodkim smakiem, np. w ketchupie, chipsach czy musztardzie.
Zalecenia dotyczące domowej higieny jamy ustnej dla pacjentów dorosłych obarczonych ryzykiem próchnicy obejmują:
– dwukrotne w ciągu dnia szczotkowanie zębów pastą zawierającą 1450 ppm fluoru,
– jeśli to możliwe – stosowanie elektrycznej szczotki do zębów, która jest skuteczniejsza w eliminacji płytki nazębnej niż szczotka ręczna,
– codzienne stosowanie nici dentystycznych i/lub szczoteczek międzyzębowych,
– dwukrotne w ciągu dnia zabiegi higienizacyjne uzupełnień protetycznych,
– dwukrotne w ciągu dnia czyszczenie języka z użyciem odpowiednich akcesoriów, np. specjalnych skrobaczek,
– płukanie jamy ustnej 2 razy dziennie płukanką zawierającą 0,12% CHX przez okres 2 tygodni (z wyłączeniem osób z kserostomią),
– aplikacja preparatów na bazie CPP-ACP lub innych zawierających niefluorowe czynniki remineralizacyjne, które usprawniają przebieg procesów naprawczych twardych tkanek zęba – 1 raz dziennie wieczorem.
W przypadku występowania czynników ryzyka próchnicy korzenia zalecenia należy rozszerzyć o:
– dwukrotne w ciągu dnia szczotkowanie zębów pastą o podwyższonej zawartości fluoru (5000 ppm F),
– stosowanie preparatów sztucznej śliny i innych specjalnych preparatów do codziennej higieny jamy ustnej w przypadku dysfunkcji gruczołów ślinowych i deficytu systemów antybakteryjnych i buforujących (5-7).
W ramach profesjonalnej profilaktyki stomatologicznej zaleca się:
– kontrole stanu zdrowia jamy ustnej – 4 razy w roku,
– aplikację lakieru fluorowego zawierającego 5% NaF – 4 razy w roku,
– aplikację lakierów zawierających 1% CHX – 4 razy w roku,
– zdjęcia skrzydłowo-zgryzowe – co 6-12 miesięcy (8).
Pełna diagnostyka choroby próchnicowej uwzględnia:
– stopień zaawansowania zmian próchnicowych z użyciem systemu ICDAS II,
– stopień aktywności zmian próchnicowych,
– ocenę wskaźników higieny jamy ustnej,
– ocenę tempa wydzielania śliny,
– ocenę poziomu bakterii próchnicotwórczych w ślinie,
– analizę nawyków żywieniowych,
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Featherstone JD, Domèjean S: The role of remineralizing and anticaries agents in caries management. Adv Dent Res 2012; 24(2): 28-31.
2. Featherstone JD: Caries prevention and reversal based on the caries balance. Pediatr Dent 2006; 28(2): 128-132.
3. Walls AW, Meurman JH: Approaches to caries prevention and therapy in the elderly. Adv Dent Res 2012; 24(2): 36-40.
4. Gonsalves WC, Wrightson AS, Henry RG: Common oral conditions in older persons. Am Fam Physician 2008; 78(7): 845-852.
5. Cury JA, Tenuta LM: Evidence-based recommendation on toothpaste use. Braz Oral Res 2014; 28 (spec. no): 1-7.
6. Yeung CA: Some beneficial effect on root caries from use of higher concentration fluoride toothpaste (5000 ppm F). Evid Based Dent 2014; 15(1): 8-9.
7. Sequeira-Byron P, Lussi A: Prevention of root caries. Evid Based Dent 2011; 12(3): 70-71.
8. Baumgartner W, Schimmel M, Müller F: Oral health and dental care of elderly adults dependent on care. Swiss Dent J 2015; 125(4): 417-426.
9. Momoi Y, Shimizu A, Hayashi M et al.: Root Caries Management: Evidence and Consensus Based Report. Curr Oral Health Rep 2016; 3: 117-123.
10. Momoi Y, Hayashi M, Fujitani M et al.: Clinical guidelines for treating caries in adults following a minimal intervention policy – evidence and consensus based report. J Dent 2012 Feb; 40(2): 95-105.
11. Villa A, Connell CL, Abati S: Diagnosis and management of xerostomia and hyposalivation. Ther Clin Risk Manag 2015; 11: 45-51.
12. Frencken JE, Peters MC, Manton DJ et al.: Minimal intervention dentistry for managing dental caries – a review. Inter Dent J 2012; 62: 223-243.
13. Clarkson BH, Exterkate RAM: Noninvasive Dentistry: A Dream or Reality? Caries Res 2015; 49 (suppl. 1): 11-17.
14. Wierichs RJ, Meyer-Lueckel H: Systematic review on noninvasive treatment of root caries lesions. J Dent Res 2015 Feb; 94(2): 261-271.
15. Yee R, Holmgren C, Mulder J et al.: Efficacy of silver diamine fluoride for arresting caries treatment. J Dent Res 2009; 88: 644-647.
16. Mei ML, Li QL, Chu CH et al.: The inhibitory effects of silver diamine fluoride at different concentrations on matrix metalloproteinases. Dent Mater 2012; 28(8): 903-908.
17. Mei ML, Ito L, Cao Y et al.: Inhibitory effect of silver diamine fluoride on dentine demineralisation and collagen degradation. J Dent 2013; 41(9): 809-817.
18. Horst JA, Ellenikiotis H, Milgrom PL: UCSF Protocol for Caries Arrest Using Silver Diamine Fluoride: Rationale, Indications and Consent. J Calif Dent Assoc 2016; 44(1): 16-28.
19. Mei ML, Ito L, Cao Y et al.: The inhibitory effects of silver diamine fluorides on cysteine cathepsins. J Dent 2014; 42(3): 329-335.
20. Zhang W, McGrath C, Lo ECM, Li JY: Silver diamine fluoride and education to prevent and arrest root caries among community-dwelling elders. Caries Res 2013; 47(4): 284-290.
21. Schwendicke F, Paris S, Tu YK: Effects of using different criteria for caries removal: A systematic review and network meta-analysis. J Dent 2014; 43: 1-15.
22. Schwendicke F, Dörfer CE, Paris S: Incomplete caries removal: A systematic review and meta-analysis. J Dent Res 2013; 92(4): 306-314.
23. Maltz M, Jardim JJ, Mestrinho HD et al.: Partial removal of carious dentine: a multicenter randomized controlled trial and 18-month follow-up results. Caries Res 2013; 47: 103-109.
24. Maltz M, Garcia R, Jardim JJ et al.: Randomized trial of partial vs. stepwise caries removal. J Dent Res 2012; 91: 1026-1031.
25. Gilboa I, Cardash HS, Baharav H et al.: A longitudinal study of the survival of interproximal root caries lesions restored with glass ionomer cement via a minimally invasive approach. Gen Dent 2012; 60: e224-e230.
26. Schwendicke F, Göstemeyer G, Blunck U et al.: Directly Placed Restorative Materials: Review and Network Meta-analysis. J Dent Res 2016; 95(6): 613-622.
27. Watson TF, Atmeh AR, Sajini S et al.: Present and future of glass-ionomers and calcium-silicate cements as bioactive materials in dentistry: Biophotonics-based interfacial analyses in health and disease. Dent Mat 2014; 30: 50-61.