*Joanna Zielonka-Brzezicka1, Laura Synowiec2, Anna Nowak1, Adam Klimowicz1
Wybrane owoce jako źródło cennych składników stosowanych w kosmetologii
Selected fruits as a source of valuable ingredients used in cosmetology
1Katedra i Zakład Chemii Kosmetycznej i Farmaceutycznej, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. n. med. Adam Klimowicz
2Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Zakładzie Chemii Kosmetycznej i Farmaceutycznej, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Opiekunowie Koła: prof. dr hab. n. med. Adam Klimowicz, dr inż. n. rol. Anna Nowak
Streszczenie
Zdrowa skóra wpływa na dobre samopoczucie i jest jednym z wyznaczników piękna. Przemysł kosmetyczny, zajmujący się produkcją odpowiednich wyrobów do jej pielęgnacji, jest wciąż rozwijającą się branżą, której istotną rolą jest opracowywanie odpowiednich receptur preparatów. Składniki biologicznie aktywne, mające wpływ na działanie kosmetyków, są często pozyskiwane z surowców roślinnych. Niektóre owoce okazują się być dobrym źródłem przeciwutleniaczy, minerałów, kwasów tłuszczowych, witamin, enzymów i wielu innych substancji wykorzystywanych do opracowania receptur. Ekstrakty z takich surowców, jak granat właściwy (Punica granatum), winorośl właściwa (Vitis vinifera), ananas jadalny (Ananas comosus), melonowiec właściwy (Carica papaya) czy mango indyjskie (Mangifera indica), mogą korzystnie wpływać na kondycję skóry. Substancje z nich pozyskane wykazują zróżnicowane działanie, od nawilżającego, odżywiającego, poprzez złuszczające, do łagodzącego i rozjaśniającego. Ponadto zawarte w nich przeciwutleniacze działają przeciwrodnikowo i pośrednio przyczyniają się do zmniejszania skutków starzenia. Z uwagi na powyższe właściwości, owoce mogą być wartościowym i łatwo dostępnym surowcem stosowanym w wytwarzaniu kosmetyków. Znane jest również ich działanie lecznicze, gdyż składniki w nich zawarte mogą przyczyniać się do niwelowania niekorzystnych objawów wielu chorób, a także zmniejszania ryzyka chorób cywilizacyjnych. Celowe więc wydaje się coraz szersze wykorzystanie poznanych już surowców roślinnych w kosmetologii i farmakologii, a także poszukiwanie nowych, gdyż wciąż potwierdzane są ich różne cenne właściwości, a tym samym możliwości ich zastosowania.
Summary
Healthy skin influences the well-being and is one of the determinants of beauty. Cosmetic industry, engaged in production of suitable products for its care, is still a growing branch, which important components are the formulations of preparations. Their biological active ingredients that affect the cosmetics effects, are often plant-derived. Some fruits appear to be a good source of antioxidants, minerals, fatty acids, vitamins, enzymes and a number of other substances used to develop the formulations. Extracts from raw materials such as pomegranate (Punica granatum), common grape vine (Vitis vinifera), pineapple (Ananas comosus), papaya (Carica papaya) or Indian mango (Mangifera indica) can positively influence on skin condition. Substances derived from them exert various activities, including moisturizing, nourishing, peeling, soothing and brightening. Moreover, their antioxidants seem to be useful to eradicate radicals and indirectly they can contribute to anti-aging effects. Taking this above into account, fruits seem to be a valuable and easily accessible components for the cosmetic products. The medicinal effects of certain ingredients may be connected with their contribution to eliminate unfavorable symptoms of many diseases, including the reduction of civilization diseases risk. So more and more extensive use of plant materials in cosmetology and pharmacology seems to be intentional, as new valuable properties and their applications are still confirmed.
Wstęp
Kosmetyki to produkty szeroko stosowane na całym świecie w celu utrzymania i poprawy wyglądu i kondycji skóry oraz jej przydatków. Zalicza się do nich wiele form preparatów, obejmujących emulsje, płyny, lotiony, szampony, odżywki i maseczki. Zdrowa skóra jest jednym z wyznaczników piękna, może również warunkować dobre samopoczucie. Niestety, liczne czynniki zewnętrzne, w tym drobnoustroje, promieniowanie UV, szkodliwe substancje chemiczne, mogą negatywnie wpływać na jej stan. W celu zapobiegania szkodliwym zmianom i poprawienia wyglądu skóry, a tym samym samopoczucia użytkowników, wciąż opracowuje się nowe receptury. Przemysł kosmetyczny coraz bardziej koncentruje się na wykorzystaniu surowców pochodzenia roślinnego, które zawierają na ogół wiele biologicznie czynnych i łatwo dostępnych składników, witamin, przeciwutleniaczy, olejów i innych. Niektóre owoce, nie tylko rosnące w naszym kraju, znalazły zastosowanie do produkcji kosmetyków z uwagi na ich działanie nawilżające, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwstarzeniowe, przeciwutleniające, odżywcze czy przeciwcellulitowe.
Granat właściwy (granat)
Granat właściwy (Punica granatum L.), zwany inaczej granatowcem właściwym, należy do rodziny granatowcowatych (Punicaceae) i pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego oraz z Bliskiego i Środkowego Wschodu. Zaliczany jest on do krzewów osiągających od 2 do 5 m wysokości. Roślina ta charakteryzuje się pomarańczowymi kwiatami i owocami o kulistym kształcie, pokrytymi purpurową lub ciemnożółtą, twardą, skórzastą okrywą. Wewnątrz owocu znajduje się czerwony, jadalny miąższ, o słodko-kwaskowatym smaku. Cechuje się dużą zawartością cukrów, około 10-20%. W jego skład wchodzi ponadto około 2-5% kwasów organicznych (głównie kwasu cytrynowego i jabłkowego), około 1,5% białek, a także witaminy C, E, witaminy z grupy B oraz β-karoten. Owoce, stanowiące jagody w kształcie jabłka, zawierają również cenne biopierwiastki, między innymi wapń, cynk, potas, selen i miedź. W skórce znajdują się garbniki (do 30%), zaś w korze alkaloidy, w ilości od 0,3 do 0,7% (1-4). Owoc jest bogaty w antocyjany, z których najważniejsze to delfinidyna, pelargonidyna, cyjanidyna (ryc. 1) oraz kwasy fenolowe (zwłaszcza kwas elagowy i galusowy) (5). Surowiec charakteryzuje się bardzo wysokim potencjałem przeciwutleniającym (3, 5), przez co również przypisuje się mu korzystne właściwości kardioochronne (6), hipoglikemiczne (7), przeciwnowotworowe (8-10), a także antyseptyczne (11). Korzystnie wpływa na florę bakteryjną jelit, powodując wzrost liczby bakterii probiotycznych (12).
Ryc. 1. Wzory chemiczne wybranych antocyjanów
Z tego względu owoc i skórka granatu znalazły zastosowanie w przemyśle kosmetycznym, jako cenne składniki preparatów pielęgnacyjnych (3). W piśmiennictwie można znaleźć doniesienia o korzystnym wpływie tego owocu na skórę, bowiem wykazuje on działanie przeciwzapalne oraz zapobiega powstawaniu przebarwień skóry (13, 14). Yoshimura i wsp. (14) stwierdzili, że ekstrakt z owoców granatu silnie hamuje proliferację melanocytów i syntezę melanin poprzez zmniejszenie aktywności tyrozynazy. W swoich badaniach podawali oni doustnie brązowym bezwłosym świnkom morskim wyciąg z owoców granatu, co przy jednoczesnym działaniu promieni UV przyczyniło się do zmniejszenia pigmentacji. W opinii autorów sugeruje to, iż wyciąg z owoców granatu ma działanie porównywalne z arbutyną, zaś główną substancją czynną odpowiedzialną za hamowanie tyrozynazy jest kwas galusowy, zawarty w dużej ilości w owocu granatowca (15). Wykazuje on także właściwości przeciwutleniające, czego rezultatem jest hamowanie aktywności peroksydazy w skórze (16). Zaid i wsp. (17) stwierdzili, iż duża zawartość polifenoli w ekstrakcie z owoców granatu wywiera korzystny wpływ na spowodowany promieniowaniem UVB stres oksydacyjny, powodujący fotostarzenie ludzkich keratynocytów.
Należy wspomnieć także o korzystnym oddziaływaniu na skórę tłoczonego na zimno oleju z nasion granatu. Charakteryzuje się on dużą zawartością kwasu punicynowego, który należy do kwasów z grupy omega-5 i może odgrywać znaczącą rolę w eliminacji wolnych rodników. Ma on także właściwości łagodzące i odnawiające. Innymi cennymi kwasami znajdującymi się w oleju z nasion granatu i mającymi znaczenie w kosmetologii są niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), zwane witaminą F, w których skład wchodzą kwas linolenowy (w stężeniu 0,2%), oleinowy (7,7%) oraz linolowy (9,8%), a także kwasy nasycone, tj. palmitynowy (3,2%) oraz stearynowy (2,1%). Olej z nasion granatu, stosowany do produkcji wielu kosmetyków, sprawia, iż skóra szybciej się odnawia, jest lepiej odżywiona, nawilżona i odświeżona (3, 18, 19).
Winorośl właściwa (winogrona)
Winorośl właściwa (Vitis vinifera L.), z rodziny winoroślowatych (Vitaceae), jest rośliną pochodzącą z Kaukazu i Krymu. Występuje i jest powszechnie uprawiana w wielu krajach Europy, Ameryki Środkowej i Południowej. Stanowi ona długowieczne pnącze, które może osiągnąć wiek nawet do 100 lat. Charakteryzuje się występowaniem wąsów czepnych, przez co zaliczana jest do roślin pnących. Posiada długie, zielone, wcięte, ząbkowane lub pierzaste liście. Świeże owoce winorośli (winogrona) zawierają w dużej ilości cukry, garbniki, pektyny, witaminy A, C, jak również z grupy B oraz cenne związki fenolowe, zaś owoce winorośli ciemnej dodatkowo antocyjany (20). Surowcem leczniczym są głównie nasiona, z których wytłaczany jest olej zawierający NNKT, a także cenne tokoferole, fitosterole oraz fosfolipidy. Olej z nasion winogron wykorzystywany jest głównie w profilaktyce chorób układu krążenia. Ma również pewne zastosowanie w kosmetologii, gdzie, ze względu na zawartość witaminy E, polecany jest do skóry dojrzałej, gdyż hamuje procesy starzenia, ale także działa normalizująco, przeciwzapalnie i zmiękczająco. Może być on również stosowany w leczeniu łuszczycy, odleżyn oraz oparzeń skóry, szczególnie u niemowląt (1).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Jędrzejko K, Kowalczyk B, Balcer B. Rośliny kosmetyczne. Wyd ŚlUM, Katowice 2007; 59-207.
2. Baraniak J, Kania M. Borówka, winorośl i granatowiec – znane rośliny o aktywności przeciwutleniającej. Post Fitot 2015; 16(1): 50-5.
3. Żwawiak J, Zaprutko L. Zastosowanie owoców granatu w kosmetyce. Pol J Cosmetol 2016; 19:2-5.
4. Karczmarczuk R. Granat – owoc mało znany. Wszechświat 2012; 113(10-12):282-5.
5. Kulczyński B, Gramza-Michałowska A. Granat – tropikalny owoc bogaty w związki bioaktywne o właściwościach prozdrowotnych. Nauka Przyr Technol 2015; 9(3):1-13.
6. Mohan M, Waghulde H, Kasture S. Effect of pomegranate juice on angiotensin II-induced hypertension in diabetic Wistar rats. Phytother Res 2010; 2:196-203.
7. Parmar HS, Kar A. Medicinal values of fruit peels from Citrus sinensis, Punica granatum, and Musa paradisiaca with respect to alterations in tissue lipid peroxidation and serum concentration of glucose, insulin, and thyroid hormones. J Med Food 2008; 11:376-81.
8. Bishayee A, Bhatia D, Thoppil RJ i wsp. Pomegranate-mediated chemoprevention of experimental hepatocarcinogenesis involves Nrf2-regulated antioxidant mechanisms. Carcinogenesis 2011; 32:888-96.
9. Lansky EP, Newman RA. Punica granatum (pomegranate) and its potential for prevention and treatment of inflammation and cancer. J Ethnopharmacol 2007; 109:177-206.
10. Lansky EP, Jiang W, Mo H i wsp. Possible synergistic prostate cancer suppression by anatomically discrete pomegranate fractions. Invest New Drugs 2005; 23:11-20.
11. Aviram M, Volova N, Coleman R i wsp. Pomegranate phenolics from the peels, arils, and flowers are antiatherogenic: studies in vivo in atherosclerotic apolipoprotein E-deficient (E0) mice and in vitro in cultured macrophages and lipoproteins. J Agric Food Chem 2008; 56:1148-57.
12. Bialonska D, Ramnani P, Kasimsetty SG i wsp. The influence of pomegranate by-product and punicalagins on selected groups of human intestinal microbiota. Int J Food Microbiol 2010; 140:175-82.
13. Mohammad SM, Kashani HH. Chemical composition of the plant Punica granatum L. (Pomegranate) and its effect on heart and cancer. J Med Plant Res 2012; 6:5306-10.
14. Yoshimura M, Watanabe Y, Kasai K i wsp. Inhibitory effect of an ellagic acid-rich pomegranate extract on tyrosinase activity and ultraviolet-induced pigmentation. Biosci Biotechnol Biochem 2005; 69:2368-73.
15. Shimogaki H, Tanaka Y, Tamai H i wsp. In vitro and in vivo evaluation of ellagic acid on melanogenesis inhibition. Int J Cosmet Sci 2000; 22:291-303.
16. Ashoori F, Suzuki S, Zhou JH i wsp. Involvement of lipid peroxidation in necrosis of skin flaps and its suppression by ellagic acid. Plast Reconstr Surg 1994; 94:1027-37.
17. Zaid MA, Afaq F, Syed DN i wsp. Inhibition of UVB-mediated oxidative stress and markers of photoaging in immortalized HaCaT keratinocytes by pomegranate polyphenol extract POMx. Photochem Photobiol 2007; 83:882-8.
18. De Melo OLP, Carvalho EBT, Mancini-Filho J. Pomegranate seed oil (Punica granatum L.): a source of punicic acid (conjugated α-linolenic acid). J Hum Nutr Food Sci 2014; 2:1024-35.
19. Banihani S, Swedan S, Alguraan Z. Pomegranate and type 2 diabetes. Nutr Res 2013; 33:341-8.
20. Olas B. Resweratrol jako dobroczyńca w profilaktyce chorób układu krążenia. Kosmos 2006; 55:277-85.
21. Pervaiz S. Resveratrol: from grapevines to mammalian biology. FASEB J 2003; 17:1975-85.
22. Park J, Boo YC. Isolation of resveratrol from Vitis viniferae caulis and its potent inhibition of human tyrosinase. Evid Based Complemen Altern Med 2013; 2013:645257.
23. Ndiaye M, Philippe C, Mukhtar H i wsp. The grape antioxidant resveratrol for skin disorders: promise, prospects and challenges. Arch Biochem Biophys 2011; 508:164-70.
24. Kopeć A, Piątkowska E, Leszczyńska T i wsp. Prozdrowotne właściwości resweratrolu. Żywn Nauka Technol Jakość 2011; 5(78):5-15.
25. Rutkowska-Podołowska M, Szczygieł N, Podołowski G. Vinotherapy as an innovation – impact on health attitudes. Oeconom Copernic 2016; 7(4):683-95.
26. Rutkowska-Podołowska M, Podołowski G. Winoterapia jako część enoturystyki i jej wpływ na organizm człowieka. Zesz Nauk Tur Rekr 2014; 1:53-67.
27. Ketnawa S, Rawdkuen S, Chaiwut P. Two phase partitioning and collagen hydrolysis of bromelain from pineapple peel Nang Lae cultivar. Biochem Eng J 2010; 52:205-11.
28. Arshad A, Khan SHM, Akhtar N. Formulation development of topical cream loaded with Ananas comosus extract: in vivo evaluation for changes in skin barrier function using biophysical techniques. Acta Pol Pharm – Drug Res 2016; 73:485-94.
29. Arshad A, Khan SHM, Akhtar N i wsp. In vivo evaluation of skin irritation potential, melasma and sebum content following long term application of skin care cream in healthy adults, using non-invasive biometrological techniques. Acta Pol Pharm – Drug Res 2016; 73:219-27.
30. Vij T, Prashar Y. A review on medicinal properties of Carica papaya Linn. Asian Pac J Trop Dis 2015; 5(1):1-6.
31. Yogiraj V, Goyal PK, Chauhan CS i wsp. Carica papaya Linn: an overview. Int J Herb Med 2014; 2(5):1-8.
32. Vyas SJ, Khatri TT, Ram VR i wsp. Biochemical constituents in leaf of Carica papaya – Ethnomedicinal plant of Kachchh region. Int Lett Nat Sci 2014; 7:16-20.
33. Saini R, Mittal A, Rathi V. Formulation & in-vitro antioxidant analysis of anti-ageing cream of Carica papaya fruit extract. Indian J Drugs 2016; 4(1):8-14.
34. Tharanathan RN, Yashoda HM, Prabha TN. Mango (Mangifera indica L.). The king of fruits – an overview. Food Rev Int 2006; 22:95-123.
35. Shah KA, Patel MB, Patel RJ i wsp. Mangifera indica (mango). Pharmacogn Rev 2010; 4(7):42.
36. Ronpirin C, Pattarachotanant N, Tencomnao T. Protective effect of Mangifera indica Linn., Cocos nucifera Linn., and Averrhoa carambola Linn. extracts against ultraviolet B-induced damage in human keratinocytes. J Evid Based Complement Altern Med 2016. DOI: 10.1155/2016/1684794.
37. Wu S, Tokuda M, Kashiwagi A i wsp. Evaluation of the fatty acid composition of the seeds of Mangifera indica L. and their application. J Ol Sci 2015; 64:479-84.
38. Mustapha AA, Enemali MO, Olose M i wsp. Phytoconstituents and antibacterial efficacy of mango (Mangifera indica) leave extracts. J Med Plants Stud 2014; 2(5):19-23.
39. Ajila CM, Prasada Rao UJS. Mango peel dietary fibre: Composition and associated bound phenolics. J Funct Foods 2013; 5:444-50.
40. Jahurul MHA, Zaidul ISM, Ghafoor K i wsp. Mango (Mangifera indica L.) by-products and their valuable components: A review. Food Chem 2015; 183:173-80.
