*Ryszard Kaniewski, Irena Pniewska, Andrzej Kubacki, Małgorzata Strzelczyk, Magdalena Chudy, Grzegorz Oleszak
Konopie siewne (Cannabis sativa L.) – wartościowa roślina użytkowa i lecznicza
Cannabis (Cannabis sativa L.) – valuable plant useful and medicinal
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
Dyrektor Naukowy Instytutu: prof. dr n. techn. Ryszard Kozłowski
Streszczenie
Powszechnie uważa się, że istnieje tylko jeden rodzaj konopi – konopie indyjskie (Cannabis sativa L. var. indica). Dużą popularność zdobyły one przede wszystkim z racji wykorzystania ich właściwości halucynogennych oraz leczniczych. Jednak do tego gatunku należą także konopie siewne (Cannabis sativa L. var. sativa). Zbiór informacji na temat konopi zawiera niniejszy artykuł, w którym zawarto wiedzę o ich historii, właściwościach i zastosowaniach, odmianach, technologii zbioru i uwarunkowaniach prawnych uprawy w Polsce. Szczególnie warte zainteresowania są walory zdrowotne odzieży z włókien konopnych, poprzez ich wysoką higroskopijność, przewiewność oraz brak skłonności do gromadzenia ładunków elektrostatycznych. Równie szerokie zastosowanie znajdują nasiona konopne, które są dobrym źródłem witaminy E, żelaza, wapnia, cynku, fosforu i magnezu. Korzystny jest też skład oleju konopnego, zawierającego do 4% kwasu γ-linolenowego (GLA), poszukiwanego składnika nowoczesnych diet oraz wysoki poziom kwasu linowego i α-linolenowego, przy optymalnym stosunku wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-6 do omega-3 w proporcji 3:1.
Summary
Hemp is often associated with a narcotic form of Cannabis sativa L. so called Cannabis indica, which are very popular because of hallucinogenic and medicinal properties. However, the species Cannabis sativa L. also includes so called industrial hemp which is a subject of this article dealing with the history, properties, application cultivars, harvesting technologies and legislative aspects of hemp cultivation in Poland. Among many interesting aspects of hemp uses, especially important are the health benefits of hemp fiber clothing, their high hygroscopicity, cool and pleasant grip, excellent breathability and lack of tendency to accumulate static electricity which ensures optimum comfort. Hemp seeds are also widely used, being a good source of vitamin E, iron, calcium, zinc, phosphorus and magnesium. The hemp oil contains up to 4% of γ-linolenic acid, a sought-after component of modern diets and a high level of linoleic and α-linolenic acid, with optimum ratio of polyunsaturated fatty acids: omega-6 to omega-3 in a ratio of 3:1.
Charakterystyka konopi siewnych (włóknistych)
Powszechnie uważa się, że istnieje tylko jeden rodzaj konopi – konopie indyjskie (Cannabis sativa L. var. indica) (ryc. 1). Dużą popularność zdobyły przede wszystkim z racji ich wykorzystania, głównie halucynogennego oraz leczniczego. Jednak nie należy zapominać, że do tego gatunku należą także konopie siewne (Cannabis sativa L. var. sativa), nazywane również włóknistymi (definicja charakteryzująca konopie w myśl Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. Dz. U. z 2016 roku, poz. 224, 437) (1). Zatem w celu ujednolicenia nazewnictwa w niniejszym artykule dla konopi siewnych stosowana będzie nazwa konopie włókniste (ryc. 2).
Ryc. 1. Widok wiechy konopi indyjskich (Cannabis sativa L. var. indica)
Ryc. 2. Widok wiechy konopi włóknistych (Cannabis sativa L. var. sativa)
Znajdujące się w uprawie odmiany konopi włóknistych są roślinami jednorocznymi o kwiatach rozdzielnopłciowych, dwu- lub jednopiennymi (2). Konopie jednopienne, charakteryzujące się lepszymi właściwościami użytkowymi, wyparły obecnie prawie całkowicie w Europie i w Polsce konopie dwupienne.
Wprowadzenie do uprawy przemysłowej konopi jednopiennych w latach 60. ubiegłego wieku stworzyło nowe możliwości zmechanizowania ich zbioru (3, 4). Konopie jednopienne dojrzewają bowiem w jednym terminie, stanowią surowiec bardziej jednorodny oraz wyrównany pod względem zawartości i jakości włókna niż konopie dwupienne. W odmianach dwupiennych, przy znacznej różnicy w terminach dojrzewania osobników męskich (płaskoni) i żeńskich (głowaczy), mechaniczny zbiór był praktycznie utrudniony (5).
Konopie włókniste mając jedne z najwyższych właściwości fitoremediacyjnych, nadają się do oczyszczania gleb zdegradowanych przez przemysł wydobywczy i metalurgiczny. Uprawa konopi jako roślin fitosanitarnych, wykazujących właściwości allelopatyczne, hamuje nadmierny rozwój roślin niepożądanych, często będących chwastami, powstrzymuje także rozwój chorób i szkodników roślin.
Konopie są niezwykle odporne, doskonale adaptują się do różnych warunków klimatycznych. Rosną na prawie każdej glebie, są odporne na działanie różnych szkodników i nie wymagają stosowania środków ochrony roślin. Konopie charakteryzują się krótkim okresem wegetacji (3-4 miesiące) i szybkim wzrostem (osiągają do 4 m wysokości).
Odmiany konopi uprawianych w Polsce
W Rejestrze Krajowym COBORU i we wspólnotowym Katalogu Odmian (CCA) znajduje się 7 odmian konopi włóknistych wyhodowanych w Instytucie Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu: Białobrzeskie (1967), Beniko (1985), Tygra (2007), Wielkopolskie (2009), Wojko (2011), Rajan (2014), Henola (2017). Są to konopie krajowe, jednopienne, typowo włókniste, tzn. zawierające mniej niż 0,2% substancji psychoaktywnych w suchej masie ziela, o okresie wegetacji dostosowanym do rodzimych warunków klimatyczno-glebowych.
Uwarunkowania prawne
W Polsce uprawa konopi włóknistych regulowana jest wspomnianą powyżej Ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii. Legalna plantacja konopi włóknistych może być prowadzona na określonej powierzchni, w wyznaczonych rejonach, na podstawie zezwolenia na uprawę, przy zastosowaniu materiału siewnego kategorii elitarnej albo kwalifikowanej w rozumieniu przepisów o nasiennictwie oraz dodatkowo: umowy kontraktacji zawartej z podmiotem posiadającym zezwolenie marszałka województwa na prowadzenie działalności w zakresie skupu konopi włóknistych, względnie zobowiązania do przetworzenia konopi włóknistych we własnym zakresie, składanego do marszałka województwa właściwego dla miejsca położenia uprawy w terminie do 14 dni po dokonaniu ich wysiewu. Ponadto, zezwala się na uprawianie konopi wyłącznie na potrzeby przemysłu włókienniczego, chemicznego, celulozowo-papierniczego, spożywczego, kosmetycznego, farmaceutycznego, materiałów budowlanych oraz nasiennictwa.
Areał upraw konopi
W 1960 roku obszar uprawny konopi włóknistych w Polsce wynosił 30 tys. ha. W kolejnych latach areał ten systematycznie malał. Na świecie istnieje szereg instytucji o charakterze badawczym i użytkowym w dziedzinie konopi. Propagatorską działalność w zakresie konopi prowadzi m.in. Europejskie Stowarzyszenie Przemysłu Konopnego (European Industrial Hemp Association – EIHA). Corocznie, od 12 lat, EIHA organizuje międzynarodową konferencję poświęconą przemysłowi konopnemu. Według EIHA łączna powierzchnia upraw w 2014 roku w Europie wyniosła ponad 17 tys. ha i była największa od 10 lat. Rok 2015 był jeszcze bardziej urodzajny, gdyż w samej Polsce, w której wcześniej uprawiano kilkaset ha, uprawiano już 4,8 tys. ha zasiewów. Jest to ponad dziesięć razy więcej niż w latach poprzednich.
Uprawa konopi włóknistych, mimo ich szerokiego zastosowania w przemyśle oraz znikomych zawartości środka odurzającego, jest w Polsce ograniczana przez Ustawę z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii.
Według badań prowadzonych w latach 1991-1993, w polskich odmianach konopi było średnio 0,03% substancji psychoaktywnej Δ9-THC (Δ9-tetrahydrokannabinolu). Ta niska zawartość stanowić może gwarancję, że nawet w warunkach środowiskowych sprzyjających biosyntezie kannabinoidów ich zawartość w konopiach włóknistych nie przekroczy granic określonych ustawowo.
Wzrost zainteresowania konopiami na świecie datuje się od lat 90. ubiegłego wieku, głównie ze względu na narastające zainteresowanie problemem rekultywacji terenów skażonych przez przemysł i cywilizację, poprzez uprawę surowców odtwarzalnych, np. roślin włóknistych, przeznaczonych na cele odzieżowe oraz do produkcji celulozy i kompozytów. Na podkreślenie zasługuje fakt, że konopie pozwalają na uzyskanie plonu słomy (suchej masy) w ilości ok. 10 ton z 1 ha, z której uzyskać można ok. 2,5 tony wysokiej jakości, długowłóknistej masy celulozowej. Biorąc pod uwagę wzrost populacji i związany z tym wzrost zapotrzebowania na celulozę (prawdopodobnie dwukrotny w ciągu najbliższych 30 lat), można przewidywać w najbliższych latach gwałtowny wzrost zainteresowania konopiami, szczególnie ze względu na konieczność ograniczenia wycinki lasów.
Konopie w Polsce
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dn. 29 lipca 2005 r., Dz. U. z dn. 2016 r., poz. 224, 437.
2. Mediavilla V, Bassetti P, Leupin M i wsp. Agronomic characteristics of some hemp genotypes. J Intern Hemp Assoc 1999; 6(2):45, 48-53.
3. Kaniewski R, Konczewicz W, Cierpucha W. New trends in harvesting, processing and utilizing of hemp. Natural Fibres 2000; 54:77-94.
4. Kaniewski R. Opracowanie technologii zbioru konopi i ocena porównawcza jej efektywności. Praca doktorska. Akademia Rolnicza im. Augusta Cieszkowskiego, Instytut Inżynierii Rolniczej, Poznań 2002.
5. Grabowska L. Wpływ warunków siedliskowych i agrotechnicznych na wzrost, rozwój i plonowanie konopi. Praca doktorska. IWNiRZ, Poznań 2000.
6. Zimniewska M. Analiza składu surowcowego wyrobów odzieżowych na wybrane parametry fizjologiczne człowieka. Praca doktorska. Politechnika Łódzka, Wydział Inżynierii i Marketingu Tekstyliów, Łódź 2006.
7. Van der Werf HMG. Crop physiology of fiber hemp (Cannabis sativa L.). Doctoral thesis. Wageningen 1994.
8. Callaway JC, Tennilä T, Pate DW. Occurrence of “omega-3” stearidonic acid (cis-6,9,12,15-octadecatetraenoic acid) in hemp (Cannabis sativa L.) seed. J Intern Hemp Assoc 1996; 3(2):61-3.
9. Sacilik K, Ozturk R, Keskin R. Some physical properties of hemp seed. Biosyst Engin 2003; 86(2):191-8.
10. Burczyk H, Kaniewski R, Konczewicz W. Efficiency of hemp essentials oil depending on sowing density and time of inflorescence harvest. Renewable Resources and Biotechnology for Material Application, Materials Science and Technologies. Nova Science Publishers, New York 2011; 4:31-9.
11. Kaniewski R, Banach J, Jakimcio-Turowski J. Renewable resources and plant biotechnology. Hemp essential oil – production, characterization, application. Organic Chemistry, Biochemistry, Biotechnology and Renewable Resources. Research and Development. Volume 1 – Today and Tomorrow. Institute of Natural Fibres and Medicinal Plants, Poznań 2012.
12. Kaniewski R, Konczewicz W. Steam distillation of essential oils from hemp panicles. J Natural Fibres, New Patents and Techniques 2005; 2(1):91-2.
13. Burczyk H, Kaniewski R, Konczewicz W i wsp. Konopie włókniste źródłem olejków eterycznych. Pamiętnik Puławski 2009; 151(1):37-47.
14. Kędzia B, Hołderna-Kędzia E, Kaniewski R i wsp. Badanie aktywności antybiotycznej krajowego olejku konopnego. Post Fitoter 2014; (3):141-3.
15. Kaniewski R, Pniewska I, Świejkowski M. Możliwości wykorzystania olejków eterycznych, ze szczególnym uwzględnieniem olejku konopnego, jako substancji aktywnych i środków konserwujących kosmetyki. Post Fitoter 2016; (2):125-9.
16. Kędzia A, Kaniewski R, Hołderna-Kędzia E i wsp. Ocena działania eterycznego olejku konopnego (Cannabis sativa L.) wobec grzybów drożdżopodobnych. Post Fitoter 2016; (4):262-7.
17. O’Brien PK. Medical marijuana and social control: Escaping criminalization and embracing medicalization. Deviant Behavior 2013; 34:423-43.
18. Vetulani J. Medyczna marihuana. III Hemp Days, Kurozwęki 2015.
19. Whiting PF, Wolff RF, Deshpande S i wsp. Cannabinoids for medical use a systematic review and meta-analysis. JAMA 2015; 313(24):2456-73.
20. Firenzuoli F, Epifani F, Loiacano I. Konopie dla wszystkich. Lecznicze zastosowanie marihuany. Edizioni LSWR, Milano 2016.
Patenty
1. Kompozycja na bazie olejku konopnego przeciwko patogenom, sposób wytwarzania kompozycji oraz zastosowanie wyciągu z wiech konopi do wytwarzania kompozycji przeciwko patogenom oraz do zwalczania patogenów grzybiczych. Numer zgłoszenia P 388969. Zgłoszony 04.09.2009.
2. Kompozycja przeciwko szkodnikom, zwłaszcza pluskwiakom, zastosowanie kompozycji do zwalczania szkodników oraz sposób wytwarzania kompozycji. Numer zgłoszenia P 389106. Zgłoszony 23.09.2009.
3. Kompozycja przeciwko szkodnikom, zwłaszcza przędziorkom, sposób wytwarzania kompozycji do zwalczania szkodników. Numer zgłoszenia P-394918. Zgłoszony 15.05.2011.
4. Zaprawa nasienna do zaprawiania nasion siewnych roślin uprawnych, sposób jej wytwarzania oraz zastosowanie eterycznego olejku konopnego do wytwarzania zaprawy nasiennej. Numer zgłoszenia P 217179. Zgłoszony 24.10.2013.
5. Sposób ochrony przed szkodnikami i patogenami podłoży biodegradowalnych do bezglebowych upraw pod osłonami. Numer zgłoszenia P 398657. Zgłoszony 29.03.2012.
