*Agnieszka Szopa, Paweł Kubica, Halina Ekiert
Ekologia, skład chemiczny, działanie prozdrowotne oraz badania biotechnologiczne aronii czarnoowocowej (Aronia melanocarpa (Michx.) Elliott), aronii czerwonej (Aronia arbutifolia (L.) Pers.) i aronii śliwolistnej (Aronia × prunifolia (Marsh.) Rehd.)
Ecology, chemical composition, health-promoting effects and biotechnological studies on black chokeberry (Aronia melanocarpa (Michx.) Elliott), red chokeberry (Aronia arbutifolia (L.) Pers.) and purple chokeberry (Aronia × prunifolia (Marsh.) Rehd.)
Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej, Wydziała Farmaceutyczny, Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. n. farm. Halina Ekiert
Streszczenie
W pracy przedstawiono charakterystykę ekologiczno-botaniczną Aronia melanocarpa (aronii czarnoowocowej). Zaprezentowano aktualny stan badań naukowych dotyczących składu chemicznego i aktywności biologicznej owoców tego gatunku oraz otrzymywanych z nich ekstraktów. Surowce te są bogatym źródłem związków o charakterze polifenoli (głównie antocyjany, proantocyjanidyny, flawonoidy, kwasy fenolowe), karotenoidów, witamin oraz biopierwiastków. Związki te są odpowiedzialne między innymi za działanie przeciwutleniające, przeciwnowotworowe, usprawniające krążenie, promieniochronne i przeciwzapalne aronii.
W pracy zwrócono uwagę na znaczenie dwóch innych mniej znanych roślin z rodzaju Aronia: Aronia arbutifolia (aronia czerwona; aronia czerwonoowocowa) i mieszańca gatunków A. melanocarpa i A. arbutifolia – Aronia × prunifolia (aronia śliwolistna). Przedstawiono ich charakterystykę ekologiczno-botaniczną oraz zaprezentowano wyniki badań naukowych, z których wynika, że owoce i liście tych roślin mogą stanowić alternatywne dla aronii czarnoowocowej surowce lecznicze i spożywcze.
Ponadto przedstawiono stan badań biotechnologicznych dotyczących gatunków rodzaju Aronia. W przeglądzie uwzględniono najnowsze badania fitochemiczne i biotechnologiczne prowadzone przez zespół Zakładu Botaniki Farmaceutycznej UJ CM we współpracy z innymi ośrodkami naukowymi w Polsce.
Summary
The paper presents the ecological and botanical characteristic of Aronia melanocarpa (black chokeberry). The current state of research on the chemical composition and biological activity of fruits and fruit extracts of this plant is presented. These plant raw materials are a rich source of polyphenol compounds (mainly anthocyanins, proanthocyanidins, flavonoids, phenolic acids), carotenoids, vitamins and bioelements. These compounds are responsible for the antioxidant, antitumor, improving circulation, radiation protection and anti-inflammatory effects of chokeberry.
In the work the special attention is paid to the importance of two other less known plants of the Aronia genus: Aronia arbutifolia (red chokeberry) and hybrid of A. melanocarpa and A. arbutifolia – Aronia × prunifolia (purple chokeberry). The ecological and botanical characteristic of these chokeberries is described. Moreover, the results of scientific studies evidenced that fruits and/or leaves of these plants could be a plausible medicinal and food-staff raw material alternative to black chokeberry.
Furthermore, the state of biotechnology research on Aronia species is presented. In the review the results of the latest phytochemical and biotechnological studies, conducted by the team of the Department of Pharmaceutical Botany UJ CM in cooperation with other scientific centers in Poland, are included.
Wstęp
Aronia melanocarpa (Michx.) Elliott – aronia czarnoowocowa – pochodzi z Ameryki Północnej. Znana jest w Europie i Azji głównie jako roślina użytkowa. Natomiast Aronia arbutifolia (L.) Pers. oraz Aronia × prunifolia (Marsh.) Rehd. są roślinami mniej znanymi w Europie.
Surowcem pozyskiwanym z aronii czarnoowocowej są owoce. Ich cenne, prozdrowotne właściwości sprawiły, że są popularnym środkiem spożywczym, dietetycznym i farmaceutycznym. Liczne badania naukowe potwierdziły wysoką aktywność przeciwutleniającą, a także działanie przeciwzapalne, hepatoochronne, gastroochronne, hipolipemiczne oraz przeciwmutagenne i przeciwnowotworowe produktów uzyskiwanych z owoców aronii. Ponadto wykazano ich działanie regulujące funkcjonowanie układu krążenia, narządu wzroku i chroniące przed szkodliwym promieniowaniem. Za wymienione działanie biologiczne odpowiadają głównie występujące w owocach aronii związki polifenolowe, m.in. antocyjany, flawonoidy, kwasy fenolowe oraz garbniki (1-5).
Owoce aronii czarnoowocowej wykorzystywane są obecnie na szeroką skalę w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, jak również kosmetycznym. W sztuce kulinarnej oraz w przemyśle spożywczym ze świeżych owoców wytwarzane są głównie dżemy, konfitury, powidła, marmolady, galaretki, soki oraz nalewki. Sok z aronii używany jest do barwienia innych wyrobów jako intensywny, naturalny barwnik. Cennym surowcem są suszone owoce, które obok świeżych owoców są powszechnie używane do wytwarzania licznych produktów zielarskich, suplementów diety oraz kosmetyków. Poza tym aronia czarnoowocowa jest również doskonale prezentującą się rośliną ozdobną, sadzoną w ogrodach i parkach (6-8).
A. arbutifolia (L.) Pers. – aronia czerwona (aronia czerwonoowocowa) oraz A. × prunifolia (Marsh.) Rehd. – aronia śliwolistna, to mniej znane, aczkolwiek równie intersujące rośliny użytkowe. A. × prunifolia zasługuje na szczególną uwagę. Jako poliploidalna hybryda A. arbutifolia i A melanocarpa wykazuje cechy pośrednie pomiędzy tymi roślinami. Jednak ze względu na prawie czarne, duże kuliste owoce, często mylona jest z A. melanocarpa. Aronia śliwolistna traktowana jest obecnie w Europie na równi z aronią czarnoowocową, ze względu na walory smakowe, estetyczne, jak i plenność owoców. Aronia czerwona nie cieszy się powodzeniem jako roślina użytkowa. Jej owoce są małe, a ze względu na cierpki smak i twardość traktowane są jako ozdobne (1).
W niniejszym artykule przedstawiono charakterystykę ekologiczną, botaniczną, fitochemiczną i leczniczą aronii czarnoowocowej. Na tym tle zaprezentowano również walory aronii czerwonej i śliwolistnej, oparte w znacznym stopniu na wynikach naszych badań.
Charakterystyka ekologiczna
Pod względem taksonomicznym rodzaj Aronia należy do podrodziny Jabłoniowych (Maloideae) i rodziny Różowatych (Rosaceae). Naturalne stanowiska występowania A. melanocarpa znajdują się na terenie Ameryki Północnej – na całym jej wschodnim obszarze od Wielkich Jezior aż po Florydę (6). A. arbutifolia i A. × prunifolia są również gatunkami pochodzącymi zza Oceanu Atlantyckiego. A. arbutifolia występuje na południowo-wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej, szczególnie na terenie Karoliny Północnej i Południowej, Wirginii, Maryland, New Jersey, aż do Appalachów (1). A. × prunifolia występuje również naturalnie we wschodniej i centralnej Ameryce Północnej na terenach od Nowej Funlandii po Ontario oraz od Indiany po Wirginię (2).
Gatunki rodzaju Aronia są bardzo odporne na niskie temperatury, z powodzeniem sadzone są na terenach, gdzie temperatura spada poniżej -30°C. Rośliny te mają niewielkie wymagania glebowe, ich płytki system korzeniowy sprawia, że mogą być uprawiane na terenach nienadających się do uprawy innych roślin sadowniczych (3, 8). Doskonale znoszą zarówno suszę, jak i nadmierną wilgotność.
Do Europy pierwsze krzewy aronii czarnoowocowej sprowadzono w XVIII wieku. Wówczas zaczęto uprawiać aronię w Skandynawii oraz w Rosji (uprawiana była na skalę przemysłową na Ałtaju, w okolicach Moskwy i Petersburga). Obecnie aronia czarnoowocowa to popularny krzew, doskonały do uprawy amatorskiej w przydomowych ogrodach oraz przemysłowej na plantacjach (również ekologicznych). Specjalnie wyselekcjonowane odmiany hodowlane A. melanocarpa – jak na przykład odmiana czeska A. melanocarpa Nero oraz polska A. melanocarpa Galicjanka – charakteryzują się dużą plennością i odpornością na szkodliwe czynniki środowiskowe. Ponadto popularna jest również A. melanocarpa szczepiona na podkładce z jarząbu pospolitego (Sorbus aucuparia) – Aronia mitschurini Ampait (aronia Miczurina). Ta rosyjska odmiana charakteryzuje się silną mrozoodpornością oraz bardzo dużymi i słodkimi owocami.
Coraz większą popularnością cieszy się również A. × prunifolia. W Europie dostępne są jej odmiany hodowlane: szwedzka – A. × prunifolia Hugin oraz finlandzka – A. × prunifolia Viking. Odmiany aronii śliwolistnej wyróżniają się wysoką plennością oraz tym, że są bardzo odporne na mróz, szkodniki i choroby.
A. arbutifolia nie cieszy się powodzeniem jako roślina użytkowa, sadzona jest tylko jako krzew ozdobny. Jej małe, jasnoczerwone owoce traktowane są jako niejadalne. W szkółkach i w uprawach gatunek ten jest rzadko notowany, ale znany jest ze środowiska naturalnego, kolekcji uprawnych i ogrodów botanicznych. Polecany jest do naturalnych zakrzewień w pasach drogowych, również w parkach i ogrodach.
Charakterystyka botaniczna
Przedstawiciele rodzaju Aronia to wieloletnie krzewy dorastające do wysokości do 3 m i średnicy korony do 2,5 m. Mają płytkie, jednak rozbudowane systemy korzeniowe, skoncentrowane głównie w obrębie korony. Korzenie są cienkie i rozrastają się horyzontalnie, a korzeń palowy sięga najwyżej 1,5 m w głąb ziemi. Pokrój krzewów jest zwarty, a w okresie owocowania staje się bardziej rozłożysty. Krzewy wykazują dużą zdolność do odnowy i zagęszczania (2, 3, 8). A. × prunifolia i A. arbutifolia, w przeciwieństwie do A. melanocarpa, wytwarzają kłącza. Okazy A. × prunifolia są też słabiej rozgałęzione niż A. melanocarpa (2).
Pąki kwiatowe i liściowe aronii czarnoowocowej i śliwolistnej ściśle przylegają do pędów, mają długość ok. 1 cm i szerokość 3-4 mm. Pąki różnią się w nieznacznym stopniu – liściowe są mniejsze i bardziej niż kwiatowe przylegają do pędu. W warunkach europejskich wiosną rozwój pąków kwiatowych przebiega dużo wolniej niż u innych drzew i krzewów owocowych; zaczynają się rozwijać dopiero w kwietniu, gdy temperatura wzrośnie powyżej 5°C (2, 3, 8). Pąki aronii czerwonej rozwijają się jeszcze później, w maju.
Jednoroczne pędy aronii czarnoowocowej są koloru ciemnoszarego i nie mają rozgałęzień. Eliptyczne liście mają drobne, ząbkowane brzegi, są skórzaste i błyszczące, osadzone są na krótkich ogonkach z dwoma przylistkami. Szerokość liści na pędach wegetatywnych wynosi 4-6 cm, a długość 6-8 cm. We wrześniu liście A. melanocarpa przebarwiają się na żółtopomarańczowy i purpurowy kolor i opadają szybciej niż u A. arbutifolia i A. × prunifolia (2, 3, 8). Liście A. × prunifolia, tak jak i A. arbutifolia, jesienią przebarwiają się na kolor ciemnoczerwony – szkarłatny. Kolor liści aronii czerwonej jest bardziej intensywny (2).
Kwiaty aronii zebrane są w baldachogrona, są obupłciowe, koloru białego lub białoróżowego. Świeżo rozwinięte kwiaty posiadają pręciki z fioletowymi pylnikami. Kwiaty są owadopylne, ale w przypadku niesprzyjających warunków może dochodzić do samozapylenia (8). Na szczególną uwage zasługuje A. × prunifolia, gdzie najczęściej dochodzi do apomiksji, co jest powodem dużej stabilności tej hybrydy.
Pewne cechy morfologiczne owoców różnych gatunków aronii są cechami diagnostycznymi, pozwalającymi na ich rozróżnienie. Dojrzałe owoce A. melanocarpa są ciemnogranatowe, niekiedy prawie czarne, z grubym woskowym nalotem, z kolei owoce A. × prunifolia mają kolor ciemnopurpurowy. Średnica dojrzałego owocu A. melanocarpa i A. × prunifolia wynosi 6-15 mm, owoc waży około 1 g. Znajduje się w nim około 5 nasion (8). Owoce A. arbutifolia w okresie dojrzałości mają barwę jasnoczerwoną, są małe – ich średnica waha się w granicach 4-6 mm.
Okres dojrzewania owoców aronii w zależności od gatunku jest różny. Owoce A. melanocarpa i A. × prunifolia uzyskują dojrzałość w warunkach europejskich na przełomie sierpnia i września, z kolei owoce A. arbutifolia dojrzałość uzyskują na przełomie września i października. Co charakterystyczne, owoce aronii czerwonej są trwałe w zimie; nie kurczą się i dość długo utrzymują się na krzewach (2).
Najważniejsze różnice budowy morfologicznej trzech przedstawicieli rodzaju Aronia zaprezentowano w tabeli 1.
Tab. 1. Różnice budowy morfologicznej A. melanocarpa, A. arbutifolia oraz A. × prunifolia (1, 5-7)
| Cechy morfologiczne | Aronia melanocarpa (Michx.) Elliott | Aronia arbutifolia (L.) Pres. | Aronia × prunifolia (Marsh.) Rehd. |
| Pokrój | gęsto rozgałęzione krzewy | słabiej rozgałęzione krzewy | dość gęsto rozgałęzione krzewy |
| Kłącza | brak kłączy | wytwarza kłącza | wytwarza kłącza |
| Owoce | owoce czarne lub ciemnogranatowe | owoce ciemnopurpurowe | owoce jasnoczerwone |
| Liście | jesienią przebarwiają się na żółtopomarańczowy i purpurowy kolor, opadają wcześniej niż u pozostałych gatunków | jesienią przebarwiają się na szkarłatny kolor | jesienią przebarwiają się na czerwony kolor |
Charakterystyka fitochemiczna
Spośród trzech przedstawionych gatunków aronii najlepiej poznany jest skład chemiczny owoców A. melanocarpa. W dostępnych bazach danych można odnaleźć liczne publikacje opisujące skład chemiczny świeżych i wysuszonych owoców oraz ekstraktów z wysuszonych owoców A. melanocarpa. Najważniejszymi grupami związków występującymi w najwyższych ilościach i determinującymi profil aktywności biologicznej aronii są antocyjany, procyjanidyny, flawonoidy, kwasy fenolowe i garbniki (tab. 2).
Tab. 2. Całkowita zawartość (mg/g s.m.) głównych grup metabolitów biologicznie aktywnych w świeżych i wysuszonych owocach oraz w ekstraktach z owoców A. melanocarpa (26, 47-53)
Grupa metabolitów wtórnych
(całkowita zawartość) | Owoce świeże
(mg/g s.m.) | Owoce wysuszone
(mg/g s.m.) | Ekstrakt z owoców
(mg/g s.m.) |
| Antocyjany | 14,80 | 2,77
(jako ekwiwalent cyjanidyno-3-galaktozydu) | 404,50 |
| Proantocyjanidyny | bd | 51,82 | 146,40 |
| Flawonoidy | 5,30
(jako ekwiwalent rutyny) | 0,22 | 21,94 |
| Kwasy fenolowe | bd | 110,92 | 110,92 |
bd – brak danych
Spośród wymienionych grup metabolitów najważniejszą rolę pełnią intensywnie barwne antocyjany – głównie pochodne cyjanidyny, m.in. cyjanidyno-3-galaktozyd oraz cyjanidyno-3-arabinozyd (tab. 3). Ważnymi z punktu widzenia aktywności biologicznej są również związki z grupy flawonoidów – pochodne kwercetyny oraz kwasy fenolowe (kwasy hydroksycynamonowe, kwas kawowy) oraz depsydy (kwas chlorogenowy i kwas neochlorogenowy). Należy również podkreślić bardzo wysoką zawartość procyjanidyny B1 (tab. 3).
Tab. 3. Zawartość głównych związków polifenolowych w świeżych i wysuszonych owocach oraz w ekstraktach z owoców A. melanocarpa (26, 48-50, 52-63)
| Grupa metabolitów wtórnych | Związki | Owoce świeże
(mg/g s.m.) | Owoce wysuszone (mg/g s.m.) | Ekstrakt z owoców
(mg/g s.m.) |
| Antocyjaniny | cyjanidyno-3-galaktozyd | 9,90 | 12,82 | 314,00 |
| cyjanidyno-3-arabinozyd | 3,99 | 5,82 | 159,60 |
| cyjanidyno-3-ksylozyd | 0,52 | 0,53 | 40,00 |
| cyjanidyno-3-glukozyd | 0,38 | 0,42 | 14,50 |
| pelargonidyno-3-arabinozyd z pelargonidyno-3-galaktozydem | bd | bd | 0,47 |
| Proantocyjanidyny | procyjanidyna B1 | bd | bd | 25,40 |
| Flawonoidy | kwercetyna | bd | bd | 1,80 |
| kwercetyno-3-rutynozyd | bd | 18,00 | 18,30 |
| kwercetyno-3-galaktozyd | 0,30 | 0,37 | 8,90 |
| kwercetyno-3-glukozyd | 0,27 | bd | 21,50 |
| Kwasy fenolowe | kwas hydroksycynamonowy | 0,01 | bd | bd |
| kwas chlorogenowy | 0,60 | 3,02 | 79,00 |
| kwas neochlorogenowy | 1,23 | 2,91 | 44,70 |
| kwas kawowy | 1,41 | bd | 0,74 |
| Katechiny | (+)-katechina | bd | bd | 19,93 |
| (-)-epikatechina | bd | 0,15 | 12,77 |
bd – brak danych
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Brand MH. Aronia: Native shrubs with untapped potential. Aroldia 2010; 67:14-25.
2. Celka Z, Szkudlarz P. Spontaneous occurrence and dispersion of Aronia × prunifolia (Marshall) Rehder (Rosaceae) in Poland on the example of the “Bagna” bog complex near Chlebowo (Western Poland). Acta Soc Bot Pol 2010; 79(1):37-42.
3. Kokotkiewicz A, Jaremicz Z, Łuczkiewicz M. Aronia plants: a review of traditional use, biological activities, and perspectives for modern medicine. J Med Food 2010; 13(2):255-69.
4. Kulling SE, Rawel HM. Chokeberry (Aronia melanocarpa) – A review on the characteristic components and potential health effects. Planta Med 2008; 74(13):1625-34.
5. Szopa A, Kokotkiewicz A, Kubica P i wsp. Comparative analysis of different groups of phenolic compounds in fruit and leaf extracts of Aronia sp.: A. melanocarpa, A. arbutifolia and A. × prunifolia, and their antioxidant activities. Eur Food Res Technol 2017. DOI: 10.1007/s00217-017-2872-8.
6. Wawer I. Aronia. Polski paradoks. Agropharm, Warszawa 2006.
7. Wawer I, Eggert P, Hołub B. Aronia. Super owoc. Wektor, Warszawa 2012.
8. Kleparski J, Domino Z. Aronia. PWRiL, Warszawa 1990.
9. Lala G, Malik M, Zhao CW i wsp. Anthocyanin-rich extracts inhibit multiple biomarkers of colon cancer in rats. Nutr Cancer Int J 2006; 54(1):84-93.
10. Pratheeshkumar P, Son YO, Wang X i wsp. Cyanidin-3-glucoside inhibits UVB-induced oxidative damage and inflammation by regulating MAP kinase and NF-κB signaling pathways in SKH-1 hairless mice skin. Toxicol Appl Pharmacol 2014; 280(1):127-37.
11. Thani NAA, Keshavarz S, Lwaleed BA i wsp. Cytotoxicity of gemcitabine enhanced by polyphenolics from Aronia melanocarpa in pancreatic cancer cell line AsPC-1. J Clin Pathol 2014; 67(11):949-54.
12. Zhao C, Giusti MM, Malik M i wsp. Effects of commercial anthocyanin-rich extracts on colonic cancer and nontumorigenic colonic cell growth. J Agric Food Chem 2004; 52(20):6122-8.
13. Sharif T, Alhosin M, Auger C i wsp. Aronia melanocarpa juice induces a redox-sensitive p73-related caspase 3-dependent apoptosis in human leukemia cells. PLoS One 2012; 7(3) e32526.
14. Malik M, Zhao C, Schoene N i wsp. Anthocyanin-rich extract from Aronia melonocarpa induces a cell cycle block in colon cancer but not normal colonic cells. Nutr Cancer 2003; 46(2):186-96.
15. Zhao C, Giusti MM, Malik M i wsp. Effects of commercial anthocyanin-rich on colonic cancer and nontumorigenic colonic cell growth. J Agric Food Chem 2004; 52(20):6122-8.
16. Jing P, Bomser JA, Schwartz SJ i wsp. Structure-function relationships of anthocyanins from various anthocyanin-rich extracts on the inhibition of colon cancer cell growth. J Agric Food Chem 2008; 56(20):9391-8.
17. Bermúdez-Soto MJ, Larrosa M, García-Cantalejo J i wsp. Transcriptional changes in human Caco-2 colon cancer cells following exposure to a recurrent non-toxic dose of polyphenol-rich chokeberry juice. Genes Nutrit 2007; 1:11-3.
18. Bermúdez-Soto MJ, Larrosa M, Garcia-Cantalejo JM i wsp. Up-regulation of tumor suppressor carcinoembryonic antigen-related cell adhesion molecule 1 in human colon cancer Caco-2 cells following repetitive exposure to dietary levels of a polyphenol-rich chokeberry juice. J Nutr Biochem 2007; 18(4):259-71.
19. Saruwatari A, Isshiki M, Tamura H. Inhibitory effects of various beverages on the sulfoconjugation of 17β-estradiol in human colon carcinoma caco-2 cells. Biol Pharm Bull 2008; 31(11):2131-6.
20. Sueiro L, Yousef GG, Seigler D i wsp. Chemopreventive potential of flavonoid extracts from plantation-bred and wild Aronia melanocarpa (black chokeberry) fruits. J Food Sci 2006; 71(8):480-8.
21. Skupień K, Kostrzewa-Nowak D, Oszmiański J i wsp. In vitro antileukaemic activity of extracts from chokeberry (Aronia melanocarpa (Michx) Elliott) and mulberry (Morus alba L.) leaves against sensitive and multidrug resistant HL60 cells. Phyther Res 2008; 22(5):689-94.
22. Broncel M, Kozirog M, Duchnowicz P i wsp. Aronia melanocarpa extract reduces blood pressure, serum endothelin, lipid, and oxidative stress marker levels in patients with metabolic syndrome. Med Sci Monit Internat Sci Inf 2010; 16(1):28-34.
23. Naruszewicz M, Łaniewska I, Millo B i wsp. Combination therapy of statin with flavonoids rich extract from chokeberry fruits enhanced reduction in cardiovascular risk markers in patients after myocardial infarction (MI). Atherosclerosis 2007; 194(2):179-84.
24. Bell DR, Gochenaur K. Direct vasoactive and vasoprotective properties of anthocyanin-rich extracts. J Appl Physiol 2006; 100(4):1164-70.
25. Valcheva-Kuzmanova S, Kuzmanov K, Tancheva S i wsp. Hypoglycemic and hypolipidemic effects of Aronia melanocarpa fruit juice in streptozotocin-induced diabetic rats. Methods Find Exp Clin Pharmacol 2007; 29(2):101-5.
26. Jurgoński A, Juśkiewicz J, Zduńczyk Z. Ingestion of black chokeberry fruit extract leads to intestinal and systemic changes in a rat model of prediabetes and hyperlipidemia. Plant Foods Hum Nutr 2008; 63(4):176-82.
27. Badescu M, Badulescu O, Badescu L i wsp. Effects of Sambucus nigra and Aronia melanocarpa extracts on immune system disorders within diabetes mellitus. Pharm Biol 2015; 53(4):533-9.
28. Meng S, Cao J, Feng Q i wsp. Roles of chlorogenic acid on regulating glucose and lipids metabolism: A review. Evid Based Complement Alternat Med 2013; 1:801457.
29. Valcheva-Kuzmanova S, Borisova P, Galunska B i wsp. Hepatoprotective effect of the natural fruit juice from Aronia melanocarpa on carbon tetrachloride-induced acute liver damage in rats. Exp Toxicol Pathol 2004; 56(3):195-201.
30. Pool-Zobel BL, Bub A, Schröder N i wsp. Anthocyanins are potent antioxidants in model systems but do not reduce endogenous oxidative DNA damage in human colon cells. Eur J Nutr 1999; 38(5):227-34.
31. Park H, Liu Y, Kim HS i wsp. Chokeberry attenuates the expression of genes related to de novo lipogenesis in the hepatocytes of mice with nonalcoholic fatty liver disease. Nutr Res 2016; 36(1):57-64.
32. Valcheva-Kuzmanova S, Marazova K, Krasnaliev I i wsp. Effect of Aronia melanocarpa fruit juice on indomethacin-induced gastric mucosal damage and oxidative stress in rats. Exp Toxicol Pathol 2005; 56(6):385-92.
33. Niedworok J, Gwardys A, Jankowski A i wsp. Badania nad protekcyjnym wpływem żelu antocyjaninowego na fototoksyczne działanie promieni UV. Ochr Środ Zas Nat 1999; 18:83-7.
34. Niedworok J, Brzozowski F. The investigation of a biological and phytotherapeutical properties of the Aronia melanocarpa E anthocyanins. Post Fitoter 2001; (1):20-4.
35. Valcheva-Kuzmanova S, Belcheva A. Current knowledge of Aronia melanocarpa as a medicinal plant. Folia Med 2006; 48(2):11-7.
36. Murashige T, Skoog F. A revised medium for rapid growth and bio assays with tobacco tissue cultures. Physiol Plant 1962; 15(3):473-97.
37. Brand MH, Cullina WG. Micropropagation of red and black chokeberry (Aronia spp.). Hort Sci 1992; 27(1):81.
38. Petrovic DM, Jacimovic-Plavsic MM. Aronia melanocarpa and propagation in vitro. Acta Hort 1992; (300):133-6.
39. Ruzic D. In vitro rooting and subsequent growth of black chokeberry (Aronia melanocarpa) plants ex vitro. J Fruit Ornam Plant Res 1993; 1:1-8.
40. Szopa A, Kubica P, Zając A i wsp. High production of biologically active depsides – chlorogenic, neochlorogenic and rosmarinic acids in in vitro cultures of Aronia arbutifolia and Aronia × prunifolia. Acta Physiol Plant 2017; under review.
41. Szopa A, Kubica P, Setkiewicz A i wsp. Agitated shoot cultures of Aronia arbutifolia and Aronia × prunifolia as a potential source of some phenolic acids, flavonoids and arbutin. Plant Cell Tiss Org Cult 2017; under review.
42. Linsmaier EM, Skoog F. Organic growth factor requirements of tobacco tissue cultures. Physiol Plant 1965; (1):100-27.
43. Szopa A, Bigos A, Ekiert H. The influence of applied light quality on the production of phenolic acids and flavonoids in shoot cultures of A. melanocarpa, A. arbutifolia and A. × prunifolia. J Photochem Photobiol Biol 2017; under review.
44. Szopa A, Kubica P, Kwiecień I i wsp. In vitro cultures of Aronia arbutifolia (L.) Pers. as a source of arbutin obtained via biotransformation of hydroquinone. In: 4rd International Conference and Workshop on Plant – the source of research material. Lublin 2015.
45. Szopa A, Kubica P, Kwiecień I i wsp. Biotransformation of hydroquinone into arbutin in in vitro cultures of Aronia prunifolia (Marsh.). 4rd International Conference and Workshop on Plant – the source of research material. Lublin 2015.
46. Kwiecień I, Szopa A, Madej K i wsp. Arbutin production via biotransformation of hydroquinone in in vitro cultures of Aronia melanocarpa (Michx.) Elliott. Acta Biochim Pol 2013; 60(4):865-70.
47. Oszmianski J, Wojdyło A. Aronia melanocarpa phenolics and their antioxidant activity. Eur Food Res Technol 2005; 221(6):809-13.
48. Jodynis-Liebert J, Adamska T, Ewertowska M i wsp. Effects of long-term administration of freeze-dried chokeberry juice to rats. J Pharm Nutr Sci 2014; (2):154-61.
49. Bijak M, Saluk J, Antosik A i wsp. Aronia melanocarpa as a protector against nitration of fibrinogen. Int J Biol Macromol 2013; 55:264-8.
50. Brzóska MM, Rogalska J, Galazyn-Sidorczuk M i wsp. Protective effect of Aronia melanocarpa polyphenols against cadmium-induced disorders in bone metabolism: A study in a rat model of lifetime human exposure to this heavy metal. Chem Biol Interact 2015; 229:132-46.
51. Hwang SJ, Yoon WB, Lee OH i wsp. Radical-scavenging-linked antioxidant activities of extracts from black chokeberry and blueberry cultivated in Korea. Food Chem 2014;46:71-7.
52. Ryszawa N, Kawczyńska-Dróżdż A, Pryjma J i wsp. Effects of novel plant antioxidants on platelet superoxide production and aggregation in atherosclerosis. J Physiol Pharmacol 2006; 57(4):611-26.
53. Vlachojannis C, Zimmermann BF, Chrubasik-Hausmann S. Quantification of anthocyanins in elderberry and chokeberry dietary supplements. Phyther Res 2015; 29(4):561-5.
54. Benvenuti S, Pellati F, Melegari M i wsp. Polyphenols, anthocyanins, ascorbic acid, and radical scavenging activity of rubus, ribes, and aronia. J Food Sci 2006; 69(3):164-9.
55. Wangensteen H, Bräunlich M, Nikolic V i wsp. Anthocyanins, proanthocyanidins and total phenolics in four cultivars of aronia: antioxidant and enzyme inhibitory effects. J Funct Foods 2014; 7(1):746-52.
56. Pèrez-Jimènez J, Neveu V, Vos F i wsp. Identification of the 100 richest dietary sources of polyphenols: an application of the Phenol-Explorer database. Eur J Clin Nutr 2010; 64(3):112-20.
57. Rugină D, Sconţa Z, Leopold L i wsp. Antioxidant activities of chokeberry extracts and the cytotoxic action of their anthocyanin fraction on HeLa human cervical tumor cells. J Med Food 2012; 15(8):700-6.
58. Wu X, Gu L, Prior RL i wsp. Characterization of anthocyanins and proanthocyanidins in some cultivars of Ribes, Aronia, and Sambucus and their antioxidant capacity. J Agric Food Chem 2004; 52(26):7846-56.
59. Zheng W, Wang SY. Oxygen radical absorbing capacity of phenolics in blueberries, cranberries, chokeberries, and lingonberries. J Agric Food Chem 2003; 51(2):502-9.
60. Jakobek L. Antioxidant activity and polyphenols of Aronia in comparison to other berry species. Agric Conspec Sci 2007; 72(4):301-6.
61. Kim B, Ku CS, Pham TX i wsp. Aronia melanocarpa (chokeberry) polyphenol-rich extract improves antioxidant function and reduces total plasma cholesterol in apolipoprotein E knockout mice. Nutr Res 2013; 33(5):406-13.
62. Taheri R, Connolly BA, Brand MH i wsp. Underutilized chokeberry (Aronia melanocarpa, Aronia arbutifolia, Aronia prunifolia) accessions are rich sources of anthocyanins, flavonoids, hydroxycinnamic acids, and proanthocyanidins. J Agric Food Chem 2013; 61(36):8581-8.
63. Wang H, Cao G, Prior RL. Total antioxidant capacity of fruits. J Agric Food Chem 1996; 44:701-5.
64. Andrzejewska J, Sadowska K, Klóska Ł i wsp. The effect of plant age and harvest time on the content of chosen components and antioxidative potential of black. Acta Sci Pol 2015; 14(4):105-14.
65. Sikora J, Markowicz M, Mikiciuk-Olasik E. Rola i właściwości lecznicze aronii czarnoowocowej w profilaktyce chorób cywilizacyjnych. Bromat Chem Toksykol 2009; 42(1):10-7.
66. Stralsjoe L, Ahlin H, Witthoeft CM i wsp. Folate determination in Swedish berries by radioprotein-binding assay (RPBA) and high performance liquid chromatography (HPLC). Eur Food Res Technol 2003; 216(3):264-9.
67. Tanaka T, Tanaka A. Chemical components and characteristics of black chokeberry. J Jpn Soc Food Sci Technol 2001; 48:606-10.
68. Razungles A, Oszmański J, Sapis J-C. Determination of carotenoids in fruits of Rosa sp. (Rosa canina and Rosa rugosa) and of chokeberry (Aronia melanocarpa). J Food Sci 1989; 54(3):774-5.
69. Boncheva M, Georgiev G, Shishkov V. Intake of Aronia melanocarpa juice improves medical tests and the feeling of health in patients with non-alcoholic fatty liver disease. Gen Med 2013; 15(2):21-30.
