W ostatnich dekadach obserwujemy dynamicznie wzrastający trend leczenia choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego (OA) z użyciem endoprotezoplastyki całkowitej (THA). Szacuje się, że w USA wartość współczynnika określającego liczbę chorych leczonych z użyciem pierwotnej endoprotezoplastyki od roku 2005 do 2030 ulegnie prawie podwojeniu i wyniesie 1,74 (1). Leczeni operacyjnie są coraz częściej młodzi, aktywni chorzy oraz chorzy w podeszłym wieku. Wraz ze zwiększającą się liczbą leczonych chorych, odnotowywany jest zwiększający się odsetek złamań okołoprotezowych (ZO). Odsetek złamań okołoprotezowych w pierwotnej alloplastyce biodra określany jest od 1,7 do 3,5% (2, 3). Uznaną metodą leczenia operacyjnego młodych dorosłych z zaawansowaną chorobą zwyrodnieniową w następstwie rozwojowej dysplazji stawu biodrowego z jego zwichnięciem (RDSBOA) jest całkowita alloplastyka stawu biodrowego. Szacuje się, że 29% chorych w wieku poniżej 60. roku życia leczonych z użyciem pierwotnej alloplastyki biodra ma zdiagnozowaną koksartrozę w następstwie rozwojowej dysplazji (4). W tej grupie chorych ryzyko wystąpienia powikłań śród- i okołooperacyjnych jest wyższe w porównaniu z grupą chorych z idiopatyczną OA. Ryzyko powikłań rośnie wprost proporcjonalnie do stopnia decentracji stawu biodrowego (5). Do najczęstszych powikłań THA zalicza się: złamania okołoprotezowe, pooperacyjną nierówność kończyn, porażenie nerwu kulszowego, nerwu udowego, zwichnięcia endoprotezy, wczesne aseptyczne obluzowanie. W latach 70. Charnley i Feagin uważali RDSBOA z wysokim zwichnięciem za względne przeciwwskazanie do alloplastyki całkowitej stawu biodrowego (6). Jednym z częściej odnotowywanych powikłań w tej grupie chorych jest śródoperacyjne złamanie okołoprotezowe (7). Uważa się, że jedną z przyczyn występowania tego powikłania jest wąski kanał kości udowej, szczególnie w płaszczyźnie czołowej, oraz zwiększona w okolicy międzykrętarzowej antetorsja szyjki kości udowej (7-10). Krętarz większy u chorych z RDSBOA jest słabiej rozwinięty i położony bardziej ku tyłowi w płaszczyźnie horyzontalnej (11).

Bardzo często kość udowa ma zaburzoną oś i jest mechanicznie osłabiona w następstwie przebytych w okresie dziecięcym osteotomii kierunkowych (10). Obecność utrwalonego przykurczu zgięciowo-przywiedzeniowego utrudnia manipulacje operowaną kończyną i zwiększa ryzyko wystąpienia złamania. Autorzy nielicznych doniesień odnotowują od 6 do 15% śródoperacyjnych złamań okołoprotezowych u chorych z decentracją biodra (12, 13).

Aby zminimalizować ryzyko wystąpienia tego powikłania, w naszym ośrodku od 2010 roku chorych z RDSBOA i współwystępującym wysokim zwichnięciem leczymy, stosując najczęściej trzpień stożkowy Wagnera (14).

Celem pracy było określenie częstości występowania i typu złamania okołoprotezowego, momentu wystąpienia złamania, sposobu oraz wyników leczenia tego powikłania w materiale własnym.

W latach 2009-2015 leczyliśmy operacyjnie 91 stawów biodrowych u 81 chorych z RDSBOA ze zwichnięciem III° i IV° według klasyfikacji Crowe’a (15). W grupie tej dominowały kobiety. Średnia wieku wynosiła 32 lata (15-64 lata). Średnia nierówności kończyn przed operacją liczyła 3,5 cm (1,5-7 cm).

U wszystkich chorych wykonano przed leczeniem operacyjnym cyfrowy radiogram stawów biodrowych z markerem w projekcjach „AP” i osiowej Lauensteina. Na podstawie radiogramu wykonanego w projekcji „AP” 65 bioder zakwalifikowano do typu III, 36 do typu IV według klasyfikacji Crowe’a. Chorym ze zwichnięciem IV° wykonywano dodatkowo badanie tomografii komputerowej. Cyfrowe planowanie przedoperacyjne wykonywano z użyciem programu komputerowego firmy Orthoview. Wszystkich chorych operowano z dostępu tylno-bocznego. Operacje wykonywane były przez trzech chirurgów.

Dla celów badawczych wyodrębniono dwie grupy chorych. Grupę A stanowiło 10 bioder: 8 bioder u 8 chorych leczonych z użyciem trzpieni trapezoidalnych Accolade i wkręcanych panewek Trident firmy Stryker oraz 2 biodra u 2 chorych leczonych z użyciem trzpieni CDH i panewek Exceed ABT Taperfit firmy Biomet. Grupa B liczyła 81 bioder u 71 chorych leczonych z użyciem trzpienia stożkowego Wagnera i panewki Varial lub Allofit firmy Zimmer-Biomet.

W grupie A okres obserwacji wynosił od roku do 7 lat (średnia 5 lat), a w grupie B – od roku do 6 lat (średnia 4 lata). Wszystkich chorych objęto jednolitym protokołem badawczym składającym się z badania przedmiotowego i radiologicznego. Do oceny typu złamania posłużono się klasyfikacją Vancouver (16). Śródoperacyjnie odnotowano moment wystąpienia złamania, uwzględniając kolejne etapy operacji: frezowanie, implantację trzpienia próbnego, trzpienia ostatecznego, repozycję oraz usprawnianie. Wyniki oceniono klinicznie według zmodyfikowanej 90-punktowej klasyfikacji Harrisa (17), a radiologicznie oceniono proces gojenia się złamania. Badania kontrolne wykonywano: przed leczeniem operacyjnym, w 1. dobie po operacji, po 6 tygodniach, 3 i 12 miesiącach oraz co rok (lub wcześniej w przypadku niepokojących objawów).