Urazy, w tym urazy czaszkowo-mózgowe, stają się obecnie bardzo poważnym problemem socjomedycznym, a jednocześnie jedną z najpoważniejszych przyczyn zagrożenia zdrowia i życia współczesnego człowieka (1). Urazy czaszkowo-mózgowe stanowią częstą przyczynę śmierci, ale również ciężkiego i nieodwracalnego inwalidztwa fizycznego i psychicznego. Według WHO urazy i zatrucia są trzecią co do częstości przyczyną zgonów na świecie. Urazy czaszkowo-mózgowe stanowią 70% wszystkich urazów (2). Natomiast przyczyna urazu jest w dużej mierze zależna od wieku poszkodowanych: powyżej 65. roku życia za urazy odpowiadają upadki, natomiast wypadki komunikacyjne dominują między 5. a 64. rokiem życia. Około 80% poszkodowanych z powodu urazu głowy to ludzie młodzi. Trzy razy częściej urazu doznają mężczyźni (85%) niż kobiety. Ludzie starsi częściej doznają urazu w warunkach domowych, natomiast młodzi w wyniku wypadków drogowych, rozbojów lub wypadków związanych z pracą (3).

1. Analiza czynników wpływających na wystąpienie urazów czaszkowo-mózgowych.

2. Analiza czynników wpływających na rokowanie u pacjentów po urazach czaszkowo-mózgowych.

Grupę badaną stanowiło 34 pacjentów po urazie czaszkowo-mózgowym, hospitalizowanych w Klinice Neurochirurgii UM w Białymstoku.

Badania miały charakter retrospektywny. Analiza została dokonana na podstawie dokumentacji medycznej (historia choroby: wyniki badań laboratoryjnych, wykonanych pomiarów RR, HR oraz kart informacyjnych), pod kątem występowania czynników urazu czaszkowo-mózgowego oraz rokowania w grupie badanych pacjentów. Zgodę na przeprowadzenie badań uzyskano od Dyrektora USK w Białymstoku, Kierownika Kliniki Neurochirurgii oraz Komisji Bioetycznej nr R-I-002/372/2014.

Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej testem jednorodności x². Przyjęto 5% ryzyka błędu wnioskowania. Wartość prawdopodobieństwa p < 0,05 uznano za statystycznie istotną.

Badaniem zostało objętych 34 pacjentów obu płci po przebytym urazie czaszkowo-mózgowym. Wśród badanych było 7 kobiet (20,6%) oraz 27 mężczyzn (79,4%). Średnia wieku ankietowanych wyniosła 52,9 ± 17,85 roku. Spośród przebadanych pacjentów 26 (76,5%) zamieszkiwało w mieście, a 8 osób (23,5%) na wsi. Czas hospitalizacji pacjentów wynosił maksymalnie 14 osobodni (2,9%), najkrócej 1 dobę (20,6%). Średni czas hospitalizacji wyniósł 3,74 ± 3,008 osobodnia. Wśród 34 pacjentów, 26 (76,5%) zostało wypisanych do domu, 5 (14,7%) przeniesionych na inny oddział, zmarło 3 (8,8%).

Przyczynami urazu czaszkowo-mózgowego wśród badanych były: nieokreślony uraz głowy (44,1%), (44,2%) wypadek komunikacyjny (20,6%), upadek z wysokości (17,6%) oraz pobicie (14,7%) i zasłabnięcie (2,9%). Wyniki przedstawia tabela 1.

Przy przyjęciu pacjenci uzyskali średnio 12,9 ± 3,17 punktu w skali Glasgow Coma Scale (GCS), średni poziom glukozy we krwi wynosił 127,7 ± 56,25 mg%. Poziom kreatyniny średnio wynosił 0,97 ± 0,67 mg/dl. Skurczowe ciśnienie tętnicze wynosiło 144,73 ± 22,48 mmHg, a rozkurczowe 80,79 ± 13,39 mmHg. Przy przyjęciu pacjenci mieli średnio 79,52 ± 12,46 uderzenia serca na minutę. Średni poziom hemoglobiny przy przyjęciu wynosił 14,45 ± 3,67 g/dl, a etanolu 2,28 ± 1,68 promila.

Urazy czaszkowo-mózgowe najczęściej są urazami złożonymi. Przeprowadzone badania wykazały, że do stłuczenia mózgu doszło u 15 osób (44,1%). Krwiak nadtwardówkowy stwierdzono u 7 osób (20,6%), krwiak podtwardówkowy u 2 osób (5,8%), krwiak śródmózgowy również u 2 osób (5,8%). Złamanie podstawy czaszki występowało u 3 osób (8,8%), złamanie sklepienia czaszki u 2 osób (5,8%), złamanie twarzoczaszki i złamanie kości skroniowej miały 4 osoby (11,7%), złamanie kości czołowej – 4 osoby (11,7%), złamanie kości potylicznej – 6 osób (17,6%). Wstrząśnienie mózgu rozpoznano u 2 osób (5,8%). Wyniki przedstawia rycina 1.

Najczęstszą przyczyną urazu głowy w grupie wiekowej 70-89 lat były wypadek komunikacyjny i nieokreślony uraz głowy (33,3%). U 16,7% osób stwierdzono zasłabnięcie i upadek z wysokości jako przyczynę urazu czaszkowo-mózgowego. W przedziale wiekowym 50-69 lat dominował nieokreślony uraz głowy (46,2%). Wypadek komunikacyjny spowodował 23,1% urazów głowy, upadek z wysokości i pobicie 15,4%.

W grupie wiekowej 30-49 również najliczniejsze były nieokreślone urazy głowy (41,7%). Upadki z wysokości powodujące urazy głowy stanowiły 25%. Wypadek komunikacyjny i pobicie spowodowały po 16,7% urazów czaszkowo-mózgowych.

W grupie wiekowej 18-29 lat dominowały nieokreślone urazy głowy (66,7%) oraz pobicia (33,3%). Analiza statystyczna nie wykazała zależności pomiędzy wiekiem pacjentów a przyczyną urazu. Wyniki obrazuje tabela 2.

W analizie przyczyn urazu i ich zależności od płci pacjentów wykazano, że wypadek komunikacyjny spowodował 28,6% urazów głowy u kobiet. U 14,3% kobiet przyczynami urazu były upadek z wysokości, pobicie i zasłabnięcie. Nieokreślony uraz głowy był przyczyną 28,6% urazów w tej grupie. W grupie mężczyzn 18,5% doznało urazu głowy w wyniku wypadku komunikacyjnego i upadku z wysokości, a 14,8% w wyniku pobicia. U 48,1% uraz czaszkowo-mózgowy wystąpił w niejasnych okolicznościach. Wyniki przedstawia tabela 3.

Analizowano związek pomiędzy przyczyną urazu a miejscem zamieszkania. 26,9% osób zamieszkujących w mieście doznało urazu czaszkowo-mózgowego spowodowanego wypadkiem komunikacyjnym. W wyniku upadku z wysokości 7,7% mieszkańców miast doznało urazu głowy. Pobicie spowodowało 15,4%, a zasłabniecie 3,8% urazów głowy, nieokreślony uraz głowy był przyczyną 46,2% wszystkich urazów czaszkowo-mózgowych u mieszkańców miast. W grupie badanych zamieszkujących wieś upadek z wysokości spowodował 50% urazów głowy, pobicie 12,5%, nieokreślony uraz głowy 37,5%. Przeprowadzając badania nad zależnością przyczyny urazu a miejscem zamieszkania pacjentów, nie wykazano istotnej zależności (tab. 4).

Badania nie wykazały istotnej zależności pomiędzy wiekiem ankietowanych a rodzajem urazu. U 10% osób w wieku 70-89 lat, 30% osób w wieku 50-69 lat, ponad 22,73% osób w wieku 30-49 lat oraz 75% osób w wieku 18-29 lat stwierdzono stłuczenie mózgu.

Krwiak nadtwardówkowy wykazano u 10% osób w wieku 70-89 lat, 10% osób w wieku 50-69 i 18,18% w grupie 30-49 lat. Krwiak podtwardówkowy stwierdzono u 20% osób w wieku 70-89 lat, natomiast u młodszych pacjentów nie wykazano obecności krwiaka podtwardówkowego.

Krwiak śródmózgowy zaobserwowano u 20% osób w wieku 70-89 lat, u 15% w grupie wiekowej 50-69, u 5% osób w wieku 30-49 lat. Złamanie podstawy czaszki stwierdzono u 10% osób w przedziale 70-89, u 5% osób w wieku 30-49 i 18-29 lat. Natomiast złamanie czaszki nie wystąpiło w grupie wiekowej 50-69. Wyniki przedstawia tabela 5.