Guzki krwawnicze zwane są również hemoroidami, a dawniej także krwawnicami, krwiotoczną żyłą lub szypłami. Są to jamiste sploty naczyniowe, położone podśluzówkowo w dolnej części bańki odbytnicy. Rolą guzków krwawniczych jest utrzymywanie szczelności odbytu i częściowo odpowiadają one za trzymanie gazów u pacjenta. Słowo „hemoroidy” pochodzi od łacińskiego haemorrhoida i greckiego α?μ?ρρ???, co oznacza „podatny na uwalnianie krwi” (1). Główną przyczyną choroby hemoroidalnej objawiającej się okresowym krwawieniem z guzków oraz uczuciem niepełnego wypróżnienia, świądem, pieczeniem, a rzadziej bólem w okolicy odbytu są zaparcia, długotrwałe pozostawanie pacjenta w bezruchu, ciąża oraz niektóre schorzenia ogólnoustrojowe (niewydolność krążenia, nadciśnienie tętnicze). Choroba hemoroidalna zapisała się na kartach historii jako powód zaskakujących klęsk, także w wymiarze militarnym. Przykładowo Napoleon Bonaparte cierpiał na zaostrzenie choroby podczas bitwy pod Waterloo. Nie mogąc siedzieć, a tym bardziej jeździć konno, dowodził bitwą spoza pola walki. Jego wojsko pozbawione było krzepiącego widoku dowódcy, co uważa się za jeden z powodów poniesionej klęski (2).

Najlepszym postępowaniem zapobiegającym chorobie hemoroidalnej jest profilaktyka polegająca na bogatobłonnikowej diecie oraz aktywności fizycznej. Pojawienie się pierwszych dolegliwości zwiastuje na ogół wieloletni proces stopniowego pogarszania się stanu chorego pomimo stosowania leczenia zachowawczego. Pacjenci poszukują początkowo pomocy u farmaceutów, stosując leki dostępne bez recepty. Niektórzy skłaniają się do stosowania metod niekonwencjonalnych, a nawet medycyny innych obszarów kulturowych. Gdy dolegliwości nasilają się, większość osób zgłasza się po poradę lekarską, w trakcie której zalecane jest postępowanie zachowawcze (leki miejscowe i ogólne) i/lub leczenie zabiegowe. Wśród technik instrumentalnych, które mogą być zastosowane u pacjentów z objawowymi hemoroidami I i II° opornymi na leczenie zachowawcze, a także w niektórych przypadkach hemoroidów III°, chirurg ma obecnie do dyspozycji: metodę gumkowania (sposób Barrona), skleroterapię, koagulację podczerwienią, krioterapię, laseroterapię oraz terapię prądem o częstotliwości radiowej. Klasyczne zabiegi chirurgiczne stosowane w chorobie hemoroidalnej to: hemoroidektomia, hemoroidopeksja i operacja Morinagi (3). Ale droga do powstania tak wielu metod leczniczych była długa i nie zawsze obfitowała w sukcesy. Cierpiący na chorobę hemoroidalną poszukiwali od wieków pomocy.

Pierwsza wzmianka na temat hemoroidów pochodzi z Kodeksu Hammurabiego – króla I dynastii babilońskiej panującego na przełomie XVIII i XVII wieku przed Chrystusem. Jego tekst, odkryty na początku XX stulecia w Suzie, wzmiankuje o opłacie dla lekarza leczącego krwawiące guzki (4). Wśród papirusów egipskich (Edwina i Ebersa) datowanych na 1700 rok p.n.e. odnaleziono przepis na maść ochronną sporządzaną z liści akacji i ziemi, roztartych razem i ugotowanych. Maścią należało posmarować pas delikatnego płótna i umieść w odbytnicy (5). Także starotestamentowe zapiski odnoszą się do dolegliwości związanych z krwawnicami, które dotknęły Izraelitów za nieposłuszeństwo wobec Boga (Pwt 28:15, 27). Bóg dotknął tą plagą Filistynów z Aszdodu i jego terytoriów, a także z Gat i Ekronu, gdy przetrzymywali oni Arkę Przymierza (1Sm 5:6-12). Występujące w 1. Księdze Samuela hebrajskie słowo ofalím tłumaczone jest jako „guzki krwawnicze” (Biblia Nowego Świata), „wrzody odbytnicy” (Biblia Warszawska) lub „guzy” (Biblia Tysiąclecia). W tekście masoreckim 1. Księgi Samuela schorzenie, które dotknęło Filistynów, określono słowem techorím („guzy”). W każdym z 6 miejsc, w których w Biblii występuje słowo ofalím („guzki krwawnicze”), masoreci opatrzyli je znakami samogłoskowymi z wyrazu techorím („guzy”), a także umieścili go na marginesie, by wskazać, że podczas czytania należy nim zastępować słowo ofalím (6). Pięciu sojuszniczych władców filistyńskich zwróciło Izraelitom Arkę razem z przeznaczonym dla Jehowy „darem ofiarnym za przewinienie”, na który składało się m.in. 5 złotych wizerunków guzków krwawniczych (1Sm 6:4, 5, 11, 17). Również inne starożytne narody miały zwyczaj ofiarowywać swym bogom podobizny chorych części ciała, gdy proszono ich o uleczenie lub gdy dziękowano im za przywrócenie zdrowia. Kiedy Arka dotarła do Ekronu, w mieście zapanowało „śmiertelne zamieszanie”, „a mieszkańcy, którzy nie pomarli, zostali porażeni guzkami krwawniczymi” (1Sm 5:10-12).

W zbiorze pism Hipokratesa z V wieku p.n.e. czytamy, że hemoroidy można leczyć ciemiernikiem (Helleborus L.) – rośliną należącą do rodziny jaskrowatych, której wysuszone kłącza wraz z przyległymi korzeniami zawierają glikozydy (helleborynę, hellebrynę, helleboreinę) o działaniu moczopędnym i przeczyszczającym. Hipokrates opisał także metodę podwiązywania hemoroidów polegającą na przebiciu ich igłą i zawiązaniu bardzo grubą, wełnianą nicią, oraz wziernik do badania odbytnicy (5). Rzymski uczony Aulus Cornelius Celsus (ur. ok. 25 r. p.n.e., zm. ok. 50 r. n.e.) jako pierwszy podał zatrzymanie moczu jako powikłanie występujące po zabiegu podwiązania lub wycięcia hemoroidów (7). Pedanius Dioskurydes (ur. ok. 40 r. w Anazarbus, zm. ok. 90 r.) – grecki lekarz, farmakolog i botanik, który żył i pracował w Rzymie w czasach cesarza Nerona, zalecał stosowanie wyciągu z aloesu (Aloe vera) w celu łagodzenia dolegliwości hemoroidalnych. Claudius Galenus – Galen (ur. ok. 130 r., zm. w 200 r.) – postulował wycięcie splotów żylnych w celu zapobiegania gangrenie i zmniejszenia bólu oraz stosowanie środków rozluźniających stolec, specjalnej maści oraz pijawek.

Arabski lekarz Abulcasis, Az-Zahrawi Abu Al-Kasim (ur. w 936 r., zm. w 1013 r.), używał żelaznego kauteryzatora, podczas gdy lekarze w Bizancjum byli zwolennikami podwiązywania hemoroidów (ryc. 1). Paweł z Eginy (ur. ok. 625 r., zm. ok. 690 r.) – autor encyklopedii medycznej „Epitomes iatrikes biblio hepta” (łac. Epitomae medicae libri septem – Medyczne kompendium w siedmiu księgach) opisał operację sposobem Hipokratesa, jednak jako główny sposób lepszego uwidocznienia hemoroidów przed zabiegiem uznawał drażnienie hemoroidów za pomocą powtarzanych przez kilka dni lewatyw, nie zaś bolesne badanie wziernikiem jak Hipokrates (5, 8).