*Małgorzata Staszczyk, Magdalena Kępisty, Iwona Kołodziej, Dorota Kościelniak, Iwona Gregorczyk-Maga, Jadwiga Ciepły, Anna Jurczak
Ocena stanu i trend próchnicy u dzieci 5-, 7- i 12-letnich z województwa małopolskiego w porównaniu do populacji polskiej
Dental caries status and trend in 5-, 7- and 12-year-old children from the Małopolskie region in comparison to the Polish population
Pracownia Stomatologii Dziecięcej, Instytut Stomatologii, Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum, Kraków
Kierownik Pracowni: dr hab. n. med. Anna Jurczak
Streszczenie
Wstęp. W 2016 roku dzieci 5-, 7- i 12-letnie z województwa małopolskiego zostały objęte badaniem stanu zdrowia jamy ustnej w ramach realizowanego w naszym kraju cyklicznie od 1997 roku Ogólnopolskiego Monitoringu Zdrowia Jamy Ustnej wśród wybranych grup wiekowych populacji.
Cel pracy. Ocena frekwencji i poziomu próchnicy u dzieci 5-, 7- i 12-letnich z województwa małopolskiego oraz obserwacja trendu choroby próchnicowej w tym województwie w ostatnich latach w odniesieniu do populacji polskiej.
Materiał i metody. Badaniem objęto 673 dzieci z województwa małopolskiego, w tym 223 w wieku 5 lat, 225 w wieku 7 lat oraz 225 w wieku lat 12. Stan uzębienia badano według zaleceń i kryteriów klasyfikacji WHO. Oceniano frekwencję i poziom próchnicy dzieci małopolskich w odniesieniu do wyników wcześniejszych badań prowadzonych w tym województwie. Uzyskane wyniki porównano także do wyników dla całej populacji krajowej z obecnego i poprzednich ogólnopolskich monitoringów. Badania przeprowadzono za zgodą Komisji Bioetycznej przy Warszawskim Uniwersytecie Medycznym Nr KB 190/ 2016.
Wyniki. Frekwencja próchnicy dzieci 5-, 7- i 12-letnich z województwa małopolskiego objętych badaniem wyniosła odpowiednio: 74,9; 84,9 i 81,8%. Średnie wartości wskaźnika puwz wyniosły: 4,55 (5-latki) i 5,38 (7-latki), a PUWZ dla poszczególnych grup wiekowych odpowiednio: 0,03; 0,56 i 3,54. Nieznaczny spadek wartości tych wskaźników zauważany jest u 5- i 7-letnich dzieci z Małopolski (spadek frekwencji odpowiednio o 2,5 i 6,7% oraz spadek puwz o 0,71 u 5-latków w stosunku do 2011 roku). Dzieci małopolskie jako jedyne z całej populacji polskich 12-latków utrzymały tendencję spadkową frekwencji (spadek o 12,7% w stosunku do monitoringu z 2010 roku). Redukcja ta wymaga jednak potwierdzenia w kolejnych badaniach monitoringowych.
Wnioski. Przedstawione wyniki badań wskazują na utrzymującą się wysoką zapadalność na próchnicę zębów dzieci w województwie małopolskim oraz całym kraju. Konieczna jest intensyfikacja działań mających na celu poprawę tego stanu poprzez edukację zarówno dzieci, jak i rodziców, szeroko zakrojone działania profilaktyczne oraz podniesienie świadomości prozdrowotnej pacjentów.
Summary
Introduction. In 2016, 5-, 7- and 12-year-old children from the Małopolskie region were included in the study of oral health as part of the Nationwide Monitoring of Oral Health programme, which has been periodically implemented in selected index groups of the Polish population since 1997.
Aim. To evaluate the prevalence and level of dental caries in 5-, 7- and 12-year-old children from the Małopolskie region and to observe the dental caries trend in this region in recent years in relation to the Polish population.
Material and methods. The study covered 673 children from the Małopolskie region, including 223 aged 5, 225 aged 7 and 225 aged 12 years. Dental condition/state of dentition was examined according to the WHO recommendations and criteria. The prevalence and level of dental caries in children from the Małopolskie region were evaluated and compared with the results of earlier studies from this province. The obtained results were also compared with the results for the entire Polish population from the current and previous nationwide monitoring studies. The studies were conducted upon the consent of the Medical University of Warsaw Ethics Committee no. KB 190/2016.
Results. Dental caries prevalence in 5-, 7- and 12-year-old children from the Małopolskie region that were covered by the study was 74.9, 84.9 and 81.8%, respectively. The average values of dmft were 4.55 (in the age group of 5) and 5.38 (in the age group of 7), while DMFT for particular age groups was 0.03, 0.56 and 3.54, respectively. Slight decrease in the value of these indications of caries is noticed for 5- and 7-year-old children from the Małopolskie region (decrease in prevalence by 2.5 and 6.7%, respectively, as well as a fall in the value of dmft by 0.71 in the age group of 5, relative to 2011). The group of 12-year-old children from our region, as the only one from the entire Polish population of children of this age, have kept a downward trend of caries prevalence (a fall by 12.7% relative to the monitoring study from 2010). This reduction needs to be confirmed in the next monitoring studies.
Conclusions. The presented results indicate stable high prevalence of dental caries in children of the Małopolskie region and in the whole country. It is therefore necessary to enhance actions intended to improve this situation through education of both children and their parents, widespread prophylaxis, and greater health-oriented awareness of patients.
Wprowadzenie
Próchnica zębów to jedna z najczęściej występujących chorób jamy ustnej (1, 2). Jest też najczęstszą chorobą przewlekłą wieku dziecięcego (3-5). Częstość jej występowania, nasilenie oraz koszty leczenia powodują, że jest zaliczana do chorób społecznych (1).
Próchnica zębów według WHO jest to patologiczny proces o charakterze miejscowym, prowadzący do odwapnienia szkliwa i zębiny, rozpadu twardych tkanek zęba i w konsekwencji do tworzenia ubytku (2). Jest to choroba wieloprzyczynowa, spowodowana współistnieniem i oddziaływaniem przez pewien czas na podatne tkanki zęba płytki nazębnej oraz dostarczanych z pokarmami węglowodanów (1, 2). Uważa się, że choroba próchnicowa jest wynikiem zaburzenia istniejącej w warunkach fizjologicznych dynamicznej równowagi naprzemiennie występujących procesów demineralizacji i remineralizacji. Przewaga demineralizacji prowadzi do utraty substancji mineralnych, przy czym do momentu powstania ubytku próchnicowego proces chorobowy jest odwracalny (1, 2).
Inicjacja i progresja choroby próchnicowej są w znacznym stopniu uzależnione od czynników socjomedycznych i behawioralnych (warunki socjoekonomiczne, wiedza dotycząca zapobiegania próchnicy i zachowania pro-zdrowotne) (1, 2).
Dolegliwości spowodowane nieleczonym procesem próchnicowym oraz powikłania będące jego następstwem znacząco wpływają na ogólny stan zdrowia i jakość życia pacjentów w każdym wieku (1). Ból i powikłania zapalne będące skutkiem próchnicy u dzieci mogą powodować zaburzenia snu oraz trudności w przeżuwaniu pokarmów, a także zaburzenia żołądkowo-jelitowe prowadzące do niskich wartości wskaźnika masy ciała BMI (6-10). Utrata zębów wynikająca z braku leczenia choroby próchnicowej u dzieci i młodzieży w konsekwencji może prowadzić także do zaburzeń mowy i trudności w przeżuwaniu oraz do powstawania wad zgryzu i zaburzeń rozwoju układu stomatognatycznego.
W związku z powyższym zrozumiałe są wyraźne wskazania instytucji i organizacji międzynarodowych co do konieczności oceny publicznych systemów zdrowia, rozwoju systemu monitorowania zdrowia jamy ustnej oraz kontroli skuteczności wprowadzanych programów promocji zdrowia i profilaktyki chorób jamy ustnej (11-16). Służą temu badania epidemiologiczne stanu zdrowia jamy ustnej przeprowadzane zgodnie z zasadami przyjętymi przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) oraz wyznaczane przez nią cele zdrowia na określony rok. Działania takie przyczyniły się do poprawy stanu zdrowia jamy ustnej w wielu krajach. Na przestrzeni niemal 20 lat, poczynając od roku 1981, kiedy to WHO oraz FDI zaproponowały przewidziane do osiągnięcia w 2000 roku cele zdrowia jamy ustnej, 70% krajów świata osiągnęło je. Oznacza to między innymi, że 85% światowej populacji 12-latków (jako grupy wiekowej najczęściej badanej i porównywanej) posiadało nie więcej niż 3 zęby objęte próchnicą. Polska znalazła się wraz z Bułgarią, Węgrami, Łotwą i Litwą w grupie krajów, w których średnia wartość PUWZ przekroczyła 3. W naszym kraju wyniosła ona 3,8 i tylko 48,9% dzieci miało PUW/Z ≤ 3 (11, 17-22).
W Polsce badania epidemiologiczne według kryteriów WHO prowadzone są od 1987 roku. W latach 1987-1995 prowadzono je w ramach resortowego programu Ministerstwa Zdrowia. Od 1997 roku realizowany jest cyklicznie na zlecenie Ministerstwa Zdrowia Ogólnopolski Monitoring Zdrowia Jamy Ustnej i jego uwarunkowań wśród wybranych tzw. indeksowych grup wiekowych populacji. Grupy te, jak również odstępy czasu między badaniami wybrano na podstawie fizjologicznych przemian zachodzących w układzie stomatognatycznym oraz zmian dynamiki próchnicy z wiekiem (1, 11, 18).
Jak wykazują wyniki tych badań, w ciągu minionych 27 lat (do roku 2014 włącznie) zaobserwowano w Polsce niewielką tendencję spadkową zarówno frekwencji próchnicy, jak i jej poziomu zobrazowanego liczbami puwz i PUWZ. Wartości tych wskaźników są jednak nadal niepokojąco wysokie, szczególnie w porównaniu z danymi z innych krajów europejskich (18, 23-28). Wskazują tym samym na utrzymującą się wysoką zapadalność na próchnicę zębów dzieci w naszym kraju, a tym samym na konieczność intensyfikacji działań mających na celu poprawę tego stanu.
Cel pracy
Celem pracy jest ocena frekwencji i poziomu próchnicy mierzonego średnią liczbą puwz dla zębów mlecznych oraz PUWZ dla zębów stałych u dzieci 5-, 7- i 12-letnich z województwa małopolskiego oraz obserwacja trendu choroby próchnicowej w tym województwie w ostatnich latach, w odniesieniu do polskiej populacji.
Materiał i metody
W ramach Monitoringu Stanu Zdrowia Jamy Ustnej Populacji Polskiej z 2016 roku w województwie małopolskim badaniem objęto 673 dzieci, w tym 223 w wieku 5 lat (116 z rejonu miejskiego i 107 z rejonu wiejskiego, 110 dziewcząt i 113 chłopców), 225 w wieku 7 lat (131 z rejonu miejskiego, 94 z rejonu wiejskiego, 106 dziewcząt i 119 chłopców) oraz 225 w wieku 12 lat (121 z rejonu miejskiego i 104 z rejonu wiejskiego, 118 dziewcząt i 107 chłopców).
Stan uzębienia oceniano według zaleceń i kryteriów klasyfikacji WHO (29). Badanie kliniczne przeprowadzono przy pomocy lusterka diagnostycznego i sondy WHO w oświetleniu sztucznym. Oceniano m.in.: obecność ubytków próchnicowych w zębach mlecznych i stałych, ilość zębów usuniętych z powodu próchnicy oraz wypełnionych. Dodatkowe badanie socjomedyczne obejmowało wywiad przeprowadzony według kwestionariusza zalecanego przez WHO uzupełnionego o pytania umożliwiające ocenę czynników socjodemograficznych.
Badania przeprowadzono za zgodą Komisji Bioetycznej przy Warszawskim Uniwersytecie Medycznym Nr KB 190/ 2016. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej w programie R, wersja 3.4.0. Porównanie wartości zmiennych jakościowych w grupach wykonano za pomocą testu chi-kwadrat (z korektą Yatesa) lub dokładnego testu Fishera tam, gdzie w tabelach pojawiały się niskie liczności oczekiwane. Porównanie wartości zmiennych ilościowych w dwóch grupach wykonano za pomocą testu t-Studenta (gdy zmienna miała rozkład normalny w analizowanych grupach) lub testu Manna-Whitneya (gdy rozkładu normalnego nie miała). Oceniono zróżnicowanie danych za pomocą odchylenia standardowego (SD). Normalność rozkładu zmiennych badano za pomocą testu Shapiro-Wilka. W analizie przyjęto poziom istotności 0,05, a więc wszystkie wartości p poniżej 0,05 interpretowano jako świadczące o istotnych zależnościach.
Wyniki
Frekwencja próchnicy w grupie wiekowej 5-latków wyniosła 74,9%, przy czym zbliżony wynik osiągnęły dzieci z terenów miejskich i wiejskich oraz chłopcy i dziewczęta. W grupie 7-latków choroba próchnicowa występowała u 191 dzieci, co stanowi 84,9% badanych. Poziom frekwencji próchnicy był podobny w miastach i na wsi oraz wśród chłopców i dziewczynek (tab. 1).
Tab. 1. Frekwencja próchnicy dla 5-, 7- i 12-latków z podziałem na płeć i miejsce zamieszkania. Wyniki aktualnego badania monitoringowego z 2016 roku (1)
| | 5-latki | p* | 7-latki | p* | 12-latki | p* |
| n | % | n | % | n | % |
| Dziewczynki | 79 | 71,82% | 0,374 | 89 | 83,96% | 0,857 | 103 | 87,29% | 0,038 |
| Chłopcy | 88 | 77,88% | 102 | 85,71% | 81 | 75,70% |
| Miasto | 87 | 75,00% | 0,999 | 109 | 83,21% | 0,52 | 88 | 72,73% | < 0,001 |
| Wieś | 80 | 74,77% | 82 | 87,23% | 96 | 92,31% |
*Test chi-kwadrat. Istotność statystyczna różnic dla p < 0,05
W grupie wiekowej 12-latków chorobą próchnicową dotkniętych było 184 dzieci, czyli 81,8% badanych. Był to wynik najniższy w tej grupie wiekowej spośród wszystkich województw w badanej populacji. Istotnie statystycznie wyższą frekwencję zaobserwowano u dziewcząt – 87,3% (w porównaniu do chłopców – 75,7%) oraz u mieszkańców wsi – 92,31% (w porównaniu do dzieci z miasta – 72,7%) (tab. 1).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Olczak-Kowalczyk D, Kaczmarek U, Bachanek T et al.: Monitoring Zdrowia Jamy Ustnej. Monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej w latach 2016-2020, Minister Zdrowia, Program na lata 2016-2020. WUM, Warszawa 2017.
2. Olczak-Kowalczyk D, Szczepańska J, Kaczmarek U: Współczesna stomatologia wieku rozwojowego. Med Tour Press International, Otwock 2017: 261-274.
3. Wójcicka A, Zalewska M, Czerech E et al.: Próchnica wieku rozwojowego chorobą cywilizacyjną. Przegl Epidemiol 2012; 66: 705-711.
4. Peterson SN, Snesrud E, Liu J et al.: The dental plaque microbiome in health and disease. PLoS ONE 2013; 8: e58487.
5. Strużycka I, Wierzbicka M, Jodkowska E et al.: Stan zdrowia jamy ustnej oraz potrzeby profilaktyczno-lecznicze dzieci w wieku 6 lat w Polsce w roku 2012. Przegl Epidemiol 2014; 68: 139-142.
6. Bissar A, Schiller P, Wolff A et al.: Factors contributing to severe early childhood caries in south-west Germany. Clin Oral Investig 2014; 18: 1411-1418.
7. Bagińska J, Rodakowska E, Wilczyńska-Borawska M et al.: Index of clinical consequences of untreated dental caries (pufa) in primary dentition of children from north-east Poland. Adv Med Sci 2013; 21: 1-6.
8. Figueiredo MJ, de Amorin RG, Leal SC et al.: Prevalence and severity of clinical consequences of untreated dentine carious lesions in children from a deprived area of Brazil. Caries Res 2011; 45(5): 435-442.
9. Leal SC, Bronkhost EM, Fan M et al.: Untreated cavitated dentine lesions: impact on children’s quality of life. Caries Res 2012; 46: 102-106.
10. Benzian H, Monse B, Heinrich-Weltzien R et al.: Untreated severe dental decay: a neglected determinant of low Body Mass Index in 12-year-old Filipino children. BMC Public Health 2011; 11: 558.
11. Strużycka I, Wierzbicka M, Jodkowska E et al.: Wyniki Monitoringu Stanu Zdrowia Jamy Ustnej populacji młodych dorosłych w Polsce w 2012 roku. Nowa Stomatol 2013; 18: 195-199.
12. Hobdell M, Petersen PE, Clarkson J et al.: Global Goals for oral health 2020. Int Dent J 2003; 53: 285-228.
13. Petersen PE: The World Oral Health Report 2003: continuous improvement of oral health in the 21st century – the approach of the WHO Global Oral Health Programme. Community Dent Oral Epidemiol 2003; 31 (suppl. 1): 3-24.
14. Petersen PE, Kwan S: The 7th WHO Global Conference on Health Promotion – towards integration of oral health. Community Dent Health 2010; 27 (suppl. 1): 129-136.
15. Petersen PE: Improvement of global oral health – the leadership role of WHO. Community Dent Health 2010; 27: 194-199.
16. Petersen PE: World Health Organization global policy for improvement of oral health – World Health Assembly 2007. Int Dent J 2008; 58: 115.
17. WHO: Oral Health Surveys. Basic methods 1997. 4th ed. WHO, Geneva 1997.
18. Wierzbicka M, Kaczmarek U: Trend choroby próchnicowej u 12-letnich dzieci na podstawie badań monitoringowych stanu zdrowia jamy ustnej. Czy polskie dzieci mają szanse na osiągnięcie narodowego i europejskiego celu zdrowia jamy ustnej? Dent Med Probl 2009; 46: 149-156.
19. FDI: Global goals for oral health in the year 2000. Int Dent J 1982; 32: 74-77.
20. Global caries data for 12-year-old age group WHO Oral Health Country/Area Profile Programme; http://www.whocollab.od.mah.se/exp/globalcar.html.
21. Global Oral Health – CAPP: http://www.whocollab.od.mah.se/expl/regions.html.
22. Health21. The health for all policy framework for WHO European Region. World Health Organization Regional Office in Europe. WHO, Copenhagen 1999.
23. Małkiewicz E, Wierzbicka M, Szatko F et al.: Monitoring Zdrowia Jamy Ustnej. Polska 2010. Stan zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowania oraz potrzeby profilaktyczno-lecznicze dzieci w wieku 6 i 12 lat oraz osób dorosłych w wieku 35-44 lat. WUM, Warszawa 2010.
24. Wierzbicka M, Szatko F, Strużycka I et al.: Monitoring Zdrowia Jamy Ustnej. Polska 2011. Stan zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowania oraz potrzeby profilaktyczno-lecznicze dzieci w wieku 5, 7 i 15 lat. WUM, Warszawa 2011.
25. Wyniki badań epidemiologicznych prowadzonych w ramach programu „Monitoring Zdrowia Jamy Ustnej” w 2010 roku. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2010; http://www.mz.gov.pl/wp-content/uploads/2014/11/wynik_bada_mat_2010.pdf.
26. Wyniki badań epidemiologicznych prowadzonych w ramach programu „Monitoring Zdrowia Jamy Ustnej” w 2011 roku. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2011; http://www.mz.gov.pl/wp-content/uploads/2014/11/monitoring_ju_2011.pdf.
27. Global caries data for 12-year-old age group WHO Oral Health Country/Area Profile programme; www.mah.se/CAPP/Country-Oral-Health- Profiles/According-to-Alphabetical/Global-DMFT-for-12-year-olds-2011.
28. https://www.mah.se/CAPP/Country-Oral-Health-Profiles/EURO/.
29. WHO: Oral Health Surveys. Basic methods 2013. 5th ed. WHO, Geneva 2013.
30. Jurczak A, Kościelniak D, Gregorczyk-Maga et al.: Caries status among children residing Cracow compared with the rest of Poland. J Stoma 2014; 67: 781-799.
31. Kwapińska H, Zarzecka J, Fijał D et al.: Frekwencja i intensywność próchnicy u dzieci krakowskich szkół. Porad Stomatol 2003; 5: 18-22.
