Gruczolakorak trzustki (RT) należy do nowotworów o najgorszym rokowaniu, ze średnim 5-letnim przeżyciem wynoszącym poniżej 5% (1). Jest to związane ze stosunkowo późnym pojawieniem się pierwszych objawów choroby i wykrywaniem guza w zaawansowanym stadium rozwoju. Rozpoznanie RT na 6 miesięcy przed pierwszymi symptomami wiąże się z możliwością całkowitej resekcji chirurgicznej guza (2-4). Od wielu lat wczesna diagnostyka RT nie uległa poprawie. W celu zwiększenia jego wykrywalności wskazane byłoby wyodrębnienie grupy pacjentów ze zwiększonym ryzykiem jego rozwoju, w której to grupie przeprowadzanoby test diagnostyczny o wysokiej czułości i specyficzności (5). Jedną z takich grup mogliby stanowić chorzy ze stwierdzonymi zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, ponieważ stanowią one pierwszy sygnał RT.

Częstość występowania zaburzeń endokrynnych szacuje się na około 40-80% chorych z RT (6). Cukrzyca towarzysząca rakowi stanowi 8% cukrzycy trzustkowej (typ 3c). Do pozostałych przyczyn tej postaci cukrzycy należą: przewlekłe zapalenie trzustki, mukowiscydoza oraz stan po resekcji trzustki. Według przeprowadzonych badań naukowych świeżo wykryta cukrzyca do 2 lat przed postawieniem diagnozy RT może stanowić pierwszy objaw raka na etapie, gdy jest on jeszcze resekcyjny. Długo trwająca cukrzyca typu 2 natomiast znacząco zwiększa ryzyko rozwoju tego nowotworu (2, 6). Jedna z hipotez zakłada, że cukrzyca towarzysząca rakowi jest objawem paraneoplastycznym i jest spowodowana przez diabetogenne działanie białek wydzielanych przez guz trzustki (7). Aktualnie przyjmuje się, że dysfunkcja komórek β wysp trzustkowych, postępująca insulinooporność oraz zwiększona sekrecja insuliny przyczyniają się do powstania cukrzycy w przebiegu RT. Destrukcja tkanki trzustkowej przez guz oraz utrata komórek β wysp trzustkowych powinny skutkować obniżeniem poziomu insuliny oraz C-peptydu, jak ma to miejsce w przypadku przewlekłego zapalenia trzustki. W raku trzustki natomiast obserwuje się wysokie wartości tych hormonów (8). W wyniku zastosowania subtotalnej pankreatektomii u pacjentów z RT i towarzyszącymi zaburzeniami endokrynnymi widoczne jest całkowite ustąpienie cukrzycy u większości chorych po zabiegu operacyjnym (9).

W związku z częstym występowaniem cukrzycy typu 2 w populacji ogólnej oraz rzadką zachorowalnością na raka trzustki, odróżnienie cukrzycy typu 2 od tej towarzyszącej rakowi umożliwiłoby wyodrębnienie pacjentów z rakiem. Obecnie wielu chorych z bezobjawowym guzem trzustki i współwystępującymi zaburzeniami endokrynnymi jest przeoczona pod kątem wczesnej diagnostyki raka. W celu zwiększenia wykrywalności cukrzycy oraz w dalszej kolejności raka trzustki wskazane jest oznaczanie poziomu glukozy na czczo w populacji ogólnej powyżej 50. roku życia (2). Kluczowe natomiast wydaje się poszukiwanie biomarkerów raka trzustki w aspekcie współwystępowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Postawienie wczesnej diagnozy gruczolakoraka trzustki umożliwiłoby wprowadzenie metod terapeutycznych zwiększających przeżywalność tych chorych.

Interesującą grupę biomarkerów, które mogłyby pozwolić na postawienie wczesnej diagnozy raka trzustki, stanowi oś IGF. Należą do niej: 2 czynniki wzrostu – IGF-1 (ang. insulin like growth factor 1) oraz IGF-2, 6 białek wiążących IGFBPs (ang. insulin like growth factor binding proteins) oraz 9 białek zależnych IGFBP-rPs (ang. IGFBP-related proteins). Biorą one udział w rozwoju zaburzeń endokrynnych oraz odgrywają istotną rolę w rozwoju RT (10-12).