Jako „olejki eteryczne” należy rozumieć lotną część produktu naturalnego, która może być otrzymana na drodze destylacji prostej, destylacji z parą wodną czy wyciskania w przypadku owoców cytrusowych (1). Otrzymane produkty pozyskuje się z różnych części roślin. Olejek jest określany terminem „eterycznego” z uwagi na charakterystyczny zapach lub aromat rośliny zawierający w szczególności lotne węglowodory – monoterpeny, diterpeny, seksfiterpeny, pochodne fenylopropanu oraz różne związki siarki. Olejki eteryczne stanowią bardzo popularne produkty, trudne do zaklasyfikowania.

Z jednej strony wiadomo, że olejki eteryczne przynoszą szybką ulgę np. w przeziębieniu (m.in. olejki eukaliptusowy, szałwiowy) (2). Bardzo dużym zainteresowaniem cieszy się również aromaterapia, która zrzesza wokół siebie wielu entuzjastów i specjalistów – w Polsce działa nawet od 1992 roku Stowarzyszenie Aromaterapeutyczne (3). Tutaj warto podkreślić, że olejki eteryczne mają duże znaczenie w przemyśle farmaceutycznym, chociażby z uwagi na to, że w Farmakopei Polskiej VIII są one najliczniejszą grupą (4). Ponadto, nietrudno dostać w aptekach produkty zawierające olejki eteryczne w różnych postaciach – czystej, sztyfcie itp.

Z drugiej strony olejki eteryczne są często stosowane na potrzeby przemysłu kosmetycznego jako substancje aktywne, zapachowe i/lub konserwujące (5). W ostatnim czasie dość powszechnie praktykowane jest dodawanie olejków eterycznych do kąpieli lub używanie ich do masażu – w szczególności podczas zabiegów w salonach kosmetycznych czy pobytów w SPA, ale również w zaciszu domowym (6, 7). W tym miejscu powstaje problem, czym w rzeczywistości jest olejek eteryczny w przypadku takiego zastosowania. W jaki sposób i na jakich zasadach powinien być w obrocie? Jak wygląda ocena bezpieczeństwa tych produktów? Aby odpowiedzieć na te pytania należy dokładnie zrozumieć, czym są olejki eteryczne, jakie posiadają właściwości toksykologiczne oraz jak należy z nimi postępować jako z produktami kosmetycznymi.

Zdefiniowanie olejków eterycznych (łac. oleum aetherium, oleum aethereum) nastręcza wiele trudności, ponieważ w zależności od obszaru zastosowań mogą być one różnie interpretowane. Warto zwrócić uwagę, że jako substancje naturalne znane były od dawna, jakkolwiek do połowy XX wieku botanicy uznawali je za produkt odpadowy przemiany materii, niemający wpływu na rozwój roślin. Pogląd ten zmieniła praca Fraenkla z 1959 roku, w której stwierdzono, że metabolity wtórne decydują o żywieniowych zachowaniach owadów (8). Rozwój wiedzy na temat właściwości i zastosowania olejków eterycznych umożliwiły techniki rozdzielania mieszanin, tj. destylacja prosta, destylacja z parą wodną i ekstrakcja. Norma ISO-PN-86497 z 1998 roku definiuje „olejki eteryczne” jako produkty, które otrzymuje się z surowców roślinnych na drodze: destylacji z wodą, parą wodną, przez wyciskanie, odwirowywanie (naowocni cytrusów) lub przez suchą destylację drewna (9). Z kolei ECHA (European Chemical Agency) stoi na stanowisku, że olejek eteryczny jest zdefiniowany jako lotna część produktu naturalnego, którą można uzyskać w procesie destylacji, destylacji z parą wodną lub wyciskania w przypadku owoców cytrusowych (1). Zawiera on głównie lotne węglowodory. Olejki eteryczne pozyskuje się z różnych części roślin. Olejek jest określany mianem „eterycznego” w znaczeniu, że ma charakterystyczny zapach lub aromat rośliny. Europejska Federacja Olejków Eterycznych (The European Federation of Essential Oils – EFEO) i Międzynarodowe Stowarzyszenie Substancji Zapachowych (The International Fragrance Association – IFRA) opublikowały wytyczne dotyczące opisywania olejków eterycznych (10). Wytyczne te należy stosować przy identyfikacji olejków eterycznych do celów rozporządzeń REACH i CLP (Classification, Labelling and Packaging).

Wiele istotnych składników olejowych ma silne i korzystne działanie biologiczne, ale należy również brać pod uwagę, że mogą one wykazywać działanie niepożądane – powodować podrażnienie lub uczulenie i mogą działać cytotoksycznie, fototoksycznie, mutagennie, rakotwórczo lub poronnie (11, 12).

Powszechnie uważa się, że olejki eteryczne ze względu na naturalne pochodzenie są bezpieczne, dlatego też zyskują wiele zastosowań medycznych, a ich popularność rośnie (niesyntetyczne pochodzenie i przyjazne dla środowiska) (13).

Większość olejków eterycznych nie wykazuje toksyczności skórnej po stosowaniu ich w formie rozcieńczonej. Tylko nieliczne olejki (z róży, drzewa herbacianego, lawendy i manuki) mogą być stosowane w formie czystej. Olejki eteryczne to mieszanina kilkudziesięciu różnych związków. W większości przypadków za reakcje alergiczne spowodowane olejkami eterycznymi odpowiadają zawarte w nich związki fenolowe (tymianek, oregano) lub aldehydy (cynamon).