Według współczesnej medycyny zdrowie człowieka uwarunkowane jest w dużej mierze przez czynniki genetyczne, ale podkreśla się też znaczenie uwarunkowań środowiskowych, w tym trybu życia. Najnowsze badania wskazują, że status małżeński ma również wpływ na zdrowie – dobre relacje małżeńskie pozytywnie oddziałują na zdrowie. Warto w tym miejscu przytoczyć definicję zdrowia. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zdrowie to stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności. Zdrowie to również zdolność do pełnienia ról społecznych, adaptacji do zmian środowiska i radzenia sobie z tymi zmianami. Jest to proces wzajemnych uwarunkowań w relacji organizm-środowisko, pozwalający w wyniku braku choroby utrzymać między nimi równowagę. To potencjał zdolności przystosowania się organizmu do wymogów środowiska umożliwiający jednostkom i grupom społecznym zwiększenie kontroli nad uwarunkowaniami w celu poprawy ich stanu zdrowia oraz sprzyjający rozwijaniu zdrowego stylu życia, a także kształtowaniu innych środowiskowych i osobniczych czynników prowadzących do zdrowia, tzw. promocja zdrowia. Termin wprowadzony w 1945 roku przez Henry'ego Siegerista oznacza jeden z głównych czterech filarów medycyny, obok: zapobiegania chorobom, leczenia chorób i rehabilitacji.

Analizując zagadnienie w kontekście wpływu statusu małżeńskiego na zdrowie, w tym wpływu relacji partnerskich, warto przedstawić aspekt promocji zdrowia w kontekście zdrowia seksualnego, które według WHO jest integracją biologicznych, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów życia seksualnego, ważnych dla pozytywnego rozwoju osobowości, komunikacji i miłości (1).

Według socjolog Lindy Waite zawarcie związku małżeńskiego przynosi niemal natychmiast korzyści zdrowotne, gdyż sprzyja zachowaniom prozdrowotnym u mężczyzn i poprawia ekonomiczne warunki życia kobiet. Za to rozwód lub wdowieństwo odbijają się niekorzystnie na zdrowiu, gdyż spadają dochody i pojawiają się stresy związane np. z podziałem opieki nad dziećmi (2).

Rozwód jest negatywnym przeżyciem i zazwyczaj źle skutkuje dla zdrowia, zwiększając np. ryzyko problemów kardiologicznych, zachorowań na nowotwory, problemów psychicznych, niosąc za sobą poczucie zwątpienia, osamotnienia, utratę pewności siebie, skutkując pogorszeniem sytuacji finansowej i rozluźnieniem więzi towarzyskich.

Przewlekłe choroby, takie jak: cukrzyca i choroby serca, rozwijają się powoli, w dłuższym okresie czasu, pod wpływem wielu doświadczeń z przeszłości – ponowne zamążpójście nie jest w stanie naprawić skutków zdrowotnych spowodowanych przez rozwód czy śmierć małżonka. Istnieją natomiast, jak wspomniano, badania konsekwentnie dokumentujące pozytywny wpływ związku małżeńskiego na zdrowie: związek między przejściem do małżeństwa a dobrostanem psychicznym, a korzyści wynikające z dobrego małżeństwa są jednoznaczne dla zdrowia. Niestety nie zawsze małżeństwa są udane – bywają złe wybory i złe relacje małżeńskie, a to, co wydaje się być silną średnią korzyścią z małżeństwa, jest w rzeczywistości wysoce zależne od szeregu cech indywidualnych, interpersonalnych i strukturalnych (2, 3).

Dla wielu rozwód jest porażką po wieloletnim związku, wspólnych chwilach i przeżyciach.

Dostępne są jednak doniesienia, według których zakończenie małżeństwa wcale nie musi być szkodliwe dla zdrowia i nie zawsze wiąże się z rozwojem depresji – jeśli nie był to dobry związek (4). Zasadniczo, Kościół katolicki uważa małżeństwo za sakrament i za związek nierozerwalny, choć dopuszcza separację małżonków zupełnie skłóconych (5). Bywają sytuacje doprowadzające do unieważnienia sakramentu małżeństwa.

Zważywszy na fakt, że istnieje nauka zajmująca się życiem uczuciowo-seksualnym człowieka oraz kształtowaniem się i rozwojem więzi międzyludzkich, seksuologia (nauka o płci), problem małżeństwa i rozwodu jawią się zagadnieniami szczególnymi, które winny być pojmowane interdyscyplinarnie (6-15).

W większości przypadków rozwód należy zaliczyć do negatywnych doświadczeń życiowych (16-24). Niewątpliwie może również nieść za sobą cierpienie wspólnych dzieci małżonków. Z tego względu ustawodawca wprowadza ograniczenie w orzekaniu rozwodu, na skutek którego ucierpiałoby dobro dziecka (25). Według encyklopedycznej definicji dziecko – w podstawowym znaczeniu – to młody człowiek, który nie osiągnął jeszcze pełnej dojrzałości. W innym ujęciu dziecko to także bezpośredni potomek, niezależnie od jego aktualnego wieku i stopnia dojrzałości. W świetle polskiego prawa za dziecko uznaje się każdą osobę od momentu urodzenia aż do osiągnięcia pełnoletności (tj. co do zasady 18. r.ż.) (11).

Amerykański psychiatra sądowy Richard Gartner prowadził badania dotyczące znaczenia dziecka w konflikcie okołorozwodowym. Wykazał on, że rozwód jest traumatycznym przeżyciem dla dziecka. Richard Gartner wprowadził termin „zespół alienacji rodzicielskiej” (ang. parental alienation syndrome – PAS), zwany w piśmiennictwie zespołem Gartnera (6, 7).

Za zespół alienacji rodzicielskiej uważa się efekty zachowań rodzicielskich, będących skutkiem stosowania rozwiązań prawnych, dotyczących kończenia małżeństwa, przyznających główną opiekę nad dzieckiem jednemu z rodziców i mogące wpływać u dziecka na powstawanie m.in. zachowań autodestrukcyjnych, blokadę własnej indywidualności, łatwość uzależniania się, obniżoną samoocenę, gniew, agresję, depresję, niepokój, a nawet tendencje samobójcze. Dramat rozwodu wiąże się też ze strategią stosowaną przez jedno z rodziców, aby oczernić współmałżonka. Według Bielskiego: „poprzez nieumiejętne lub celowo programowane rozmowy z dzieckiem, w świadomości dziecka indukowane jest przekonanie o krzywdzie, jaką wyrządził mu drugi rodzic. Tak naprawdę dziecko jest tylko narzędziem walki między dorosłymi. (...) Efektem takiej indoktrynacji jest własne przeświadczenie dziecka, że to ono uważa nieobecnego rodzica za osobę złą i dlatego nie chce się z nim spotykać. Warunkiem rozpoznania tego syndromu jest stwierdzenie, że w relacji drugiego rodzica z dzieckiem w rzeczywistości nie istniała przemoc – w tym także seksualna” (20). Analizuje się objawy mogące świadczyć o molestowaniu. Szczególne znaczenie ma masturbacja, która bardzo często jest traktowana jako dowód na molestowanie seksualne. Nadmiernie uwrażliwiona matka lub babcia – w przekonaniu, że dziecko masturbuje się, bo zostało rozbudzone „złym dotykiem” – doszukuje się przyczyn. Prędzej czy później pada pytanie: „Czy tata cię tam dotykał?”. Wszyscy wiemy, jak ważny jest sposób zadawania pytań. Oczywiste jest, że tak skonstruowane pytanie już samo w sobie zawiera pewną sugestię. Jeśli do tego dodać ton pełen zaniepokojenia lub pewności, że pytająca zna odpowiedź, łatwo sobie wyobrazić potakujące skinienie dziecka lub wręcz odpowiedź „tak”.