Jako okres początkowy przyjęto umownie badania prowadzone w latach 1970-1990. Kiwalkina (1) stwierdziła, że miano aglutynacji, fagocytoza i wytwarzanie przeciwciał u świnek morskich uodparnianych za pomocą pełnego antygenu otrzymanego z Salmonella enteritidis w obecności propolisu podawanego drogą pozajelitową było znacznie wyższe niż w przypadku samego antygenu.

Szewczenko i wsp. (2) zaobserwowali, że 5% ekstrakt etanolowy z propolisu całkowicie hamował rozwój wirusa grypy u myszy, jeśli podawano go w postaci aerozolu do nosa lub górnych dróg oddechowych na 2 godziny przed zakażeniem tym wirusem. Ekstrakt nie wykazywał działania, jeśli podawano go myszom już zakażonym wirusem grypy.

Teterew (3) odnotował, że dodatek propolisu do szczepionki paradurowej wzmagał tworzenie się aglutyniny w surowicy krwi cieląt. Po 120 dniach od podania szczepionki i propolisu poziom O- i N-aglutynin w surowicy krwi zwierząt był znacznie wyższy niż po podaniu samej szczepionki.

Aleksandrowicz i Daniłow (4) wykazali, że ekstrakt etanolowy z propolisu podawany pozajelitowo myszom powodował stymulację makrofagów, co objawiało się znacznie szybszym eliminowaniem gronkowców złocistych (Staphylococcus aureus) z ich organizmu w porównaniu z myszami kontrolnymi.

Budrakowa (5) stwierdziła, że podawanie ekstraktu etanolowego z propolisu w ilości 5 mg oraz 20 j. toksyny tężcowej hiperimmunizowanym królikom 1 raz w tygodniu przez okres 63 dni spowodowało podwyższenie wytwarzania anatoksyny tężcowej u zwierząt w granicach od 20 do 240 j.

W innym doświadczeniu Budrakowa (6) dowiodła, że podanie 60 j. toksyny tężcowej hiperimmunizowanym królikom wraz z 5 mg ekstraktu etanolowego z propolisu już po 7 dniach spowodowało znaczny wzrost plazmocytów w węzłach chłonnych. Poziom plazmocytów w węzłach był wielokrotnie wyższy w porównaniu do zwierząt nieotrzymujących tego ekstraktu. Poza tym zaobserwowała ona, że średnia liczba plazmocytów w węzłach chłonnych blisko miejsca podania toksyny wynosiła początkowo 11 komórek, a po 4, 7 i 35 dniach doświadczenia ich liczba kształtowała się u zwierząt kontrolnych na poziomie średnio 16, 28 i 13 komórek. Natomiast u zwierząt otrzymujących toksynę tężcową wraz z ekstraktem propolisowym liczba plazmocytów w węzłach chłonnych wynosiła odpowiednio 21, 66 i 17 komórek w polu widzenia preparatu mikroskopowego.

Crisan i wsp. (7) badali wpływ ekstraktu wodnego z propolisu na wchłanialność oczyszczonego antygenu powierzchniowego zapalenia wątroby HBsAg. Stwierdzono znaczne zwolnienie wchłaniania badanego antygenu pod wpływem ekstraktu propolisowego, co spowodowało wyraźne przedłużenie jego działania i lepsze uodpornienie zwierząt doświadczalnych na zakażenie wirusem zapalenia wątroby. A zatem ekstrakt wodny z propolisu okazał się adjuwantem, tzn. substancją, która wzmaga immunogenność antygenu.

Według Esanu i wsp. (8) podawanie wodnego ekstraktu z propolisu donosowo myszom po zakażeniu ich wirusem grypy obniżało o około 45% poziom hemaglutynin w płucach i stopień śmiertelności zwierząt.

Badania Olinescu i wsp. (9) wykazały, że ekstrakt etanolowy z propolisu dodany do surowicy krwi ludzkiej zwiększał liczbę wolnych grup SH oraz powodował wzrost aktywności ceruloplazminy – glukoproteiny charakteryzującej się wyraźnymi właściwościami przeciwutleniającymi.

Podobnie Król i wsp. (10) zauważyli, że ekstrakt etanolowy z propolisu działa przeciwutleniająco w odniesieniu do neutrofili ludzkich i zwiększa fagocytozę obsonizowanego zymosanu przez te komórki żerne organizmu. Świadczy to o immunostymulujących właściwościach ekstraktów propolisowych.

Wyniki badań przeprowadzonych przez Kiwalkinę i wsp. (11) wskazują, że ekstrakt etanolowy z propolisu podany szczurom wraz z kompleksem glucydoproteinowym wyizolowanym z pałeczek Salmonella enteritidis warunkował znacznie intensywniejszą reakcję plazmocytarną i stymulował powstawanie przeciwciał w węzłach chłonnych, zarówno regionalnych, jak i oddalonych od miejsca podania antygenu. Antygen podawano jednorazowo i obserwacje prowadzono przez 90 dni. Okazało się, że po podaniu antygenu z propolisem już po 3 dniach obserwowano narastanie liczby plazmocytów i po 6 dniach ich liczba wynosiła 146 w polu widzenia preparatu mikroskopowego w porównaniu do 91 plazmocytów obecnych w węzłach chłonnych po podaniu samego antygenu (ryc. 1). Przeciwciała u szczurów immunizowanych antygenem z dodatkiem propolisu zaczęły pojawiać się w surowicy tych zwierząt już po 3 dniach. Ich maksymalne miano stwierdzono po 27 dniach i wynosiło ono 1:10 400. Natomiast w grupie kontrolnej zwierząt maksymalne miano przeciwciał odnotowano dopiero po 44 dniach i wynosiło ono 1:3460. Ponadto stwierdzono, że po podaniu antygenu z propolisem proliferacja (namnażanie) plazmocytów w regionalnych węzłach chłonnych była 3,7-6 razy bardziej intensywna niż po immunizacji samym antygenem. Miano aglutynin w surowicy krwi po podaniu antygenu z propolisem było także 3,7-4 razy wyższe w porównaniu do samego antygenu.

W późniejszej pracy Kiwalkina i wsp. (12) badali wpływ uodparniania za pomocą szczepionki z wirusa choroby Aujeszky’ego (występującej u wszystkich gatunków zwierząt domowych i hodowlanych) z dodatkiem propolisu na oddziaływanie układu immunologicznego u białych szczurów i świń. Wyniki badań oceniano na podstawie aktywności unieczynniania wirusa, komplementarnej aktywności surowicy krwi, reakcji plazmocytarnej i przebiegu procesu zakażenia. U szczurów stwierdzono unieczynnianie wirusów pod wpływem przeciwciał po 3 dniach. Maksymalne wytwarzanie przeciwciał stwierdzono po 7 dniach od podania szczepionki. Miano przeciwciał w surowicy krwi zwierząt, którym podano szczepionkę i propolis, było wyższe od 5 do 8 razy w porównaniu do zwierząt kontrolnych, które otrzymały samą szczepionkę. Reakcja plazmocytarna u szczurów uodparnianych w obecności propolisu była wcześniejsza i bardziej wyraźna, a także utrzymywała się dłużej w porównaniu do zwierząt kontrolnych. Z kolei u świń uodparnianych z udziałem propolisu obserwowano 4-5-krotnie silniejsze unieczynnianie wirusów niż w przypadku zwierząt kontrolnych. Reakcja plazmocytarna i aktywność komplementarna surowicy krwi były wyższe po podaniu szczepionki i propolisu i trwały przez cały okres prowadzonych doświadczeń.

Na podstawie powyższych badań można stwierdzić, że propolis jest silnym adjuwantem i podawanie go wraz z antygenami prowadzi do znacznej stymulacji układu odpornościowego.

Na zakończenie tej części opracowania należy również wspomnieć o badaniach Neycheva i wsp. (13) dotyczących immunostymulującego działania ekstraktu wodnego z propolisu po doświadczalnym zakażeniu myszy wirusem grypy. W tym kontekście autorzy publikacji nakreślili mechanizmy działania układu odpornościowego w zakresie fagocytozy, poziomu komplementarnego surowicy krwi i powstawania komórek gwiaździstych. Na rycinie 2 przedstawiono przeżywalność myszy po 5 dniach od momentu ich donosowego zakażenia wirusem grypy. Stwierdzono, że po leczeniu zwierząt za pomocą ekstraktu wodnego z propolisu w ilości 150 mg/kg m.c. ich przeżywalność znacznie wzrosła. Zwierzęta leczone ekstraktem drogą pokarmową przeżywały o 40% częściej, a leczone drogą iniekcyjną o 57% częściej.

Rycina 3 przedstawia natomiast wpływ ekstraktu wodnego z propolisu na zdolność fagocytozy przez makrofagi komórek bakteryjnych Yersinia pseudotuberculosis. Badania prowadzone in vitro wykazały, że makrofagi stymulowane ekstraktem propolisowym w stężeniu 100 μg/ml pochłaniały ponad dwukrotnie więcej wymienionych bakterii w porównaniu do makrofagów niestymulowanych. Ponadto ekstrakt propolisowy podwyższał komplementarność surowicy krwi, indeks śledzionowy oraz indeks odpornościowych komórek gwiaździstych w porównaniu do zwierząt nieleczonych.

Powyższe badania potwierdzają immunostymulującą aktywność ekstraktów propolisowych, stwarzającą możliwość praktycznego wykorzystania tego produktu w terapii.

Można przyjąć, że współczesne badania nad immunostymulującymi właściwościami ekstraktów propolisowych zapoczątkowane zostały w latach 90. Koncentrowały się one głównie na zagadnieniach aktywacji makrofagów i wzrostu ich aktywności przeciwdrobnoustrojowej oraz stymulowaniu wytwarzania przeciwciał (immunoglobulin) pod wpływem ekstraktów otrzymanych z propolisu i ich składników.

Dimov i wsp. (14) stwierdzili, że myszy zakażone dootrzewnowo drobnoustrojami chorobotwórczymi i leczone następnie za pomocą ekstraktu wodnego z propolisu na drodze codziennego dootrzewnowego podawania tego ekstraktu w ilości 150 mg/kg m.c. zwierząt przez 30 dni, przeżywały dłużej w porównaniu do myszy kontrolnych (nieleczonych). Z tabeli 1 wynika, że myszy zakażone gronkowcem złocistym (Staphylococcus aureus) i leczone ekstraktem propolisowym przeżywały średnio 1,2 dnia dłużej, myszy zakażone pałeczką zapalenia płuc (Klebsiella pneumoniae) – średnio 2,2 dnia dłużej, a zakażone grzybami drożdżoidalnymi (Candida albicans) – średnio 17,0 dni dłużej w porównaniu do zwierząt nieleczonych.