*Katarzyna Deszczyńska1, Paweł Piątkiewicz1, Renata Górska2
Wpływ nadwagi i otyłości na stan zdrowia jamy ustnej dzieci i młodzieży
The influence of overweight and obesity on oral health status in children and adolescents
1Zakład Anatomii Prawidłowej i Klinicznej, Centrum Biostruktury, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Bogdan Ciszek
2Zakład Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia, Instytut Stomatologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Renata Górska
Streszczenie
Wstęp. Nieprawidłowe nawyki żywieniowe wśród dzieci i młodzieży często prowadzą do nadwagi i otyłości. Badania wskazują, że są to czynniki ryzyka wielu chorób, w tym chorób występujących w jamie ustnej.
Cel pracy. Analiza korelacji wybranych parametrów stanu uzębienia, tkanek przyzębia i higieny jamy ustnej u dzieci i młodzieży z nadwagą i otyłością oraz w grupie kontrolnej.
Materiał i metody. Badaniem objęto 120 pacjentów w wieku 11-18 lat, których podzielono na grupę badaną – 60 osób z nadwagą i otyłością, oraz grupę kontrolną – 60 osób z prawidłową masą ciała stwierdzoną na podstawie wskaźnika BMI (ang. body mass index).
U każdego pacjenta dokonano pomiarów antropometrycznych, takich jak wzrost (cm) i masa ciała (kg), na ich podstawie wyliczano wskaźnik BMI. Mierzono obwód talii WC (ang. waist circumference) oraz obwód bioder HC (ang. hips circumference) celem wyliczenia wskaźnika talia-biodro (WHR – ang. waist-hip ratio). Badanie kliniczne jamy ustnej obejmowało ocenę: stanu uzębienia (liczba PUW – Próchnica Ubytek Wypełnienie), higieny jamy ustnej (wskaźnik API – Approximal Plaque Index) i tkanek przyzębia (PD – ang. pocket depth, CAL – ang. clinical attachment level, %BOP – ang. bleeding on probing) oraz wskaźnik CPITN (The Community Periodontal Index for Treatment Needs).
Wyniki. W grupie pacjentów z BMI ≥ 25 i BMI < 25 stwierdzono istotną statystycznie różnicę w wartościach wskaźników: liczby PUW p = 0,005, API p < 0,001, %BOP p < 0,001, PD p < 0,001, CPI p < 0,001.
Wnioski. U dzieci z nadwagą i otyłością stwierdzono gorsze parametry stanu uzębienia, tkanek przyzębia i higieny jamy ustnej w porównaniu z grupą kontrolną. Obserwacje własne wskazują, że nadwaga oraz otyłość mogą być czynnikami ryzyka rozwoju chorób przyzębia w badanej grupie.
Summary
Introduction. Improper eating habits among children and adolescents often lead to overweight and obesity. Research indicates that these are risk factors for many diseases, including diseases in the oral cavity.
Aim. To analyse the correlations of selected parameters of dental and periodontal health as well as oral hygiene status in overweight and obese children and adolescents versus control group.
Material and methods. The study included 120 patients aged 11-18 years, who were classified into a study group with 60 overweight/obese individuals and a control group of 60 individuals with normal body weight based on BMI (Body Mass Index).
Each patient underwent anthropometric measurements, such as height (cm), body weight (kg), which were used to calculate BMI (Body Mass Index). Additional measurements were taken of waist circumference (WC) and hip circumference (HC), to obtain the waist-hip ratio (WHR). Clinical examination of the oral cavity included an assessment of dentition (DMF), oral hygiene API (Approximal Plaque Index) and periodontal tissue (PD – Pocket Depth, CAL – Clinical Attachment Level, %BOP – % Bleeding On Probing) and CPITN (The Community Periodontal Index for Treatment Needs).
Results. Statistically significant differences were found between patient groups with BMI ≥ 25 and BMI < 25 in the values of the following parameters: DMF p = 0.005, API p < 0.001, %BOP p < 0.001, PD p < 0.001, CPI p < 0.001.
Conclusions. Overweight and obese children were found to have have worse parameters of dental and periodontal health as well as oral hygiene status compared to the group with normal weight. Our observations indicate that overweight and obesity may be potential risk factors for periodontal diseases in the study group.
Wstęp
Otyłość, długo uważana za skutek uboczny życia w bogatych państwach uprzemysłowionych, zagraża również mieszkańcom krajów rozwijających się. Specjaliści z zakresu żywienia ostrzegają przed światową epidemią chorób związanych z otyłością, takich jak: cukrzyca typu 2, nadciśnienie, nowotwory czy choroby sercowo-naczyniowe. W jednym z najnowszych raportów, powstałym dzięki współpracy WHO i Imperial College London, opublikowano dane dotyczące zjawiska występowania otyłości i nadwagi wśród dzieci i młodzieży w wieku 5-19 lat. Zebrane dane ukazują zmiany m.in. wskaźnika BMI na przestrzeni lat 1975-2016. W ciągu czterech dekad liczba otyłych dzieci w wieku 5-19 lat wzrosła 10-krotnie. Odsetek otyłych dzieci i młodzieży w 1975 roku był na poziomie poniżej 1% (11 mln), podczas gdy w 2016 roku sięgał już 6 i 8% (124 mln), odpowiednio wśród dziewczynek i chłopców (1).
Podobnie jak otyłość, choroba przyzębia dotyczy coraz większego odsetka populacji ludzkiej. Badania epidemiologiczne wykazały, iż ponad 2/3 światowej populacji cierpi na choroby przyzębia. Albandar i wsp. (2) w badaniu, w którym oceniano częstość występowania wczesnych objawów zapalenia przyzębia wśród grupy młodzieży w USA, stwierdzili przewlekłe zapalenie przyzębia u 0,6% badanych w wieku 13-15 lat, zaś u 2,75% w wieku 16-17 lat.
W ostatnim czasie pojawia się coraz więcej doniesień naukowych na temat zależności pomiędzy otyłością a chorobą przyzębia (3). Jeszcze do niedawna tkanka tłuszczowa postrzegana była jedynie jako magazyn energetyczny organizmu; obecnie wiemy, że jest tkanką metabolicznie czynną, wydzielającą szereg cytokin (adipocytokin) i hormonów stanu zapalnego. Zaliczamy do nich m.in.: TNF-alfa (czynnik martwicy nowotworu alfa) czy IL-6 (interleukinę 6) (4). Większość cytokin wydzielanych przez tkankę tłuszczową bierze również udział w powstawaniu choroby przyzębia, co sugeruje, że podobne mechanizmy biorą udział w patofizjologii obu jednostek chorobowych. Fakty te przemawiają za tym, że zapalenie tkanek przyzębia i otyłość to choroby o podobnej etiopatogenezie, pozostające ze sobą w ścisłej korelacji (5). Mimo że otyłość oraz zdrowie jamy ustnej należą do jednych z najważniejszych problemów zdrowotnych dzieci i młodzieży na całym świecie, brakuje badań zgłębiających zależności pomiędzy otyłością a stanem przyzębia czy częstością występowania próchnicy u dzieci. Uzasadniona jest zatem próba podjęcia badań w kierunku ustalenia zależności pomiędzy wskaźnikami antropometrycznymi nadwagi i otyłości a wskaźnikami stanu zdrowia jamy ustnej w aspekcie choroby próchnicowej i przyzębia. Stwierdzenie występowania takiej zależności może skutkować zmianą obecnych poglądów w aspekcie zdrowia publicznego.
Cel pracy
Celem niniejszej pracy była analiza korelacji wybranych parametrów stanu uzębienia, tkanek przyzębia i higieny jamy ustnej ze wskaźnikami antropometrycznymi nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży.
Materiał i metody
Materiał badawczy stanowili pacjenci będący uczestnikami wakacyjnych obozów odchudzająco-kondycyjnych dla dzieci, jak również pacjenci przyjmowani w ramach prywatnej praktyki stomatologicznej w Warszawie w okresie od czerwca 2013 do maja 2015 roku. Badaniem objęto 120 osób (dziewcząt i chłopców) w wieku rozwojowym od 11. do 18. roku życia.
Kryterium włączenia do badań były nadwaga i otyłość pacjentów potwierdzone wartością wskaźnika BMI (ang. body mass index) ≥ 25 kg/m2 i na jej podstawie badanych podzielono na dwie grupy: grupa I – 60 osób z nadwagą i otyłością w wieku od 11 do 18 lat (średnia wieku 14 lat), w tym 37 dziewcząt i 23 chłopców, o BMI ≥ 25 kg/m2; grupa II, kontrolna – 60 osób, w tym 38 dziewcząt i 22 chłopców, w wieku od 11 do 18 lat (średnia wieku 15 lat) o BMI = 18-24,9 kg/m2.
U wszystkich pacjentów z grup I i II przeprowadzono badanie kliniczne stanu uzębienia, higieny jamy ustnej i tkanek przyzębia. Oceny stanu uzębienia dokonano za pomocą liczby PUW, stanu higieny jamy ustnej – wskaźnika API (Approximal Plaque Index) według Lange i wsp., a stanu klinicznego dziąseł i przyzębia – w oparciu o klasyfikację Offenbachera z wykorzystaniem pomiaru głębokości kieszonki PD (ang. pocket depth) i wskaźnika krwawienia %BOP (ang. bleeding on probing).
Oceny stanu przyzębia dokonano na podstawie pomiaru sondą periodontologiczną głębokości kieszonek PD i położenia klinicznego przyczepu łącznotkankowego CAL (ang. clinical attachment level).
Wskaźnik potrzeb periodontologicznych według Ainamo CPITN (The Community Periodontal Index for Treatment Needs) zastosowano celem oceny potrzeb profilaktycznych i leczniczych badanych.
U każdego pacjenta dokonywano wybranych pomiarów antropometrycznych, takich jak wzrost (cm) i masa ciała (kg), na ich podstawie wyliczano wskaźnik BMI.
Uzupełnieniem badania wskaźników antropometrycznych nadwagi i otyłości był pomiar obwodu talii WC (ang. waist circumference) i obwodu bioder HC (ang. hips circumference) oraz wskaźnika talia-biodro (WHR – ang. waist-hip ratio).
Związek pomiędzy poszczególnymi cechami opisującymi stan tkanek przyzębia i higieny jamy ustnej a parametrami antropometrycznymi został przedstawiony przy pomocy współczynnika rho Spearmana. W analizie regresji wielorakiej obliczone zostały również korelacje cząstkowe uwzględniające jednocześnie wpływ wieku i płci. Założony poziom istotności statystycznej dla wszystkich testów wynosił p < 0,05. Obliczenia zostały przeprowadzone przy użyciu pakietu STATISTICA 12.0 PL (StatSoft, Inc. 2015, Tulsa, USA). Obliczenia pomocnicze, tabele oraz wykresy wykonano w arkuszu kalkulacyjnym MS Excel (Microsoft Corporation 2010, Redmond, USA). Dokonano też dodatkowej dychotomizacji, która opierała się na wartości mediany wybranych cech opisujących stan tkanek przyzębia i higieny jamy ustnej. Za linię podziału w grupie dzieci przyjęto (i) medianę wskaźnika BOP oraz (ii) medianę wskaźnika API (wartości CAL u dzieci ≤ 2 mm były zbyt mało zróżnicowane, by przeprowadzić miarodajną dychotomizację).
Wyniki
Wartości p istotne statystycznie zaznaczono w tabelach symbolem *, zaś wartości bliskie istotności statystycznej opisano jako przeciętne.
Analiza porównawcza zależności między wskaźnikami antropometrycznymi nadwagi i otyłości a wskaźnikami higieny jamy ustnej i stanu tkanek przyzębia grupy badanej i kontrolnej w populacji dzieci i młodzieży
W grupie dzieci z BMI ≥ 25 analiza wykazała silną korelację PUW z masą ciała (rho 0,56), umiarkowanie silną z wiekiem (rho 0,41), wzrostem (rho 0,44), WC (rho 0,37), HC (rho 0,38) oraz dodatnią korelację z BMI (rho 0,28).
Analizując kolejne wskaźniki, stwierdzono silną korelację między API a BMI (rho 0,52), natomiast w stopniu umiarkowanie silnym z masą ciała (rho 0,43), obwodem talii WC (rho 0,38) i obwodem bioder HC (rho 0,37).
Wskaźnik %BOP był w stopniu umiarkowanie silnym skorelowany z masą ciała (rho 0,41), BMI (rho 0,40), WC (rho 0,49) i HC (rho 0,30).
Z kolei głębokość kieszonek PD umiarkowanie silnie korelowała z WHR (rho 0,33) oraz dodatnio z WC (rho 0,28).
Zaobserwowano silną korelację pomiędzy CAL a wiekiem (rho 0,53) i w słabym stopniu z obwodem bioder HC (rho 0,27) (tab. 1, ryc. 1).
Tab. 1. Analiza rang Spearmana zależności między wiekiem, wagą, wzrostem, BMI, WC, HC, WHR a PUW, API, %BOP, PD, CAL w populacji dzieci i młodzieży z BMI ≥ 25
| | PUW | API | %BOP | PD | CAL |
| | rho | P | rho | P | rho | P | rho | P | rho | P |
| Wiek | 0,41* | 0,001** | 0,06 | 0,653 | 0,23 | 0,082 | 0,01 | 0,928 | 0,53* | < 0,001** |
| Masa ciała | 0,56* | < 0,001** | 0,43* | 0,001** | 0,41* | 0,001** | 0,11 | 0,394 | 0,17 | 0,187 |
| Wzrost | 0,44* | < 0,001** | 0,14 | 0,277 | 0,18 | 0,165 | 0,08 | 0,550 | 0,23 | 0,078 |
| BMI | 0,28* | 0,030** | 0,52* | < 0,001** | 0,40* | 0,002** | 0,12 | 0,372 | -0,04 | 0,757 |
| WC | 0,37* | 0,004** | 0,38* | 0,003** | 0,49* | 0,000** | 0,28* | 0,031** | 0,14 | 0,281 |
| HC | 0,38* | 0,002** | 0,37* | 0,004** | 0,30* | 0,021** | -0,06 | 0,626 | 0,27* | 0,035** |
| WHR | -0,02 | 0,874 | 0,06 | 0,654 | 0,20 | 0,128 | 0,33* | 0,010** | -0,11 | 0,405 |
p** – statystycznie istotne, rho* – istotna siła korelacji, rho – nieistotne
Korelacja
Nieistotna Słaba (< 0,3) Przeciętna (< 0,5) Wysoka (< 0,7) Bardzo wysoka (0,7+)
| | PUW | API | %BOP | PD | CAL |
| | BMI | BMI | BMI | BMI | BMI |
| | ≤ 25 | > 25 | ≤ 25 | > 25 | ≤ 25 | > 25 | ≤ 25 | > 25 | ≤ 25 | > 25 |
| Wiek | | | | | | | | | | |
| Masa ciała | | | | | | | | | | |
| Wzrost | | | | | | | | | | |
| BMI | | | | | | | | | | |
| WC | | | | | | | | | | |
| HC | | | | | | | | | | |
| WHR | | | | | | | | | | |
Korelacja
Nieistotna Słaba (< 0,3) Przeciętna (< 0,5) Wysoka (< 0,7) Bardzo wysoka (0,7+)
Ryc. 1. Przedstawiona graficznie korelacja rang Spearmana dla grup badanej i kontrolnej w populacji dzieci i młodzieży
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. NCD Risk Factor Collaboration: Worldwide trends in body-mass index, underweight, overweight, and obesity from 1975 to 2016: a pooled analysis of 2416 population-based measurement studies in 128·9 million children, adolescents, and adult. Lancet 2017; 390(10113): 2627-2642.
2. Albandar JM, Brown LJ, Löe H: Clinical features of early-onset periodontitis. J Am Dent Assoc 2011; 128(10): 1393-1399.
3. Saito T, Shimazaki Y, Koga T et al.: Relationship between upper body obesity and periodontitis. J Dent Res 2001; 80(7): 1631-1636.
4. Genco RJ, Grossi SG, Ho A et al.: A proposed model linking inflammation to obesity, diabetes, and periodontal infections. J Periodontol 2005; 76(11 suppl.): 2075-2084.
5. Górski B, Górska R: Selected risk factors for cardiovascular diseases and periodontitis obesity, hypertension. Arterial Hypertension 2011; 15: 317-321.
6. Markovic D, Ristic-Medic D, Vucic V: Association between being overweight and oral health in Serbian schoolchildren. Int J Paediatr Dent 2015; 25(6): 409-417.
7. Foroogh AK, Vellore KG, Mark PH et al.: Evaluating the risk factors that link obesity and dental caries in 11-17-year-old school going children in the United Arab Emirates. Eur J Dent 2018; 12(2): 217-224.
8. Willershausen B, Haas G, Krummenauer F et al.: Relationship between high weight and caries frequency in German elementary school children. Eur J Med Res 2004; 9(8): 400-404.
9. Paisi M, Kay E, Kaimi I et al.: Obesity and caries in four-to-six year old English children: a cross-sectional study. BMC Public Health 2018; 18(1): 267.
10. Marshall TA, Eichenberger-Gilmore JM, Broffitt BA et al.: Dental caries and childhood obesity: roles of diet and socioeconomic status. Community Dent Oral Epidemiol 2007; 35(6): 449-458.
11. Nevill AM, Winter EM, Ingham S et al.: Adjusting athletes’ body mass index to better reflect adiposity in epidemiological research. J Sports Sci 2010; 28(9): 1009-1016.
12. Chen W, Chen P, Chen SC et al.: Lack of association between obesity and dental caries in three-year-old children. Zhonghua Min Guo Xiao Er Ke Yi Xue Hui Za Zhi 1997; 39(2): 109-111.
13. Szilagyi-Pągowska I: Auksologia – postępy w pediatrii w roku 2001. MP online; http://www.mp.pl/artykuly/index.php?aid=13755&print=1&_tc=6F6b9224b09F42aea95461F717FFe596.
14. Sohn W: Obese or overweight children do not have a higher risk of dental caries. J Evid Based Dent Pract 2009; 9(2): 97-98.
15. Peng SM, Wong HM, King NM et al.: Association between dental caries and adiposity status (general, central, and peripheral adiposity) in 12-year-old children. Caries Res 2014; 48(1): 32-38.
16. Scorzetti L, Marcattili D, Pasini M et al.: Association between obesity and periodontal disease in children Eur J Paediatr Dent 2013; 14(3): 181-184.
17. Sfasciotti GL, Marini R, Pacifici A et al.: Childhood overweight-obesity and periodontal diseases: is there a real correlation? Ann Stmoatol (Roma) 2016; 7(3): 65-72.
18. Zhao B, Jin C, Li L et al.: Increased expression of TNFalfa occurs before the development of periodontitis among Chinese children a potential marker for prediction and prevention of periodontitis. Oral Health Prev Dent 2016; 14(1): 71-75.
19. Irigoyen-Camacho ME, Sanchez-Perez L, Molina-Frechero N et al.: The relationship between body mass index and body fat percentage and periodontal status in Mexican adolescents. Acta Odontol Scand 2014; 72(1): 48-57.
20. Partata Z, Elizangela A, Nascimento M et al.: Periodontal Disease and Body Weight Assessment in Children. J Dent Child 2017; 84: 3-8.
