Kinga Harpula1, Aleksandra Nowak2, Anna Bartosiewicz3
Wyzwania pielęgniarstwa w Polsce i na świecie
The nursing challenges in Poland and in the world
1Zespół Opieki Zdrowotnej nr 2, Przychodnia Specjalistyczna Centrum Diagnostyczne, Rzeszów 2Katedra Pielęgniarstwa, Wydział Nauk o Zdrowiu, Warszawski Uniwersytet Medyczny 3Instytut Nauk o Zdrowiu, Kolegium Nauk Medycznych, Uniwersytet Rzeszowski
Summary
Demographic changes such as the systematically growing number of older people and the decreasing number of births significantly influenced health policy and healthcare systems in various countries and also caused a significant demand for professional nursing care.
The lack of medical staff – and in particular nursing – is a problem that many countries will have to face in the near future, including Poland. Staff shortages are one of the main factors determining the future health policy in the world. The forecasts of the Supreme Council of Nurses and Midwives regarding the situation of nurses in Poland show that in less than five years Poles can be deprived of professional nursing and midwifery care.
According to the WHO, there are currently shortages of 7.2 million medical personnel in the world in relation to the reported needs, and according to the report of the Third General Human Resources Forum in Health Care, there will be a shortage of 12.9 million nurses in 2035. In this report, the WHO also warns that in the next 10 years nearly 40% of nurses will leave the profession. The reasons for shortage of nursing staff are multi-faceted and complex, requiring comprehensive solutions. Recommendations regarding nursing policy include the need to prepare and implement national social security programs in services provided by nurses, which would cover the issues of improving working conditions, employment and implementing mechanisms regulating remuneration.
Wprowadzenie
Sprawnie funkcjonujący system opieki zdrowotnej w istotny sposób wpływa na codzienne życie obywateli danego kraju i ma szczególne znaczenie zwłaszcza w dobie starzejących się społeczeństw wielu państw na całym świecie (1).
W wielu krajach toczą się debaty poświęcone analizowaniu zasobów personelu medycznego, a także wdrażane są programy w celu zapewnienia profesjonalnej opieki medycznej dla pacjentów (2, 3). Pielęgniarki stanowią najliczniejszą grupę zawodową spośród wszystkich zawodów medycznych, często są pierwszym ogniwem kontaktu pacjenta z systemem opieki zdrowotnej, zatem ich rola w całej strukturze sytemu zdrowia jest kluczowa (4, 5).
Już w maju 2000 roku 54. Światowe Zgromadzenie Zdrowia (World Health Assembly – WHA54.12) w rezolucji wskazywało na konieczność podjęcia działań według przygotowanego planu w sprawie wzmocnienia opieki pielęgniarskiej w wielu krajach i zabezpieczenia społeczeństw w profesjonalną opiekę medyczną (6). Temat braku personelu pielęgniarskiego był przedmiotem kolejnych ogólnoświatowych zgromadzeń na rzecz zdrowia, w celu określenia strategicznych kierunków działań, jakie muszą zostać podjęte dla wzmocnienia usług pielęgniarskich, zapewniając w ten sposób krajom powszechną ochronę zdrowia i zrównoważony rozwój (6).
Odpowiednia liczba personelu pielęgniarskiego jest kluczowym czynnikiem wpływającym na końcowy wynik leczenia. Analizy milionów rekordów pacjentów w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie jasno wskazują na bezpośrednią zależność pomiędzy satysfakcją z opieki i ilością zdarzeń niepożądanych a liczbą personelu pielęgniarskiego (7, 8). Krótsze pobyty w szpitalu, poprawa leczenia bólu, ograniczenie zakażeń szpitalnych, mniejsze ryzyko odleżyn i upadków pacjentów to tylko niektóre korzyści wskazywane przy odpowiedniej obsadzie pielęgniarskiej nad pacjentem w ciągu dyżuru (ang. nursing hours per patient day) (7). Zatem niska liczba pielęgniarek przypadająca na pacjenta to bezpośrednie zagrożenie pogorszenia się stanu zdrowia, zachorowalności, śmiertelności pacjentów i kosztów związanych z dalszym leczeniem, a także wypłacaniem odszkodowań (7, 8). Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych wskazują na bezpośredni wzrost ryzyka nieudanych prób ratowania życia w stanach nagłych i zgonu pacjenta w przypadku nieodpowiednich obsad personelu pielęgniarskiego (9).
Niedobór personelu pielęgniarskiego – problem globalny
Brak kadry medycznej – a w szczególności pielęgniarskiej – to problem, z którym aktualnie musi się zmierzyć wiele państw, w tym również Polska (10). Niedobory kadrowe są jednym z głównych czynników determinujących przyszłą politykę zdrowotną na świecie (6, 11). Z prognoz Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych dotyczących sytuacji pielęgniarek w Polsce wynika, że już za niespełna 5 lat Polacy mogą zostać pozbawieni profesjonalnej opieki pielęgniarskiej i położniczej. Za 7 lat liczba pielęgniarek i położnych w Polsce może zmniejszyć się o 54 tys. (12). Według danych Raportu Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych obecnie w Polsce zarejestrowanych jest 288 774 pielęgniarek i położnych (12).
Według Światowej Organizacji Zdrowia obecnie na świecie brakuje 7,2 mln personelu medycznego w stosunku do zgłaszanych potrzeb, a jak podaje raport z Trzeciego Generalnego Forum Zasobów Ludzkich w Ochronie Zdrowia, stan ten jeszcze bardziej się pogorszy, ponieważ zgodnie z prognozami w 2035 roku będzie brakować już 12,9 mln pielęgniarek (13, 14).
Problemem globalnym, który ma ogromny wpływ na politykę zdrowotną i system ochrony zdrowia, są zmiany demograficzne: systematyczny wzrost liczby osób starszych (60-65 lat i więcej) w stosunku do ogółu populacji i spadająca liczba urodzeń (15). Te dwa procesy mają decydujący wpływ na starzenie się społeczeństwa (16). Badania opublikowane w piśmie „Lancet” podsumowujące trendy demograficzne we wszystkich krajach świata na przestrzeni lat 1950-2017 potwierdzają spadek liczby urodzeń, a niemal połowa krajów świata przeżywa niż demograficzny, czego konsekwencją będą starzejące się w szybkim tempie społeczeństwa i potrzeba przekształceń struktury funkcjonowania systemu ochrony zdrowia wielu krajów. Obszarem strategicznym stanie się opieka długoterminowa, z dużym zapotrzebowaniem na usługi opiekuńczo-pielęgnacyjne (17).
Z brakiem pielęgniarek zmaga się Wielka Brytania mimo dużej ilości przyjętych pracowników z Europy Środkowo-Wschodniej, m.in. Polski. Brytyjski National Health Service zatrudnia pielęgniarki spoza UE, głównie z Indii i Filipin, oferując im, obok relatywnie wysokich płac, zaplecze i wsparcie w nowym miejscu zamieszkania (10, 18).
Drugim krajem Unii Europejskiej, który znacznie odczuwa niedobór personelu pielęgniarskiego, są Niemcy. Do opieki nad chorymi i starszymi osobami brakuje aż 50 tys. pielęgniarek (10, 19). Niemcy, podobnie jak Brytyjczycy, chcą rozwiązać ten problem, zatrudniając do opieki oprócz imigrantów zarobkowych z Europy (zwłaszcza z Hiszpanii i Portugalii) pielęgniarki z Chin (10).
Według raportu World Health Statistics Report w USA jest około 3,9 mln pielęgniarek i szacuje się, że do 2020 roku będzie potrzebnych jeszcze 1,2 mln dodatkowych pielęgniarek. Natomiast American Nurses Association (ANA) – krajowa organizacja reprezentująca 4 mln pielęgniarek we wszystkich 50 stanach i terytoriach USA – wskazuje, że do 2022 roku zapotrzebowanie na pielęgniarki będzie większe niż na jakiekolwiek inne zawody w tym kraju (4). Ponadto ponad milion z obecnie pracujących ma 50 i więcej lat, zatem w okresie najbliższych 10-15 lat duża ich grupa odejdzie na emeryturę (10). Według Kanadyjskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek w 2022 roku w Kanadzie będzie brakować 60 tys. pielęgniarek, czyli ok. 20% więcej niż obecnie zatrudnionych w tej branży (20). Ograniczeniem niepozwalającym na edukowanie nowej kanadyjskiej kadry pielęgniarskiej są braki miejsc na uczelniach i niedostateczna liczba wykwalifikowanych wykładowców w tym zawodzie (21).
Zgodnie z Raportem Statystycznym 2015 (WHO) państwa Zatoki Perskiej (Zjednoczonych Emiratów Arabskich (ZEA) i Arabii Saudyjskiej), mimo stabilnej sytuacji gospodarczo-ekonomicznej, także nie ominął kryzys związany z brakiem opieki medycznej. ZEA notują 31 pielęgniarek i położnych na każde 100 tys. mieszkańców, Arabia Saudyjska – 48, co w porównaniu do Szwajcarii – 173, stawia je na końcu niniejszego zestawienia (22). Japonia jako najstarszy naród na Ziemi również zmaga się z brakiem pielęgniarek. Ogromna liczba osób starszych – 1/4 ze 126-milionowej populacji – wymaga wielu rąk do opieki. Kraj ten ma jednocześnie trudności z akceptacją emigrantów zarobkowych, obawiając się wzrostu przestępczości i „rozszczelnienia” bardzo hermetycznej kultury narodowej (10, 23).
Sytuacja Polski
W sytuacji, w której bogate kraje współczesnego Zachodu lepiej lub gorzej radzą sobie z problemem, jakim niewątpliwie jest brak personelu pielęgniarskiego, warto zapytać o sytuację Polski, zwłaszcza że należy ona do krajów, w których wydatki na zdrowie są zaliczane do najniższych wśród wszystkich członków UE (10).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Główny Urząd Statystyczny (2014), Prognoza ludności na lata 2014-2050. Studia i Analizy Statystyczne, Warszawa.
2. Strategia na rzecz rozwoju pielęgniarstwa i położnictwa w Polsce; https://nipip.pl/wp-content/uploads/2018/01/dokument_strategia-rozwoju-pielegniarstwa-i-poloznictwa-w-polsce_do-wyslania.pdf (dostęp z dnia: 17.06.2019).
3. American Association of Colleges of Nursing, Nursing Shortage Fact Sheet; http://www.aacnnursing.org/News-Information/Fact-Sheets/Nursing-Shortage (dostęp z dnia: 24.08.2018).
4. Rupenski J: As Nursing Shortage Looms, Policymakers Step In, Provider 2019; 5(5); http://www.providermagazine.com/columns/Pages/2019/As-Nursing-Shortage-Looms,-Policymakers-Step-In.aspx (dostęp z dnia: 24.07.2019).
5. GUS – Główny Urząd Statystyczny (2017): Mały Rocznik Statystyczny Polski 2016. Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa.
6. WHO – Global strategic directions for strengthening nursing and midwifery 2016-2020; https://www.who.int/hrh/nursing_midwifery/global-strategic-midwifery2016-2020.pdf (dostęp z dnia: 24.07.2019).
7. Wieczorek-Wójcik B, Kilańska D: Samotny jak pielęgniarka na oddziale. Menedżer Zdrowia 2017; 2: 68-74.
8. Proniewicz J: Prognoza liczby pielęgniarek w Polsce na lata 2017-2027. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach 2017; 340; http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.cejsh-a1189ea2-aca6-4a1c-ab49-120153d619b4 (dostęp z dnia: 23.07.2019).
9. Aiken LH, Clarke SP, Sloane DM et al.: Hospital Nurse Staffing and Patient Mortality, Nurse Burnout and Job Dissatisfaction. JAMA 2002; 288(16): 1987-1993.
10. Boczek K: Najbardziej pożądany zawód świata. Służba Zdrowia 2016; 1-8: 42-45.
11. Zdziebło K: Współczesne zjawiska demograficzne a problemy zdrowotne starzejącego się społeczeństwa. Studia Medyczne 2008; 9: 63-69.
12. NIPiP: Raport Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych. Zabezpieczenie społeczeństwa polskiego w świadczenia pielęgniarek i położnych. Warszawa 2017; https://nipip.pl/wp-content/uploads/2017/03/Raport_druk_2017.pdf (dostęp z dnia: 17.06.2019).
13. World Health Organization (WHO) (2015): Global strategy on human resources for health: workforce 2030; http://www.who.int/hrh/resources/globstrathrh-2030/en/.
14. World Health Organization (WHO) (2013): A Universal Truth: No Health Without a Workforce; http://www.who.int/workforcealliance/knowledge/resources/hrhreport2013/en/ (dostęp z dnia: 24.06.2019).
15. Kurowska H: Społeczno-gospodarcze uwarunkowania i konsekwencje wydłużania życia ludzkiego w Europie Środkowej w czasach nowożytnych. Zielonogórskie spotkanie z Demografią. Zielona Góra, 2010; http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/POZ_folder_konf_prezentacja.pdf (dostęp z dnia: 24.06.2019).
16. Golinowska S: Rynek pracy w sektorze zdrowotnym – zaniedbany obszar zarządzania. Polityka Społeczna 2008; 7: 1-5.
17. Murray CJL: Population and fertility by age and sex for 195 countries and territories, 1950-2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. Lancet 2018; 392: 1995-2051; https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(18)32278-5/fulltext (dostęp z dnia: 23.06.2019).
18. Alonso-Garbayo Á, Maben J: Internationally recruited nurses from India and the Philippines in the United Kingdom: the decision to emigrate. Human Resources for Health 2009; 7: 37.
19. Yang S, Jiang Q, Li H: The role of telenursing in the management in the management of diabetes. Public Health Nurs 2019 Mar 18. doi: 10.1111/phn.12603.
20. Canadian Nurses Association. Tested Solutions for Eliminating Canada’s Registered Nurse Shortage 2009; https://www.cna-aiic.ca/~/media/cna/page-content/pdf-en/rn_highlights_e.pdf (dostęp z dnia: 24.06.2019).
21. Bartfay WJ, Howse E: Who will teach the nurses of the future? Can Nurse 2007; 103(7): 24-27.
22. World Health Organisation: 2015 World Statistics Report; http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/170250/1/9789240694439_eng.pdf?ua=1 (dostęp z dnia: 16.06.2019).
23. Aoki M: Japan Times. Nursing care workers hard to find but in demand in aging Japan; http://www.japantimes.co.jp/news/2016/06/27/reference/nursing-care-workers-hard-to-find-but-in-demand-in-aging-japan/#.WFLgyubhDIU (dostęp z dnia: 16.06.2019).
24. Solecka M: Health at glance 2018. Polska tam gdzie zawsze. Służba Zdrowia 2018; 93-100: 28-33.
25. OECD 2019; Nurses – indicator; https://data.oecd.org/healthres/nurses.htm#indicator-chart (dostęp z dnia: 23.06.2019).
26. Bednarz P: Udało uniknąć się katastrofy w służbie zdrowia? Pielęgniarek jest więcej, wracają nawet z zagranicy. Business Insider; https://businessinsider.com.pl/twoje-pieniadze/praca/sytuacja-polskich-pielegniarek-rozmowa-z-zofia-malas-z-nipip/r2kvlsh (dostęp z dnia: 25.07.2019).
27. Zgliczyński W, Cianciara D, Pinkas J: Nurses in Poland – Staffing and training system. Progress in Medicine 2016; 29(5): 279-283; https://pnm.publisherspanel.com/resources/html/article/details?id=130989&language=en (dostęp z dnia: 24.07.2019).
28. Kózka M: Co czeka polskie pielęgniarstwo? Analiza Przypadków w Pielęgniarstwie i Położnictwie 2016; 1: 37-40.
29. Tartas M, Derewicz G, Walkiewicz M: Źródła stresu zawodowego w pracy pielęgniarek zatrudnionych w oddziałach o dużym obciążeniu fizycznym i psychicznym – hospicjum oraz chirurgii ogólnej. Ann Acad Med Gedan 2009; 39: 145-153.
30. Dane GUS: Struktura wynagrodzeń; http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/pracujacy-zatrudnieni-wynagrodzenia-koszty-pracy/struktura-wynagrodzen-wedlug-zawodow-w-pazdzierniku-2016-r-,4,8.html (dostęp z dnia: 17.06.2019).
31. Czajka Z: Zarządzanie wynagrodzeniami w publicznej służbie zdrowia. Polityka Społeczna 2008; 7: 14-18.
32. Kilańska D: Nowe role i zadania pielęgniarki XXI wieku. Gabinet Prywatny 2012; 07-08(224): 48-56.
33. Wasiluk T: Wynagrodzenia za pracę: ich rola w systemie motywacji pracowników; https://docplayer.pl/2315613-Wynagrodzenia-za-prace-ich-rola-w-systemie-motywacji-pracownikow.html (dostęp z dnia: 24.06.2019).
34. RN4CAST – Nurse Survey Report 2012; https://mail.google.com/mail/u/0/#sent/KtbxLthNSPxfFlpxwFrmpJBnmtSrzWSRxB?projector=1&messagePartId=0.2 (dostęp z dnia: 16.07.2019).
35. Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych: Normy zatrudnienia pielęgniarek i położnych to gwarancja bezpieczeństwa pacjentów; https://nipip.pl/normy-7-02-2019/ (dostęp z dnia: 24.07.2019).
36. Kavilanz P: Hospitals offer big bonuses, free housing and tuition to recruit nurses 2018; CNN Money; http://money.cnn.com/2018/03/08/news/economy/nurse-hiring-bonuses/index.html (dostęp z dnia: 15.04.2018).
37. Lupieri S: Where have Europe’s nurses gone? CNN Health 2013; https://edition.cnn.com/2013/05/21/health/europe-nursing-shortage/index.html (dostęp z dnia: 21.05.2018).
