Światowy przemysł farmaceutyczny jest obecnie wart ponad 2 tryliony dolarów amerykańskich, przy stale rosnących jednocyfrowych perspektywach wzrostu w nadchodzących latach.

Numerem jeden dla światowego przemysłu farmaceutycznego są Stany Zjednoczone (28% całkowitego obrotu światowego), Unia Europejska (wszystkie państwa członkowskie razem) jest na drugim miejscu (15%), a Japonia plasuje się na trzecim miejscu, z nieco niższym wynikiem niż UE – 12%. Pierwsze trzy miejsca w rankingu, które zostały opisane powyżej, odpowiadają za prawie 55% całkowitej wartości sprzedaży farmaceutycznej na świecie (1).

Jak oceniają analitycy branży farmaceutycznej, nadchodzące lata będą bezpośrednio związane z rozwojem gospodarek zwanych rynkami rozwijającymi się (tzw. rynki farmaceutyczne). Ich charakterystyczną cechą jest tendencja do wydawania coraz więcej na opiekę zdrowotną. Chiny będą miały największy udział w tej grupie. Dwa najbardziej przewidywane trendy rozwoju przemysłu to ekspansja rynku leków generycznych i wykorzystanie szybko rozwijającej się dziedziny biotechnologii jako podstawy do produkcji lub badań nad innowacyjnymi lekami.

Zgodnie z późniejszymi zmienionymi nowelizacjami Prawa farmaceutycznego, które obowiązują od prawie 18 lat, na rynku farmaceutycznym odnotowano zmiany w kwestiach ekonomicznych. Wpływają zarówno na środowisko makro-, jak i mikroekonomiczne.

Celem pracy jest analiza zmian gospodarczych zachodzących na polskim rynku farmaceutycznym w odniesieniu do sukcesywnie wprowadzanych zmian legislacyjnych regulujących kształt tej gałęzi gospodarki.

Materiałami użytymi do przeprowadzenia analizy są akty prawne regulujące prawo farmaceutyczne, raporty i broszury ekonomiczne na temat rynku farmaceutycznego.

Opisano literaturę zagraniczną i krajową przedstawiającą zmiany gospodarcze na polskim rynku farmaceutycznym.

Główne analizowane aspekty to rozwój rynku hurtowego, sprzedaż detaliczna, popyt na leki, sprzedaż online i odwrotny łańcuch dystrybucji (2).

Pomimo znaczących zmian, które były odpowiedzią na konkretne potrzeby lub problemy występujące w sektorze opieki zdrowotnej, ze względu na charakterystykę tej części polityki społecznej, zamiast istniejących komplikacji, powstały nowe.

Lata 2004-2005 oraz czas bezpośrednio poprzedzający omawiany okres, tj. 2003 rok, głównie dzięki przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej zostały zdefiniowane jako dające potencjalnie ogromne możliwości dalszego rozwoju krajowego rynku farmaceutycznego. Te lata w literaturze specjalistycznej nazywane są czasem poszukiwania prawidłowego kształtu tej konkretnej gałęzi gospodarki – prawnej i ekonomicznej – w oparciu o doświadczenia innych krajów europejskich (3). Równie ważną kwestią dla tego problemu, w kontekście wejścia kraju do ram wspólnotowych, było określenie faktycznej struktury rynku. W związku z ówczesnymi rozważaniami Komisji Europejskiej priorytetem decydentów spośród osób bezpośrednio związanych z polską polityką lekową stał się wybór najważniejszych grup leków z przyjętych wówczas 16 kategorii, z uwzględnieniem ich właściwości leczniczych/procedur produkcyjnych (4). Jednak pomimo narzuconych z góry przepisów, sama władza wykonawcza, charakterystyczna dla społeczności europejskiej, stosuje warunki rynkowe pod względem geograficznym w oparciu o różnice w przepisach prawnych, różnice systemowe i metodę refinansowania opieki zdrowotnej w poszczególnych krajach. Od tego czasu polski sektor farmaceutyczny wdraża swoje działania w czterech podstawowych branżach: sprzedaż od producenta, sprzedaż przedhurtowa, sprzedaż hurtowa, sprzedaż na rynek szpitalny i sprzedaż apteczna.

Rynek polski, w porównaniu z 2001 rokiem, kiedy wprowadzono główny akt dotyczący nowoczesnego zarysu prawa farmaceutycznego, odnotowywał stały wzrost, osiągając na początku 2012 roku wartość 22,3 mld zł (w 2004 roku było to 13,2 mld zł) (5).

Pod koniec 2017 roku polski rynek farmaceutyczny po raz kolejny odnotował znaczący wzrost wartości, a tym samym przekroczył próg 38 mld zł. Najważniejszym czynnikiem tego wzrostu był segment apteki szpitalnej. Stanowiło to nieco ponad 15% całkowitej wartości rynkowej, ale warto wspomnieć o jego udziale – 25% w całkowitym wzroście wartości.

Omówione powyżej zmiany są przede wszystkim konsekwencjami ciągłego rozwoju programów leków i sektora chemioterapii, które są wprowadzane wraz z nowszymi, częściej nowatorskimi lekami o rosnących kosztach terapeutycznych. Podsumowując, ogólny wskaźnik całkowitego wzrostu wartości rynkowej sektora apteki szpitalnej w 2017 roku wyniósł blisko 10% (o 560 mln zł więcej niż w 2016 roku).

Punkty apteczne osiągnęły 3,8% dynamikę, co przyniosło również przychody o prawie 1,2 mld zł wyższe niż w 2016 roku. Segment leków i produktów OTC był najszybciej zarabiającym segmentem przemysłu farmaceutycznego, który dostarczył ponad 723 mln zł. Wzrosła liczba aptek internetowych i sprzedaży online, które oferują leki niewymagające recepty wydawanej przez biały personel, tak jak w przypadku powyższych części rynku farmaceutycznego. Ostateczny wynik wyniósł ponad 80 mln PLN (6).

Szacuje się, że skok ten został wygenerowany przez produkty z dwóch klas: witaminy i minerały (wzrost o około 15 mln zł) oraz mleko dla dzieci (skok o 13 mln). Trzecią grupą, która zdecydowanie wyróżnia się na tle dwóch pierwszych, są kosmetyki dla kobiet. Osiągnęła ona ponad dwukrotnie niższy skok wartości w porównaniu do 2016 roku. Może to wynikać głównie z konkurencji produktów „pozaaptecznych” dostępnych w drogeriach lub kioskach o znacznie niższej cenie za jedno opakowanie.

Segment rynku farmaceutycznego, który niezmiennie należy do najbardziej rentownych, to segment leków refundowanych. Niestety, biorąc pod uwagę rosnące ograniczenia prawne, grupa ta od kilku lat notuje stały spadek wartości sprzedaży. Do innych czynników wpływających na tę tendencję spadkową należą przede wszystkim wymuszone obniżki cen leków dla określonych grup granicznych. Może to być związane głównie z możliwością stosowania substytutów leków zakupionych w aptekach.

W latach 2004-2016 wszystkie leki oferowane w kraju pochodziły od kilkudziesięciu producentów – z kapitałem polskim i zagranicznym. Jednak koncentrując się na wartości sprzedaży leków, połowę uzyskanej kwoty wygenerowało 10 największych producentów zagranicznych, ale także krajowych. Jak wynika z raportu Azyx, pod koniec 2006 roku w kraju było ich 116. Zaskakujące okazało się również, że pierwsze 50 pozycji na liście największych koncernów realizujących swoją działalność w Polsce miało prawie 85% rynku. Patrząc jednak na faktyczny poziom koncentracji tej gałęzi gospodarki w latach 2004-2006, można zauważyć jej słabą koncentrację. Poziom HHI2 (wskaźnik Herfindahla-Hirschmana) nie przekroczył 400 punktów, podczas gdy (C4)³ – suma wspólnego udziału w rynku, charakterystyczna dla 4 największych producentów – nie przekroczyła 28%.