*Joanna Waligóra1, Maria Chomyszyn-Gajewska2, Jolanta Pytko-Polończyk1
Zapalenie przyzębia u kobiet ciężarnych z cukrzycą i jego kliniczne implikacje – problem wielodyscyplinarny. Przegląd piśmiennictwa
Periodontitis in pregnant women with diabetes and its clinical implications – a multidisciplinary problem. Review
1Katedra Stomatologii Zintegrowanej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Jolanta Pytko-Polończyk
2Katedra i Zakład Periodontologii i Klinicznej Patologii Jamy Ustnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
p.o. Kierownika Katedry: dr hab. n. med. Tomasz Kaczmarzyk, prof. UJ
p.o. Kierownika Zakładu: dr n. med. Dagmara Darczuk
Streszczenie
Zapalenie przyzębia jest wieloczynnikową infekcją bakteryjną, która powoduje destrukcję tkanek otaczających ząb, a badania naukowe potwierdzają jej związek z różnymi ogólnoustrojowymi jednostkami chorobowymi. Kobiety ciężarne z cukrzycą, zarówno ciążową, jak i przedciążową, należą do grupy pacjentów, u których szczególnie ważna jest systematyczna kontrola stanu przyzębia.
Praca stanowi przegląd dostępnego piśmiennictwa opublikowanego w medycznych bazach danych (PubMed, Embase, MEDLINE) i w polskich czasopismach stomatologicznych w latach 1999-2018.
Cukrzyca jest jednym z czynników ryzyka wystąpienia zapalenia przyzębia, a u pacjentek ciężarnych może prowadzić do zaostrzenia już istniejącej choroby przyzębia. Zapalenie przyzębia u pacjentek ciężarnych z cukrzycą wiąże się z ryzykiem wielu powikłań zarówno u matki, jak i płodu.
Kobiety ciężarne z cukrzycą powinny znajdować się pod stałą kontrolą ginekologa, diabetologa oraz stomatologa. Opieka periodontologiczna u takich pacjentek powinna koncentrować się na szybkiej diagnostyce chorób przyzębia i wdrożeniu odpowiedniego leczenia. Przyszłym matkom należy uświadomić, że stan zdrowia jamy ustnej może wpływać na przebieg ciąży, porodu oraz stan zdrowia zarówno ich, jak i dziecka.
Summary
Periodontitis is a multifactorial bacterial infection that causes destruction of tissues surrounding the tooth. Its relationship with numerous systemic diseases was confirmed in vast studies. Concerns of maternal and fetus wellness are raised by gestational diabetes mellitus and prepregnancy diabetes causing need for regular periodontal control.
The paper is a review of available literature published in medical databases (PubMed, EMBASE, MEDLINE) and in Polish dental journals in the years 1999-2018.
Diabetes is one of the risk factors for periodontitis occurrence and its exacerbation. In pregnant women there may be an exacerbation of the already existing periodontal disease. Periodontitis in pregnant patients with diabetes is associated with the risk of many complications for both the mother and the fetus.
Pregnant women with diabetes should be under constant control of a gynecologist, diabetologist and dentist. Periodontal care in such patients should focus on rapid diagnostics of periodontal diseases and the implementation of appropriate treatment. Future mothers should be educated that oral health can affect pregnancy, childbirth and the health condition of mother and the child.
Wstęp
Zarówno choroby przyzębia, jak i cukrzyca stanowią istotny problem zdrowotny na całym świecie, a obecność tych chorób u kobiet ciężarnych niesie ze sobą dodatkowe ryzyko ich zaostrzenia oraz możliwość powikłań u matki oraz płodu (1, 2).
Zapalenie przyzębia jest chorobą infekcyjną tkanek otaczających ząb, w której przebiegu dochodzi do postępującej utraty przyczepu łącznotkankowego oraz kości wyrostka zębodołowego. Cechą charakterystyczną tej choroby jest obecność kieszonek przyzębnych, może ona także powodować odsłonięcie korzeni, jak również przemieszczenie, rozchwianie, a nawet utratę zębów. Inne objawy towarzyszące to krwawienie i stan zapalny dziąseł oraz fetor ex ore (3, 4).
Opis stosowanych metod przeglądowych
Dokonano przeglądu piśmiennictwa opublikowanego w latach 1999-2018 w języku angielskim i polskim oraz zaleceń klinicznych Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego dotyczących postępowania u chorych na cukrzycę. Przeszukano medyczne bazy danych PubMed, Embase, MEDLINE, wpisując słowa kluczowe: „periodontitis”, „diabetes”, „gestational diabetes mellitus”, „pregnancy”. Jako filtry zastosowano: język angielski i polski, prace oryginalne oraz poglądowe.
Przegląd dotychczasowego stanu wiedzy
Zapalenie przyzębia to reakcja zapalna w odpowiedzi na działanie patogennych bakterii zawartych w płytce nazębnej. Obecnie jest ono uważane za chorobę wieloczynnikową inicjowaną i podtrzymywaną przez płytkę bakteryjną. Uznaje się, że czynniki gospodarza determinują patogenezę dalszego rozwoju zapalenia i szybkość jego postępu (4). Bakterie wnikają do tkanek przyzębia i wydzielają enzymy proteolityczne, toksyny oraz produkty przemiany materii, które powodują stopniowe uszkodzenie otaczających struktur. Dochodzi do uwalniania z komórek gospodarza biologicznych mediatorów, które uczestniczą w procesach przebudowy składników macierzy zewnątrzkomórkowej (5).
Ze względu na to, że ciąża ma wpływ na stan zdrowia dziąseł i przyzębia, kobiety ciężarne powinny być objęte szczególną opieką stomatologiczną, a zwłaszcza periodontologiczną. U kobiet ciężarnych obserwuje się stosunkowo często ciążowe zapalenie dziąseł i zaostrzenie choroby przyzębia, co jest związane z szeregiem zmian, które zachodzą w tym okresie w organizmie pacjentek (6).
Hormony płciowe, estrogeny i progesteron wpływają na wzrost unaczynienia i przepuszczalności naczyń krwionośnych, co powoduje, że tkanki dziąsła stają się bardziej podatne na rozwój procesów zapalnych. Pojawia się zwiększona redystrybucja wapnia z układu kostnego matki do organizmu płodu, co może prowadzić do nasilenia choroby przyzębia w organizmie matki. Obserwuje się zwiększenie liczby kolonii bakterii beztlenowych wywołujących zapalenie dziąseł (6, 7). Spada stężenie interleukiny 6 (IL-6), co przyczynia się do osłabienia odporności tkanek przyzębia na działanie bakterii. Obecność płytki nazębnej może w krótkim czasie prowadzić do podrażnienia i rozwoju przewlekłego stanu zapalnego (8).
Wymienione czynniki wpływają na wystąpienie ciążowego zapalenia dziąseł. Nie udowodniono wpływu na utratę przyczepu łącznotkankowego ani na zmiany w kości wyrostka zębodołowego u ciężarnych ze zdrowym przyzębiem, lecz jeśli choroba przyzębia wystąpiła już wcześniej, może dojść do jej gwałtownego zaostrzenia (6).
Odpowiednia higiena jamy ustnej i kontrole stomatologiczne w okresie ciąży są istotne ze względu na utrzymanie prawidłowych parametrów tkanek przyzębia, co z kolei może mieć wpływ na przebieg ciąży i porodu. Istnieje związek pomiędzy stanem zdrowia jamy ustnej w okresie ciąży a ogólnym stanem zdrowia zarówno matki, jak i dziecka. Przeglądy piśmiennictwa i metaanalizy wskazują na to, że pacjentki z zapaleniem przyzębia są bardziej narażone na wystąpienie stanu przedrzucawkowego, porodu przedwczesnego oraz urodzenie noworodka o niskiej masie (9, 10).
Podczas rozwoju zapalenia przyzębia bakterie i toksyny wnikają coraz głębiej w obręb ozębnej. Proces ten może indukować nawracającą bakteriemię, a toksyny bakteryjne stymulować produkcję cytokin, prostaglandyn i interleukin przez tkanki łożyska. Stwierdzono zwiększone poziomy tych markerów zapalnych oraz obecność bakterii jamy ustnej w płynie owodniowym kobiet z zapaleniem przyzębia, u których doszło do porodu przedwczesnego (2, 11). Mediatory te kontrolują wzrost bakterii i jednocześnie zaostrzają proces zapalny, który może prowadzić do uszkodzenia płodu i do porodu przedwczesnego. Z kolei uwalnianie prostaglandyny E2 (PGE2) ogranicza przepływ krwi przez łożysko, powodując martwicę łożyskową, co ma wpływ na niską masę urodzeniową noworodka (9).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Chatterjee S, Khunti K, Davies MJ: Type 2 diabetes. Lancet 2017; 389(10085): 2239-2251.
2. Dörtbudak O, Eberhardt R, Ulm M, Persson GR: Periodontitis, a marker of risk in pregnancy for preterm birth. J Clin Periodontol 2005; 32: 45-52.
3. Armitage GC: Development of a classification system for periodontal diseases and conditions. Ann Periodontol 1999; 4: 1-6.
4. Endo A, Watanabe T, Ogata N et al.: Comparative genome analysis and identification of competitive and cooperative interactions in a polymicrobial disease. ISME J 2015; 9(3): 629-642.
5. Kassebaum, NJ, Bernabė E, Dahiya M et al.: Global burden of severe periodontitis in 1990-2010: a systematic review and meta-regression. J Dent Res 2014; 93: 1045-1053.
6. Adriaens LM, Alessandri R, Sporri S et al.: Does pregnancy have an impact on the subgingival microbiota? J Periodontol 2009; 80(1): 72-81.
7. Nishida M, Grossi SG, Dunford RG et al.: Calcium and the risk for periodontal disease. J Periodontol 2000; 71: 1057-1066.
8. Isik Y, Celik H, Avci B et al.: Maternal serum interleukin-6 level in preterm labor. Ginekol Pol 2013; 84(5): 368-372.
9. Ide M, Papapanou PN: Epidemiology of association between maternal periodontal disease and adverse pregnancy outcomes – systematic review. J Periodontol 2013; 84(4): 181-194.
10. Sgolastra F, Petrucci A, Severino M et al.: Relationship between periodontitis and pre-eclampsia: a meta-analysis. PLoS One 2013; 8(8): e71387.
11. Goepfert AR, Jeffcoat MK, Andrews WW et al.: Periodontal disease and upper genital tract inflammation in early spontaneous preterm birth. Obstet Gynecol 2004; 104: 777-783.
12. Abariga SA, Whitcomb BW: Periodontitis and gestational diabetes mellitus: a systematic review and meta-analysis of observational studies. BMC Pregnancy Childbirth 2016; 16(1): 344.
13. Kingman A, Albandar JM: Methodological aspects of epidemiological studies of periodontal diseases. Periodontol 2000 2002; 29: 11-30.
14. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2018. Diabetologia Praktyczna 2018; 4(1): 1-94.
15. Szczeklik A: Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2015.
16. Gümüş P, Özçaka Ö, Ceyhan-Öztürk B et al.: Evaluation of biochemical parameters and local and systemic levels of osteoactive and B-cell stimulatory factors in gestational diabetes in the presence or absence of gingivitis. J Periodontol 2015; 86(3): 387-397.
17. Novak KF, Taylor GW, Dawson DR et al.: Periodontitis and gestational diabetes mellitus: exploring the link in NHANES III. J Public Health Dent 2006; 66(3): 163-168.
18. Chokwiriyachit A, Dasanayake AP, Suwannarong W et al.: Periodontitis and gestational diabetes mellitus in non-smoking females. J Periodontol 2013; 84(7): 857-862.
19. Esteves Lima RP, Cyrino RM, de Carvalho Dutra B et al.: Association Between Periodontitis and Gestational Diabetes Mellitus: Systematic Review and Meta-Analysis. J Periodontol 2016; 87(1): 48-57.
20. Bělobrádková J: Pregestional diabetes mellitus and pregnancy. Vnitr Lek 2016; 62(11): 26-29.
21. Lakschevitz F, Aboodi G, Tenenbaum H, Glogauer M: Diabetes and periodontal diseases: interplay and links. Curr Diabetes Rev 2011; 7(6): 433-439.
22. Engebretson SP, Vossughi F, Hey-Hadavi J et al.: The influence of diabetes on gingival crevicular fluid beta-glucuronidase and interleukin-8. J Clin Periodontol 2006; 33(11): 784-790.
23. Liu R, Bal HS, Desta T et al.: Diabetes enhances periodontal bone loss through enhanced resorption and diminished bone formation. J Dent Res 2006; 85(6): 510-514.
24. Takahashi K, Nishimura F, Kurihara M et al.: Subgingival microflora and antibody responses against periodontal bacteria of young Japanese patients with type 1 diabetes mellitus. J Int Acad Periodontol 2001; 3: 104.
25. Koziołek M, Kiedrowicz M, Kiedrowicz B et al.: Objawy chorób endokrynologicznych u pacjentów leczonych stomatologicznie. Dent Med Probl 2011; 48(2): 229-235.
26. Popławska-Kita A, Siewko K, Szpak P et al.: Association between type 1 diabetes and periodontal health. Advances in Medical Sciences 2014; 59: 126-131.
27. Guthmiller JM, Hassebroek-Johnson JR, Weenig DR et al.: Periodontal disease in pregnancy complicated by type 1 diabetes mellitus. J Periodontol 2001; 72(11): 1485-1490.
28. Ciężka E, Wender-Ożegowska E, Surdacka A: Kliniczna ocena stanu jamy ustnej kobiet w ciąży powikłanej cukrzycą. Czas Stomatol 2008; 61(8): 554-563.
29. Ruiz DR, Romito GA, Dib SA: Periodontal disease in gestational and type 1 diabetes mellitus pregnant women. Oral Dis 2011; 17(5): 515-521.
30. Napora M, Krajeński J, Jedynasty K et al.: Stan tkanek przyzębia a stopień kontroli cukrzycy wyrażony stężeniem hemoglobiny glinowanej HbA1c. Dent Med Prob 2010; 47: 418.
31. Fiorini T, Susin C, da Rocha JM et al.: Effect of nonsurgical periodontal therapy on serum and gingival crevicular fluid cytokine levels during pregnancy and postpartum. J Periodontal Res 2013; 48(1): 126-133.
